Атыраудың “алтын адамы”
1999 жылы Әлкей Марғұлан атындағы археологиялық экспедициясы кезекті қазба жұмыстарын Аралтөбе қорғанына жасап, Атыраудың “Алтын адамы” атауын алған екінші ескерткішті тапқан. Зерттеу нәтижесінде бұл алтын киім киген сақ жауынгерінің қалдықтары екені анықталған.
Аралтөбенің “Алтын адамы”
1999 жылы Аралтөбе қорғанынан негізінен үш зират қазылып, оның алғашқысынан адамдардың қаңқалары мен олар қолданған шыны моншақтар, жебе ұштарының сынықтары табылған.
Екіншісінен басы оңтүстікке қаратылып жерленген мүрде жанынан жүзден аса жебесі бар қорамсақ, бүйірлі үлкен қыш құмыра, темір қылыш кездескен. Қазылған үшінші зираттан алтын киімді адам табылған.
Аралтөбенің “Алтын адамы”
Оның сырт киімі түгелдей алтын әшекейлермен безендірілген. Шашбауы, қару-жарағы, қорамсақ жиектері, асатаяғындағы самұрық бейнесі алтынмен апталған. Әйел және ер адам мүрделерімен бірге олардың аяқ жағында мәйіт жанынан екі жылқы мен қыран құс сүйектері, жүзден астам жебесі бар қорамсақ, қыш құмыра, қайқы қылыш табылған.
Ер адам киімі әшекейлі алтын бұйымдармен безендірілген, тіпті шашын түйген байламшасы, жанындағы қару – жарақтары, қорамсақ жиектері, асатаяғындағы самұрық бейнесіне шейін алтын мен апталып, әшекейленген. Табылған бұйымдар, киім үлгілері және салынған өрнектердің, әшекейлердің табиғаты бұл ескерткіштің қазақ даласында біздің заманымызға дейін ІІІ ғасыр – біздің заманымыздың ІV ғасыры аралығында өмір сүрген сармат тайпаларына тиесілі екені дәлелденген. Белгілі шебер Қырым Алтынбеков қалпына келтірген бұл ескерткіш қазір Атыраудың облыстық музейінде тұр.
Ең бірінші табылған “алтын адам”
1969-1970 жылдары Алматы облысы маңынан табылған “Алтын адам” алыс-жақын елдерді елең еткізгені анық. Археолог Кемел Ақышев Алматы облысы Есік қаласының солтүстігіндегі Есік өзенінің сол жақ жағалауындағы темір дәуірінен сақталған сақ обасынан табылған алтын киімді сақ жауынгерінің мүрдесін тапты. Тарихи жәдігердің киімі 4 мыңға жуық алтын әшекеймен безендірілген.
Әшекейлер барыс, бұлан, таутеке, арқар, ат, түрлі құс бейнелерін беретін “хайуанат нақышында” жасалған. Бассүйектің сол жағынан жақұт тастармен әшекейленген алтын сырға табылды. Бас киімі кейінгі қазақ киімі үлгілеріне ұқсас, биік, шошақ төбелі, ұзындығы 70 сантиметр шамасында.
Мойнында дөңгелек жүзік сияқты алтын алқа, іш көйлегі, көкірегінің тұсы, жеңі алтын тоғалармен өрнектелген, саусағында екі алтын жүзік, камзолы құрастырылмалы ауыр белбеумен буылған. Белбеуге аңға ұқсас бейнелер, 16 тоға жапсырылған, оң жағында қызыл қынапты ұзын семсер, сол жағында алтын пластиналар жапсырылған қынға салынған темір қанжар – ақинақ, шалбар балағы да алтын тоғалармен әшекейленген.
Құқық | жол апатының келеңсіздіктерін алдын алу шаралары
Көптеген елдерде автомобиль жолдарындағы жол-көлік оқиғасынан болатын материалдық және адам шағынының өсуі салдарынан қозғалысты ұйымдастыру және қауіпсіздікті қаматмасыз ету мәселелеріне баса назар аударылып отыр. Жол қозғалысы қауiпсiздiгінің негізгі мақсаты: жол-көлiк оқиғаларынан жарақаттану мен өлiм-жiтiмдi төмендету. Негiзгi мiндеті: адамдар мен жол қозғалысына қатысушылардың арасындағы заңға құлықтылықтың және жол қозғалысы саласында құқық бұзушылыққа келеңсiз қатынастардың стереотиптерiн қалыптастыруға бағытталған профилактикалық және ақпараттық жұмыстардың кешендi жүйесiн құру. 2021 жылға қарай ЖКО нәтижесiнде қайтыс болғандардың санын 2009 жылғы деңгейден (2898 адам) 10 %-ға, 2021 жылға қарай 14 %-ға төмендету. 2021 жылға қарай зардап шегушiлерiмен ЖКО-ның санын 2009 жылғы деңгейден (14788 адам) 8%-ға, 2021 жылға қарай 10%-ға қысқарту
Осы мәселелердің тиімді шешіміне қол жеткiзу жолдары мен тиiстi шаралар: Жол қозғалысына қатысушылардың құқықтық танымын арттыру және қауiптi мiнез-құлқының алдын алу мақсатында жол қозғалысы қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету мәселесi бойынша әлеуметтiк бейнероликтер, ақпараттық-талдау телевизиялық бағдарламаларды шығару, жол қозғалысы қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету мәселелерi бойынша республикалық журнал басып шығару арқылы, қауiпсiз жол қозғалысын қамтамасыз ету саласында, профилактика және халықпен ақпараттық жұмыс iстеу жүйелiлiгiнiң тиiмдiлiгiн арттыру және қамтамасыз ету жоспарлануда.
Жол қозғалысы саласындағы нормалар мен ережелердi сақтау деңгейiн арттыру, Жол қозғалысы ережелерiн бұзуды тiркеудiң автоматтандырылған жүйесiн енгiзу есебiнен жол қозғалысын қадағалауды жетiлдiру, жолдағы авариялық-қауiптi учаскелердi жою жөнiндегi жұмыстар жалғасатын болады. Жол қозғалысын ұйымдастыруда қазiргi заманғы әдiстер мен құралдарды қолдану, жол-көлiк оқиғаларының (ЖКО) автоматтандырылған ақпараттық-iздестiру жүйесiн әзiрлеу және енгiзу, сондай-ақ, республикалық маңызы бар жолдарды жол қозғалысын басқарудың интеллектуалды көлiк жүйелерiмен жарақтандыру жоспарлануда.
Автомобильдендіру өзімен ілеспе кешенді тапсырмаларды шешуді талап етеді, онсыз автомобильдің әлеуметтік жалпыға бірдей дамуында қалаған тиімділік пен жағымды әсерін қамтамасыз ету мүмкін болмайды. Автомабильдендіру мемлекет экономикасына мұндай үлкен ауқымда жағымды, ыңғайлы және тиімді әсерлерімен қатар адамдарға негативті құбылыстарын туғызуы мүмкін: адам шығыны, жол-көлік оқиғасы кезінде үлкен көлемде материалды шығын, шуыл, қаланың ауа бассейінін газдау, көшелерді автомобильдермен жауып қалу, көлік кептелісі және қозғалыс жылдамдығының тез төмендеуі
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында автомобильдер жолдары көптеген аймақтарда жалғыз ғана көлік қатынасы болып табылады, оған қоса автомобиль көлігі республикааралық, халықаралық тасымалдау жұмысында кеңінен пайдаланылып келеді. Қолданылатын қатты төсемді жолдардың 80 пайызға жуығы 60-70 жылдары техникалық талаптар мен шетел тәжірибелері ескерілмей салынған, оған қоса көптеген жол учаскелерінде қозғалыс қауіпсіздігіне әсер ететін жол жағдайлары назардан тыс қалған, сондықтан мұндай жолдар жоғары жылдамдықты дамыта алатын қазіргі заманғы автомобиль талаптарына сәйкес келмейді. Бұл – жол-көлік оқиғалары санының өсуіне, мыңдаған адамдардың қайтыс болуына және жарақат алуына, материалдық байлықтардың шығыны ұшырауына себеп болады. Статистикалық деректерге қарағанда жер бетіндегі ең көп тараған індеттен өлген адамдардан гөрі жол апаттарынан қаза болған немесе зардап шеккендердің саны жылдан – жылға көбейіп келеді.
Қарағанды облысының жол полициясы басқармасының деректеріне сүйенсек, соңғы бес жыл ішінде жол-көлік оқиғалары нәтижесінде облыста 780 адам қаза болып, 5000 – ға жуық адам әртүрлі дәрежеде дене жарақаттарын алған, олардың 20 пайызын жол жағдайларының қауіпсіздік талаптарына сәйкес келмеуі құраған.
2021 жылдың 8 ай ішінде еліміз бойынша статистикалық деректерге сүйенсек 8 376 Жол көлік оқиғасы (ЖКО) тіркелген, бұл көрсеткіш 2021 жылдың деректері бойынша 6 903, яғни бұл жылдан – жылға өскендігін байқалады. Тәулік мезгілі бойынша жол-көлік апаттары ең жиі жағдайда кешкі уақытта 19–23 сағат аралығында орын алады – тәуліктік саннан 31,3%
Тәулік уақыты бойынша ЖКО айтарлықтай саны таңғы сағат 7-ден 8-ге дейін де орын алады – 7%, Бұның себебі алыс қашықтыққа шыққан жүк автомобильдерінің жүргізушілерінің дем алмай шамадан тыс көлікті басқару болып табылады, осының салдарынан көлікті басқарып келе жатып ұйықтап кетулері жиі ұшырасады.
– өткелдерде жаяу жүргіншілерді қағып кетуі 3 597;
– көлік құралдарының өзара соқтығысуы 2 771;
– көліктердің аударылуы 1032;
– жануарларды басып кету 28;
– жол қозғалысы ережелерін (ЖҚЕ) сақтамау: оның ішінде жылдамдықты арттыру – 2 072 рет тіркелсе;
– велосипедшілерді басып кету – 190;
– тағыда басқа жол көлік оқиғасы тіркелген.
Сондай-ақ ЖКО салдарын басқа мемлекеттермен салыстыратын болсақ, мысалы 86 миллон халқы бар Германияда статистика бойынша , 2021 жылы 90 кәмелетке толмаған азаматтар қаза тапса, ал Қазақстанның 15 миллион халқынан 8 ай ішінде 171 бала қаза тапқан.
Міне осының бәрі жол қозғалысы қауіпсіздігін қамтамасыз ету шараларын дұрыс ұйымдастыру мәселесін алға қояды. Жол қозғалысын ұйымдастыру – көпжақты күрделі мәселе. Бұл күрделі мәселені шешуде ғылым мен техниканының жетістіктерін толық пайдалану және заңдылық және ережелерді сақтаудың, статистикалық мәліметер мен үгіт-насихат жұмыстарының орасан зор маңызы бар.
Жолдарда жүру қауіпсіздігін сақтау мәселесін жол жағдайынан және онда жүруді реттеуді ұйымдастыру мен көлік құралдарының техникалық күйінен бөліп қарауға болмайды. Жол-көлік оқиғаларының санын азайту үшін жүргізілетін барлық шаралар негізінен жол қозғалысына қатысы бар адамдардың тәртібіне, көбінесе жүргізушілердің жол қозғалысы ережелерін дұрыс сақтауына байланысты. Сондықтан да көлік құралдарын техникалық жағынан жетілдіру шараларымен қатар, апаттарды болдырмау үшін, барлық көлік жүргізушілерінің жол қозғалысы ережелерін және жол қозғалысына қатысы бар басқа да адамдардың жол жүру тәртібін қатаң сақтауын әдетке айналдыру керек.
Жол қозғалысын ұйымдастырудың ең күрделі және іргетасын қалаушы мәселелері жоғары деңгейде, яғни мемлекет органдарымен шешіле алады. Бұл мәселе заңдық шешімдерді, жалпы мемлекеттік стандарттаумен жобалауды талап етеді.
Жол қозғалысын ұйымдастырудың одан кейінгі деңгейі – мекемелік деңгей. Әр түрлі мекемелер автомобиль көліктерінің жұмыстарын, жолдарды қалыпқа келтіру, т.б. жұмыстарын басқарып жүргізеді. Бұл деңгейдегі басты бағыт – қоғамдық қала көліктерімен жолаушыларды тасымалдауды дамыту мен жетілдіру, жүк тасымалдау жұмыстарын дұрыс ұйымдастырып, жетілдіру болып табылады.
Қазақстанның жалпы пайдалану жолдары өздерінің негізгі көлемдері бойынша (85% шамасында) қос жолақты және жүргін бөлігінің жалпы ені 7-8 мерт болатын ІІІ және ІV техникалық санаттағы жолдарға жатады. І санатағы төрт жолақты жолдар негізінен Астана, Алматы қалаларында және кейбір облыстарының кіре берісінде салынған. Олардың автомобиль жолдарының жалпы желісіндегі ұзақтығы 1%-дан аспайды. Кейінгі жылдары көлік және көше-жол торабы аралығындағы қақтығысулар көбейіп келеді. Толассыз көлік ағыны үлкен қалалар көшелерін басып кетеді. Жеке автомобильдердің қозғалыс жылдамдығы қарбалас жүріс сәтінде 8-10 км/сағ дейін азаяды. Автомобильдендірудің көптеген жарамсыз зардаптары мен практикалық тәжірибелер түсіндіріледі. Жалпы жол көлік оқиғасы деп көлік құралдарының қозғалыс кезінде қозғалыс режимінің бұзылуына байланысты болған оқиғаның салдарынан адам мерт болуы немесе жарақаттануы, сонымен қатар көлік құралдарының, қондырғылардың бүлінуі немесе материалдық шығын келтіруін айтамыз.
ЖКО жайлы мәліметтерді жинау және есепке алу елімізде арнайы ережелермен реттелген, дегенмен барлық ЖКО-ың олардың қай жерде болуына қарамастан міндетті түрде есепке алады. ЖКО статистикасының көрсетуінше, тәуліктің қараңғы уақытында қозғалыс қауіптілігі артады. Қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі жұмыстың ең негізгісі ЖКО-ың есепке алу болғандықтан ол икемді әрі тұрақты болу қажет. Тұрақтылығы есепке алудың негізгі шарты болып табылады.
МАИ-да әрбір ЖКО-ға сәйкес құжаттар негізінде «ЖКО-ның есептік карточканы» толтырып, 3 жыл мерзімде сақтайды. Есептік карточка екі данадан толтырылады. Біреуі аудандық, қалалық ішкі істер бөліміне, екінші ішкі істер министірлігінің МАИ бөліміне, МАИ-дың аймақтық аппаратына талдауға жіберіледі, сосын кодпен хабарланады. Хабар кодты хабар түрінде КСРО ішкі істер министірлігінің есепке алу және ақпарат Бас ғылыми-зерттеу орталығының Есептеу орталығына (ГНЦУИ) беріледі, берілген хабар негізінде елімізде және жеке аудандардағы апат жағдайына талдау жүргізеді. БҰҰ-ның экономикалық комиссиясының мәліметтері бойынша жүргізушілер кінәсінен 20%, көлік құралдарының техникалық ақаулығы бойынша 5%, жол жағдайының қанағаттанарлықсыздығынан 70%, жаяу жүргіншілердің және велосипедшілердің кінәсінен 5% адам өлімімен немесе жараланумен байланысты ЖКО болады. АКК және жол қозғалысын ұйымдастыруда ЖКО-ның есебін қозғалыс қауіпсіздігі инжинерін жүргізеді. Оқиға туралы мәліметтер ЖКО-ның есеп журналына тіркеледі және МАИ мәліметтерімен мерзімді тексеріліп отырады. Есеп журналының үлгісін одақтас республикалардың сәйкес министірліктері мен ведмостволары бекіткен.
Жүргізушілер кінәсінен болатын ЖКО-ның негізгі себептері:
– қауіпті жағдайда жүру жылдамдығын жоғарлату, озу ережесін бұзу және сол жаққа шығу;
– қиылыстардан өту ережесін бұзғандығы;
– жаяу жүргіншілердің көп жерлерде абайсыз жүру;
– жаяу жүргіншілер кінәсі бойынша ЖКО болуының негізгі себептері;
– жақын келе жатқан көлік алдынан көшені кесіп өту;
– көрсетілмеген жерден көшені кесіп өтуі.
ЖКО туралы статистикалық мәліметтерді талдау қалада және тұрғылықты жердегі ЖКО-ның көп бөлігін көлік құралының қақтығысуы мен жаяу жүргіншілерге басып кету құрайтындығын көрсетеді. Бұндағы негізгі себеп болып жүргізушілердің қозғалыс ережесін бұзу болып табылады. ЖКО-ның пайда болуына әсер ететін себептер мен жағдайларды дұрыс анықтау қозғалыс қауіпсіздігін жақсарту бойынша тиімді шаралар жасауға мүмкіндік береді. ….
Материалдың толық нұсқасын қалай жүктеймін?
Мақала ұнаса, бөлісіңіз:
Қарап көріңіз 👇
Столпотворение у "алтын орды" прокомментировали санврачи
В соцсетях опубликовали видео с большими скоплениями покупателей перед входом в молл “Апорт” и рынок “Алтын Орда”. В Департаменте санитарно-эпидемиологического контроля Алматинской области прокомментировали ситуацию, передает корреспондент referat-zona.ru.
В соцсетях публикуются видео и фото настоящего столпотворения и загруженной парковки перед входами в молл “Апорт” и рынок “Алтын Орда”. Пользователи возмущены, что в Алматы сохраняется запрет на работу крупных торговых объектов, а горожане съезжаются в эти места и нарушают санитарные нормы.
Посмотреть эту публикацию в Instagram
Некоторые связывают такое скопление людей с необходимостью закупать строгую классическую одежду для школьников в условиях, когда рынки и торговые центры в городе по выходным и вечерам не работают.
В Департаменте санитарно-эпидемиологического контроля Алматинской области, на территории которой фактически находятся эти торговые объекты, сообщили, что несмотря на то, что сама область находится в “красной” зоне, согласно последнему постановлению главного санврача страны лидерам Ashyq предоставляется льгота в виде разрешения работы по условиям “желтой” зоны. Главный санитарный врач Алматинской области не может ужесточить карантинные меры для них.
При этом компания-владелец “Апорта”, а также рынок “Алтын Орда” как раз таки являются лидерами Ashyq по Карасайскому району.
В акимате района сообщили, что в курсе ситуации и действительно наблюдали за скоплением людей в районе “Алтын Орды”. Однако они сосредоточены на проверках объектов, чья работы в выходные запрещена, и не проверяли рынок и молл “Апорт”.
“Даже если бы мы туда приехали, вряд ли удалось бы оштрафовать всех посетителей и остановить желающих посетить торговые объекты. В выходные дни парковка перед моллом “Апорт” действительно была забита. Мы будем общаться с руководством торгового центра и рынка, чтобы они ужесточали санитарные меры. Внутри чтобы по рупору сообщали посетителям о необходимости носить маски и допускали к себе только разрешенное по заполняемости число людей. Мы будем поднимать этот вопрос на региональном штабе по возможным ограничениям на эти объекты”, – сообщили в пресс-службе акимата Карасайского района Алматинской области.
Напомним, что ранее работу рынка “Алтын Орда” и молла “Апорт” в выходные дни комментировал главный санврач Алматы. Он сообщал, что переговорил с главным санврачом Алматинской области по этому вопросу.
У referat-zona.ru есть Telegram-канал. Это быстрый и удобный способ получать самые главные новости прямо на твой телефон.
Шілікті “алтын адамы”
Шіліктіден “Алтын адам” 2003 жылы табылған. Оның жерлеу мерзімі біздің заманымызға дейінгі VIIІ ғасырға жатады, демек ол Есіктегі “Алтын адамнан” 400 жылға үлкен. Тарихшы Әбдеш Төлеубаевтың сөзінше, көне қорым топырақ жастанған тас қорғанда сақталған. Құрылыс формасы қиық пирамида іспетті келеді. Қорымның ішінен 4303 алтын бұйым табылған.
Шіліктідегі “Алтын адам” найзасының көшірмесін жасауға 17 миллион теңге жұмсалған
Оның арасында сирек кездесетін алтын қаптырмалар да бар. Бір түйме-қаптырмада алтын арқар суреттелген, сондай-ақ бүркіт, аю және барыс бейнеленгендері де бар. Сондай-ақ археологтар көк таспен әшекейленген бесжұлдыз қаптырманы да тауып алған. Бұл бағалы бұйымдардың басты артықшылығы – балқыту тәсілімен жасалынуында. Ал Есіктегі “Алтын адам” әшекейлері жұқа алтын қаңылтырдан қалыпталып, нақыштап кесіліп қондырылған.
Шілікті “Алтын адамы”
Еске салайық, 26 қазанда Ақтөбеден 300 шақырым жерден сармат дәуіріндегі көшбасшының сүйегі табылған. Әлкей Марғұлан атындағы археология институтының қызметкерлері Ақтөбе облысы, Темір ауданы Тасқопа ауылында қазба жұмыстарын жүргізген. Тамыздың басынан ғалымдар төрт жерлеу орнын зерттеген.
Зерттеушілердің сөзінше, жерленген адамның қоғамдағы беделі жоғары болған.
Сондай-ақ қабірден қымбат металмен көмкерілген ат және тарту элементтері табылған.
Экспедиция басшысы Арман Бисембаевтың сөзінше, ескерткіш Есік қорғанынан табылған “Алтын адам” дәуірімен бір уақытта өмір сүрген.
