Әлеуметтендіру және тәрбиелеу
Индивидтің және қоршаған орта арасындағы өздігімен өзара әрекеттесу жағдайында жүретін әлеуметтендіруден айырмашылығы білім беру, мысалы, діни, отбасылық немесе мектеп тәрбиесі сияқты саналы бақыланатын процесс ретінде қарастырылады.
Жеке тұлғаны әлеуметтендіру білім беру үдерісінен ажырағысыз зерттелетін педагогикалық процесс болып табылады. Білім берудің басты міндеті – адамның жеке дара бағдарлануын қалыптастыру, яғни жеке әлеуметтік мотивация саласында қоғамдық пайдалы қызметке деген ынта-жігердің жеке мотивтерден басым екенін білдіреді.
Әлеуметтік топтар адамның әлеуметтену үдерісіне үлкен әсер етеді. Адамның онтогенезінің әртүрлі сатыларында олардың әсері әртүрлі. Ерте балалық кезеңде отбасылардан, жасөспірімдерден – құрбы-құрдастарынан, жетілгендерден – еңбек ұжымынан айтарлықтай әсер етеді. Әрбір топтың әсер ету дәрежесі біріктіруге, сондай-ақ ұйымға байланысты.
жалпы әлеуметтендіру процесінің айырмашылығы Білім, білім беру арқылы сіз жеке қоғам әсер реттеуге болады және әлеуметтендіру қауіпсіз жағдайлар жасауға, ол дегеніміз, жеке тұлғаның әсер бағытталған.
Адамның әлеуметтенуі педагогикада да маңызды, өйткені социализация тәрбиеден ажырамайды. Білім беру – қоғамның жеке тұлғалық құралдарын қозғайтын әлеуметтік құбылыс. Бұдан білім беруді қоғамның әлеуметтік-саяси құрылымымен байланыстырады, ол жеке тұлғаның белгілі бір түрін көбейту үшін «тұтынушы» ретінде әрекет етеді.
Танымал психолог С.Рубинштейннің айтуынша, білімнің басты мақсаты – адамның жеке адамгершілік позициясын қалыптастыру, ол адамның әлеуметтік нормаларға бейімделуі емес. Білім беру құндылық бағдарларын әлеуметтік интерпринациялаудың ұйымдастырылған процесі, яғни олардың сыртқы жоспардан ішкі жоспарға аударылуы ретінде қарастырылуы керек.
Интерьерлеудің табысы адамның эмоционалды және зияткерлік салаларының қатысуымен жүзеге асырылады. Бұл дегеніміз, тәрбиелеу процесін ұйымдастырған кезде мұғалім өз оқушыларын мінез-құлқын, сыртқы талаптарды, моральдық, сондай-ақ азаматтық ұстанымның сезімтал өмірін түсінуге ынталандыруы керек. Бұдан әрі білім, құндылық бағдарларын инцидентациялау процесі ретінде екі жолмен жүзеге асырылады:
– пайдалы мақсаттар, моральдық ережелер, идеалдар мен мінез-құлық нормалары туралы хабарлау және түсіндіру арқылы.Бұл оқушыны қателіктерге кезігуі мүмкін өздігінен іздеуден құтқарады. Бұл əдіс мотивациялық саланы мазмұнды-семантикалық өңдеуге жəне нақты әлемге өз көзқарастарын қайта қарастыруда саналы ерікті жұмысқа негізделген;
– пайдалы қоғамдық жағдайларды ынталандыратын қызығушылықтарды және табиғи жағдайды ақтайтын нақты психологиялық-педагогикалық жағдайларды жасау арқылы.
Екі тәсіл де тиімді, тек олардың жүйелі қолданылуы, интеграциясы және бірін-бірі қайталануы.
жас ересектер білім және әлеуметтендіру табысы алдын факторлары оқыту мақсатына, білім беру және әлеуметтендіру жүзеге асыру бейтараптандыру, өмір салты, әлеуметтік қатынастар енгізілген оң факторлардың пайдалану, қамтамасыз асырылуға.
Білім беру және тәрбиелеу жүйесін қайта құру, шын мәнінде, қоғам мәселесі болғанда ғана табысты болуы мүмкін. Әлеуметтік өмірді, мәдени ортаны, жас ұрпақ үшін тәрбиелеу және тәрбиелеу жүйесін қайта бағыттауға тұрарлық.
Әлеуметтік дифференциация және әлеуметтік теңсіздік – 1.леуметтану ылым ретінде. объектісі жне пні
Подборка по базе: Абай қазақтың ұлы ақыны және ойшылы ретінде..docx, Мемлекеттік опасыздық қылмысының объектісі және объективтік жағы, Таным философиялық мәселе ретінде.pptx, Сурдопедагогика ғылым ретінде.pptx
11.Әлеуметтік дифференциация және әлеуметтік теңсіздік
Қоғамның әлеуметтік құрылымының проблемалары адамзат өмірінің басты ерекшелігі және орталық, зәру проблемасы — теңсіздік проблемасына тікелей байланысты. Сондықтан оған батыс (К. Маркс, М. Вебер, Г. Моска, В.Парето, П. Сорокин, Р. Дарендорф, Б. Барбер және басқалары) және отандық (Әженов М.С., Аитов Н.А., Биекенов К.Ү., Ешмұхамедов А.Ш., Сәрсенбаев Т.С. және басқалары) мектептің көптеген қоғам танушы ғалымдары назар аударды және аударып отыр.
К. Маркстің және оның ізбасарларының таңдауы толық түсінікті: К. Маркс таптық құрылым аса көп деңгейде дамыған XIX ғасырдағы нақты капитализмге бағдар жасады. Екі антагонистік таптың (буржуа және пролетариат) тағдыры марксизмнің ғылыми болжамында берілгеннен біршама өзгеше қалыптасты. Таптық құрылымның тұжырымдамасын Макс Вебер де дамытты, ол «тап» санатын айқындау кезінде көп ретте К.Маркспен келісті, меншіктің рөлін және капитализмдегі теңсіздікті мойындады. Маркстен айырмашылығы, Вебер ресурстарды бөлу жөніндегі дауды шешілмейтін деп санады.
Вебер назарды құрылымдар дифференциясының басқа негізінде шоғырландырды және экономикалық тап ұғымын айқындау үшін күш салады. Ол еңбек нарығына назар аударады — бұл әлеуметтік топтардың жанама қақтығысу аренасы.
Карл Маркстен айырмашылығы, Макс Вебер экономиканы ұйымдастыруды стратификация негізі деп санамады. Вебер теңсіздіктің үш негізгі компонеттерін айқындады. Ол оларды өзара байланысты және де маңызды қатынастарда тәуелсіз деп санады. Бірінші компонент — мүліктік теңсіздік. Вебер, әр түрлі таптың өкілдері — шаруалардың, жұмысшылардың, көпестердің кіріс алу және тауар сатып алу үшін бірдей емес мүмкіндіктері бар екенін мойындайды.
Вебер істің барлығы да байлықта емес екенін сезінді. Ол мекемелердің тұрақты өсуі, бұл әлеуметтік әрекеттердің шапшаңдауына алып келеді.
Теңсіздіктің екі түрі ажыратылады. Біріншісі – табиғи теңсіздік. Олар табиғи белгілер арқылы ерекшеленеді, мәселен, адам жынысы, жасы, бойы, темпераменті, т.б. жатады. Ал әлеуметтік теңсіздік – әлеуметгік себебі бар қажеттіяік, оның себептері әлеуметгік факторлар арқылы белгіленеді.
12.Әлеуметтік байланыс, әлеуметтік қауымдастық.
Ғылымның ішкі логикасын, оның пәні мен әдістерінің сипатын ашатын, әлеуметтік қүбылыстар мен процестердіц мәнін танып білудің керегі -социологияның категориялары және заңдары. Категориялар – әлеуметгік болмыстыц мәнді жақтарын, касиет-белгілерін, қүрылымдық элементтерін бейнелендіретін негізгі ғылыми ұғымдар. Социологияның ең негізгі, мазмүны жағынан көлемді категориясы “әлеуметтік” үғымы. Бүл үғым “әлеуметтік жүйе”, “әлеуметтік күрылым”, “әлеуметтік топ”, “өлеуметтік әрекет”, “әлеуметтік мінез-күлык” т.б. көлемді үғымдарды қамтиды.
“Әлеуметтік кауымдастык” социологияның негізгі категорияларының бірі. Әлеуметгік қауымдастық – бүл, индивидтер мен кез келген адамдар топтарьшыц жай ғана қосындысы емес, керісінше ол түракты және түтас әлеуметтік түзілім, оның субъектілері ортақ мүддесімен біріккен және өзара бір-бірімен әрекетке түседі.
Әлеумеггік қауымдастық әдетте түрлі әлеуметтік қауымдастыкка кіретін және оларда түрлі әлеуметтік рөл атқаратын индивидтің әлеуметтік болмысының бүкіл түрлері мен формаларын қамтиды. Ол түлға мен қоғамның өзара байланысы мен озара әрекетін жанама түрде береді. Әлеуметтік қауымдастық категориясы, социологияның мәні мен ерекшелігін түсіну үшін өте маңызды құбылыстар мен процестердің субъективтік кызмет жағын айырықша бөліп көрсетеді.
Әлеуметтік қауыйдастықтарды өзінің типі жағынан кеңістік – мезгілдік масштабтағы (мысалы, адамдардың әлемдік қауымдастыгы және олардыц мемлекеттік қауымдастығы; әр түрлі маспггабтағы қоныстьщ қауымдастықтар; социодемографиялык қауымдастықтар) және олардың мүдделерінің мазмұнымен бірігетін тип (мысалы, әлеуметтік – таптьщ, әлеуметтік – кәсіби, этноүлттық, т.б. қауымдастыктар) болып бөлінеді.
Әлеуметтік әрекеттіц субъектісі ретінде түлға да, әлеуметтік институттар да, таптар да болса алады.
Жалпы бірліктің өмір сүру процесінде коптеген шексіз әлеуметтік байЛаныстар қалыптасады. Ол байланыстар белгілі бір заңға, заңдылықтарга сүйенеді, соның негізінде іске асады. Әлеуметтік заңдар – әлеуметтік процестер мен әлеуметтік .арасында болатын қажетті, мәнді, түрақты, қайталанатын қатынастар мен байланыстардың зандары. Әлеуметтік заңдар бүкіл қоғам мүщелерінің іс-қимылыныц жиынтығы ретінде қалыптасады. Бүл заңдар қоғамдағы әр түрлі әлеуметтік топтардың мүдделерінің сайма-сай келмеуін де көрсетіи отырады. Соған қарамастан адамдар олеуметтік заңдарды өз кызметтсрінде саналы түрде пайдаланып, заңдардың әрекет ету формалары мен шарттарын өзгерте алады.
13.Әлеуметтік стратификация және әлеуметтік мобильдік.
Латын тілінде «страта» сөзі қабат, қатпар мағынасын білдіреді. «Стратификация» ұғымы қоғамдағы әлеуметтік топтардың, жіктердің қат-қабатқа бағынушылық ретімен, тік бір ізділікпен жіктердің орналасуын көрсетеді. Страта сөзі кең мағынада тап, топ мазмұдарында қолданылады. Көптеген социологтар жіктелудің негізін іздеумен шұғылданды. Маркс әлеуметтік жіктелудің табиғатын талдауда алғашқы қадам жасады. Ол капиталистік қоғамындағы әлеуметтік жіктелудің басты себебін өндіріс құралдарын иеленуші, қанаушы – буржуазия, капиталиске және өз еңбегін сатушы, жалданушы – жұмысшы табы, пролетариатқа бөлінуден деп көрсеткен. Маркстің пікірінше екі топтың келіспейтін мүдделері жіктелудің негізін құрайды. Бұл – әлеуметтік жіктелудің бір өлшемді амалы. Социологтар стратификациялық құрылымның негізі – адамдардың табиғи және әлеуметтік теңсіздігі деген көзқарасты түгелдей жақтайды. Бірақта теңсіздікті ұйымдастыру тәсілі әр түрлі болуы мүмкін.
М.Вебер әр түрлі страттарға жатқызудың критерияларының санын көбейте түскен. Экономикалық меншікке қатынастың және табыстың дәрежесінен басқа да критерияларын ұсынды. Олар әлеуметтік атақ және белгілі саяси партияларға жататындығы. Атақ дегеніміз жеке адамның туысынан немесе жеке сапасына сійкес қабылдаған әлеуметтік мәртебесі, ол оған қоғамда белгілі орын алуына мүмкіндік береді.
Стратификация критерийлерін П. Сорокин ол да әрі тереңдете түседі. Қандай да бір болмасын стратқа жатқызу үшін критериялардың біртектес жиынтығы болуы мүмкін емес дейді. Соған сәйкес қоғамда үш стратификациялық құрылымның бар екендігін көрсетеді: экономикалық, кәсіби және саяси. Күрделі байлық және экономикалық билікпен иесі формалды түрде саяси биліктің құрылымына еңбеуі де мүмкін. Керісінше, күрделі саяси атаққа ие болған саясаткер меншік иесі болмау да мүмкін. Кейінгі уақыттарда социологтар стратификациалаудың критерийлерін кеңейту туралы түрлі ойлар қосты. Мысалы, оған білім дәрежесін қосу, т.б. Ашық индустриалды қоғамда стратификациялық критерийлер көп жоспарлы.
14.Қазіргі замандағы әлеуметтанудың негізгі парадигмалары.
Социология шығу кезінен бастап бірнеше теорияға негізделетін. Ал ХХ ғасырда олардың саны көбейе берді. Қазіргі әлеуметтанудың ерекше қасиеті – бірнеше парадигманы бірдей қабылдауы. Неғұрлым парадигмалар әлеуметтік әлеуметтік шындыққа әркелкі түсіндірме берсе, соғұрлым ақиқатын тереңірек ұғынуға жақындай түсеміз және интегралды парадигманың бейнесін жасай аламыз, себебі жеке парадигмалар бәрін қамти алатын қоғамға талдау беруі мүмкін емес. Олар қоғамды көрсетуде өзінің тек қана нақты бірен-саран үлесін қосады. Барлық социологиялық парадигмаларды қоғамды талдаудың негізгі тәсілнамалық амалдарының сипаты бойынша екі үлкен топқа бөледі. Біріншісіне құрылымдық парадигмалар жатады. Олар қоғамның ұйымдастырылуын, қызмет етуін және дамуын әрі макро деңгейде қарастырады. Екіншісін пайымдаушы парадигмалар құрады. Олар адамдардың жүріс-тұрысын макродеңгейде зерттейді. Негізгі макросоциологиялық парадигмаларға марксизм және құрылымдық функционализм жатады. Функционализмді жақтаушылар қоғамды біртұтас жүйе ретінде, оның өзара байланысты бөлшектерден тұратынын көрсетеді. Олардың көзқарастарына сай осындай құрылымдық бөлшектерге экономикалық, саяси, әлеуметтік, әскери, діни, мәдени және тағы басқа институттар жатады. Функционалдық амал әлеуметтік дамудың тұрақтандыру мен эволюциялық жақтарына ерекше көңіл аударса, қазіргі батыс әлеуметтануында оған қарама-қарсы социологиялық ойлау көзқарасы да бар.
15.Қазақстандағы орта таптың қалыптасуы: проблемалар және көріністер.
Ортаңғы тап дүниежүзілік тарихтағы бірегей құбылыс. Ол адамзат баласының бүкіл тарихында бұрын болған емес. Ортаңғы тап жиырмасыншы ғасырда пайда болды. Ол қоғамда ерекшелік қызметін атқарады, қоғамның тұрақтылығын сақтаушы. Ортаңғы тап қарама қарсы тұрған екі тапты – кедейлер мен байларды бір бірінен алыстатып, олардың қақтығысуына жол бермейді. Орта тап неғұрлым үзілуге таяу тұрса, стратификацияда қарама қарсы тұрғындар соғұрлым бір біріне жақындаса түседі, олардың қақтығысқа баруының ықтималдылығы артады және керісінше де болады. Орта таптың жоғары бөлігі мен бай таптың арасында ұқсастықтар көп.Сондықтан да кейде олар да байлармен бірге қабылдана береді . Орта таптың орта жігі сол таптың экономикалық, саяси және әлеуметтік табиғатын дәл сипаттайды. Қазақстандық орта таптың төменгі бөлігі де бар. Бұл топтағылар материалдық жағынан қарапайым тұрады. Оларда артық ақша жоқ, киім мен тамақ та қажетінше ғана, еңбек ақымен ғана күн көреді. Көпшілігінің жұмысы, үйі ғана бар. Бұл топ кедей тапқа өте жақын. Қазақстандағы орта тап қалыптасу үстінде. Әзірше әлемнің дамыған елдерінде қабылданылған өлшемге сай келмейді. Қазақстан халқының 15-20 пайызын орта таптың түрлі топтарына жатқызуға болады.
3.Әлеуметтік айқындама.
Сұхбат пен анкетаның негізгі айырмашылығы алынатын мәліметтер тереңдігінде. Анкета көмегімен зерттеуші ойлардың “беттік ” қабатын алады. Ал сұхбат ойлардың терең мотивтерін терең зерттеуге мүмкіндік береді. Нақты әлеуметтік зерттеулерде бұл екі әдіс бірін бірі толықтырады. Сұраудың ерекше түрі – экспертті немесе оны экспертті бағалау әдісі д.а. Анкета мен сұхбаттың сұрақтарын сауатты дайындау үшін көп жыл бойы жинақталған тәжірибе қажет.
16. Жеке адам әлеуметтануы.
Адам көптеген ғылымдардың зерттеу нысаны болып табылады. Адамның мәнін қарастырмастан бүрын “адам”, “индивид”, “түлға” үғымдарын ажыратып алған жөн. “адам” үғымы барлық индивидтерге төн, ортақ кдсиеггер мен ерекшеліктерді сипаггауда қодданылады. Индивид — биоәлеуметтік жан ретіндегі жеке адам. Түлға — қоғамдык, қатынастардын субъектісі. Индивид қоғаммен нақтылы әлеуметтік кауымдастықтар, институттар арқылы ыкпалдасқанда, өлеуметтік маңызы бар мәселелерді, әлеуметтік байланыстарды жүзеге асырғанда ғана барып түлға дәрежесіне көтеріле алады. Тұлғаны әлеуметгік түрғыдан талдау оның құрылымыан аныктаудан басталады. Оны қарастырудың түрлі жолдары бар. Олардың арасынан тұлғаның қүрылымынан үш элементті “ол”, “мен” жөне олардан жогары “супер эго” түрінде қарастыратын з.фрейдтің түжырымдамасын бөліп айтуға болады. “ол” — бүл біздің түйсіктеріміз басым, айсберггің көрінбейтін белігі сияқгы сана түкпіріміз. “мен” — бүл түйсікгермен байланысты, дуркін-дүркін оған кіріп отыратын сана. “эго” санасыздықты қоғамға ыңғайлы қалыпта үсынуға тырысады, “меннен” жоғары, моральдық нормалар мен принциптердің жиынтығын қүратып, адамгершіліктің “қадағалаушысы”, ішкі бақылаушысы іспетті.
Сонынен тұлға биологиялық пен әлеуметтіктің шегінде орналасқан күрделі нысан. Тұлғаларда қайталанбас, тек соған ғана тән касиеттермен бірге көпке ортақ сипаттар бір-бірімен үштасып жатады. Әлеуметтік жүйенің белсенді қүрамдас бөлігі болатын түлғалар. Қолдағы бар мүмкіндіктерден қажеттісін тандап алу еркіндігін пайдаланып, болашақ өмірінің жобаларын жасайды; алдына мақсат қойып, оған қол жеткізу үшін бар күш-жігерін жүмылдырады; объективті әлеуметтік құрылымдарда, әлеуметтік байланыс жүйесінде түрақгы өзгерістерге қол жеткізеді, өз кезегінде объективті әлеуметтік болмыс, көбі-несе, түяғаның өзін-өзі жетілдіру процесінің бағыты мен мазмүнын анықтап отырады. Қоғамның стратификация-лануы түлғалардың түрлі типтерін (жұмысшы түлғасы, зиялы түлғасы, жетекші түлғасы, дәрігер түлғасы, инже-нер түлғасы, т.б.) қалыптастырады. Базистік түлға (қоғам-дағы кеңінен таралған сипаттарға ие түлға) мен идеал түлға (қоғамда эталон ретінде жарияланған түлға) үғымдары да бар.
17.Қазақ ойшылдарының әлеуметтік саяси көзқарастары.
Xx ғасырдың алғашқы ширегіндегі қазақстандағы қоғамдық ойдың ірі өкілдерінің бірі ахмет байтұрсынұлы. Қазақты артқа тартып отырған аса қиын мәселенің бірі – ел ішіндегі надандық пен жалқаулық. Ахмет байтұрсынұлы: «надандықтың кесапаты әр жерде-ақ маңдайымызға тисе де, ата жолдасымыз болған соң, біз де қиып айырылмай келеміз. Олжалы жерде үлестен қағылғанымыз – бәрі надандық кесапаты» деп налыды. Ол өнер мен ғылымның қадіріне жеткен өзге елдерді өнеге ете отырып, өнер-білімнің теңдікке жеткізетінін, әлсіздерге күш беретінін, тұрмысты түзететінін, оған қол жеткендердің басқалардың аяқ астында жаншылмайтынын, олармен терезесі тең болатынын айтты. Тарихи даму деңгейі феодалдық-рулық сатыны сақтаған қазақ қоғамын мейлінше жетік білетін ол: «осы дарынды, ақыл иесі мол халыққа қазір, кешікпей тұрып рухани және қоғамдық даму жолына түсетін дұрыс бағыт беру, қалай дегенмен, аса қажет болып отыр» — деп, қазақтардың неге мұқтаж болып отырғанын дәл тауып жазды. Ыбырай алтынсарин осы міндеттерді дұрыс шешу арқылы ғана қазақ, қоғамының өркениетті елдер қатарына косылатынына кәміл сенді. Осымен байланысты қазақтарға білім беруді қолға алатын маңызды шаралардың біріне, дамудың негізгі құралына балады. Білімсіздіктің етек алуынан қазақ қоғамын надандық жайлап отырғанын айта келіп, жұртты білім алуға шақырды. Сондықтан да ол өзінің жиырма бес жылдық өмірін жеткіншектерге білім беруге арнады. Хх ғасырдың алғашқы ширегіндегі қазақстанның қоғамдық ойындағы ірі тұлға әлихан бөкейханов. Ол еркек балаларға арналған қазақ мектебінде оқып жүріп үш кластық қарқаралы училищесін бітірді. Біраз уақыт Омбының техникалық училищесінде оқығаннан кейін ол санкт-петербургтың орман шаруашылығы институтының экономика факультетіне оқуға түсті. Сол студент кезінде-ақ әлихан студенттер қозғалысына қатысты, марксизмді де оқыды. Ол қазақ қоғамындағы әлеуметтік қатынастармен танысып, зерттеу үшін орыстың демократиялық әдебиетімен танысты, оны қазақ тіліне аударды. «коммунистік жар» деген атпен «коммунистік партияның манифесін» қазақ тіліне аударды. Маман экономист ретінде ол патша өкіметінің қоныс аудару саясатын, оның әлеуметтік сипатын зерттеді. Соның нәтижесінде әлихан қазақтардың ата мекен құнарлы жерлерінен ығыстырылып, шөл, шөлейт жерлерге қуылып жатқанын байқады. Шұрайлы, ірі өзендер мен сулар маңындағы жерлер, орманды және қазбалы байлығы мол жерлер мемлекет қарауына алынып, қазына меншігі деп жарияланды. Ал мұндай отарлау саясатының нәтижесінде қазақ халқы жарлыланып, әлеуметтік жағдайы нашарлап кеткен еді. Қазақ қоғамын терең зерттей келе әлихан қазақтардың саяси және экономикалық құқықсыздыққа душар болып отырғанын, олардың езгілікке, дәрменсіздікке ұшырап, өзін-өзі қорғау мүмкіншілігінен айырылып қалғанын айқындады.
18. Жеке адам және қоғам.
Адамның мәні коғаммен бірге өзгереді жэне дамиды. Оның қоғамға енуі, қосылуы эр түрлі әлеуметтік қауымдасулар, жіктер, топтар арқылы өтеді жэне осыған байланысты сан алуан элеуметтік жүйелерге ешізіледі. Бүл жүйелер адамға ықпалын гигізеді. Бірак адамның дүниетанымының өзгешелігі табиғи ерекшіліктердің негізінде қалыптасады. Адам өзіне ғана тэн үстанымдар мен қүндылықтардың, ойлау мен жүріс-түрыстың қалыптарының, сүйіспеншіліктер мен жек көрушіліктерінің, мак-саттары мен ниеттерінің, нанымдары мен теріс түсініктерінің кешенін, жиынлығын иеленеді. Бүл адамның балалық шақтан бастап қандай әлеуметтік ортада, отбасында, кешеде, мектепте т.б өніп өскенін бейнелейтін жағдайларды керсетеді. Әлеуметтік ортаның езгеруіне бейімделу ағымында адамның үнемі өзгеріп, дамуына әсері тиеді.
Әлеуметтану жеке адамды қоғамның элеуметтік маңызды ерекшеліктері мен әлеуметтік қатынастарының түлғада айқын тұтасқан жүйесі ретінде түсіндіреді. Адамның қоғамга ену үдерісі, оның әлеуметтік байланыстарға қосылуы жэне эр түрлі элеуметтік қауымдасуларға интеграциялануы (біріктірілуі, тұтастыққа кірігуі) барысында даралықтың элеуметтілігі қалыптасады. Биологиялық тірлік иесі ретінде адамның әлеуметтік тіршілік жаратылысына айналуының бүкіл үдерісі элеуметтендіру деп аталады. Әлеуметтік кеңістік биологиялық, табиги жагдайлар сияқты адамның ішкі не-гізіне сай лайықты қасиеттер мен белгілерді қалыпластырады.
19.19ғасырдың аяғы мен 20ғасырдың бас кезіндегі қазақ ойшылдарының әлеуметтік проблемалары туралы.
Адам баласының тарихында миллиардтаған жандар келді, өтті. Олардың басым көпшілігі қара басының қамынан аса алмай өмір кешті. Xix ғасырдың аяғы xx ғасырдың басында, қазақ еліндегі толғағы жеткен күрделі де, келелі мәселелер және шешімі табылмай шиеленісіп бара жатқан саяси әлеуметтік жағдайлар қоғамдық ойдың шұғыл дамуына себеп болды. Осындай қиын – қыстау кезеңде өз халқы үшін аянбай еңбек етіп, ана тілін түрлеген, жерім, елім – деп еңіреп өткен ұлт жанды азаматтарымыз ахмет байтұрсынұлы, әлихан бөкейханов, шоқан уалиханов және ыбырай алтынсарин еді. Осы қоғам қайраткерлері қоғамдық саяси жұмысқа белсене араласты. Оған халқының мүшкіл күйі себеп болды. Олар халқының еркіндігін аңсап қана қоймай, әлеуметтік ахуалының нашарлығы отарлық саясаттан екенін көрсете отырып, бостандық, еркіндік үшін күреске бел байлайды. Оның бейбіт жолмен шешетін алғнарттарын қарастырады. Қазақ халқын құрып кету шегіне жеткізген патшалық ресейдің отарлық саясатын сынағаны үшін олар саяси қуғындауға ұшырап, әлденеше рет абақтыға жабылады, жер аударылады.
Дана өз заманасынан озып туады, тозық елді озық етемін деп халқының алдына шығып өрге сүйрейді, жолында тұрған кесапаттарды өңменіміен түйрейді. Олар күрескен кесапаттар – надандық, қараңғылық, кертартпалық, адами хайуандық, отаршылдық, ұлттың азуы мен тозуы, оның бұратаналық болмысы, жараланған жан жарасы, құлшылық санасы, таланған жері, қансыраған тілі шоқындыру саясатынан жансыздана бастаған діні болды
Жеке тұлғаны әлеуметтендірудің кезеңдері
Жеке тұлғаны әлеуметтендіру үдерісі үш негізгі кезеңде жүзеге асырылады. Бірінші кезеңде әлеуметтік нормалар мен құндылық бағдарларының дамуы, тұлға қоғамға бейімделуді үйренеді.
Екінші кезеңде жеке тұлға дербестендіруге, өзін-өзі тануға және қоғам мүшелеріне белсенді ықпал етуге ұмтылады.
Үшінші кезеңде адам жеке қасиеттер мен мүмкіндіктердің ерекшелігін ашатын әлеуметтік топқа біріктіріледі.
Социализация процесінің бірізді жетістігі, әр фазаға дұрыс өту, табысты аяқтауға және нәтижеге қол жеткізуге әкеледі. Әр кезеңнің өз ерекшеліктері бар, егер социализацияның барлық шарттары орындалса, онда процесс сәтті болады.
Еңбек ұжымында әлеуметтенудің негізгі кезеңдерін анықтаңыз – бұл еңбек алдындағы, еңбек, еңбекке жарамсыздық.
Кезеңдері келесідей:
– туған сәттен бастап жеке тұлғаның қалыптасуына дейін болатын алғашқы әлеуметтену;
– Екінші социализация, оның барысында жетілу және қоғамда болу кезеңінде адамның қайта құруы бар.
Социализация процесінің негізгі кезеңдері адамның жасына байланысты бөлінеді.
Бала кезіндегі социализация адамның тууымен басталады және ерте сатысынан дамиды. Балалық шақта жеке тұлғаның ең белсенді қалыптасуы орын алады, осы кезеңде ол 70% құрайды. Егер бұл процесс тоқтаса, қайтымсыз салдар пайда болады. Жетi жасқа дейiнгi жылдарда, өзiнше өзiнен хабардар болу, егде жастағы жылдардан айырмашылығы, табиғи түрде байқалады.
әлеуметтендіру жасөспірімдердің сахнасында ең физиологиялық өзгерістер орын, жеке рухани толысқан бастайды, тұлғаны қалыптастыру болып табылады. Он үш жылдан кейін балалар көп жауапкершіліктерге ие болады, сондықтан олар көп білімді болады.
жеке белсенді әлеуметтік мекемелерде (мектептер, колледждер, институттар) өзгертуге, себебі оның жастық (Жилкой) жылы, неғұрлым белсенді әлеуметтендіру болып табылады. ол ұзақ уақыт келіп болады, өйткені он алты жасқа, қазір жеке астам тәуелсіз болып табылады, өйткені, ол саналы әлеуметтік қоғам оған сайлауға қандай шешеді, және қоғамның қандай оған қосылуға, ең қиын және қауіпті саналады.
18-30 жас аралығындағы социализация жұмыста және жеке қарым-қатынастарда жүреді.Әрбір жас адамға немесе қызға жұмыс тәжірибесі, достық пен қарым-қатынас арқылы өздері туралы нақты түсініктер беріледі. Ақпараттың қате қабылдануы теріс салдарға алып келуі мүмкін, содан кейін адам өзіне жақын болады және орта жастағы дағдарысқа дейін бейсаналық өмірді жүргізеді.
Социализацияның барлық жағдайлары орындалған жағдайда ғана, соған сәйкес, социализация процесі қажет болғанда өтеді деп тағы да айта кету керек. Әсіресе, жасөспірімдер мен жастардың назарын аудару керек, өйткені жас кездерде тұлғаның белсенді түрде қалыптасуы және адамның өзара қарым-қатынаста болуын қажет ететін қоғамдастықтың таңдауы орын алады.
