Ядролық қарудан бас тарту Қазақстанға әлдеқайда тиімдірек қауіпсіздікті қамтамасыз етті – Қазақстан президенті | Kazakhstan Today

Еуропа ж?не Америка елдеріні? ?азіргі заман тарихы (1945-2009)
Ба?ыт Задий?ызы Б?жеева

О?у ??ралында Еуропа ж?не Америка елдеріні? ?азіргі заман тарихыны? екінші кезе?індегі саяси-экономикалы?, ?леуметтік дамуы ж?не оларды? ж?ргізген сырт?ы саясаттары жан-жа?ты ?арастырылады.

О?у ??ралы халы?аралы? ?атынастар ж?не айма?тану маманды?ы бойынша білім алатын студенттерге арнал?ан.

Б?жеева Б.З.

Еуропа ж?не Америка елдеріні? ?азіргі заман тарихы (1945-2009 ж.): о?у ??ралы

КІРІСПЕ

Назар?а ?сынылып отыр?ан о?улы? ??ралында Еуропа ж?не Америка елдеріні? ?азіргі заман тарихы кезе?іне, я?ни 1945–2009 жылдарда?ы Еуропаны? жетекші елдеріндегі ж?не А?Ш мемлекетіндегі аса ма?ызды саяси ж?не ?леуметтік-экономикалы? м?селелерге жан-жа?ты сараптама жасау ма?саты ?ойыл?ан.

О?у ??ралында ХХ ?асырды? басында ?уатты елдер ?атарында бол?ан Германия, Франция, ?лыбритания, Америка ??рама Штаттары ж?не Италия сия?ты елдерді? ішкі саяси дамуын, экономикалы? жа?дайын, ?леуметтік салада?ы жетістіктері мен кемшіліктерін, сырт?ы саясатта?ы ба?ыт-ба?дарын, осы елдерді? ?зара ?арым-?атынастарында жалпы?а бірдей бол?ан ?рдістер мен м?селелерді ай?ындауда к?птеген тарихи зерттеулер мен ??жаттар?а, ?ылыми ?дебиеттерге с?йендік.

Еуропа мен Америка елдеріні? саяси-экономикалы? дамуыны? ?азіргі заман тарихында?ы екінші б?лігіні? ?зін саяси ж?не ?леуметтік-экономикалы? жа?дайлар?а байланысты т?рт кезе? ше?берінде ?арастырамыз.

Бірінші кезе? барысында (1945–1950 жылдарды? ая?ы) ?ылыми-техникалы? революцияны? ал?аш?ы ?адамдарын, капиталистік елдердегі мемлекеттік реттеу ж?йесіні? ?алыптасуы, Орталы? ж?не О?т?стік-Шы?ыс Еуропада?ы халы?ты?-демократиялы? революциялар ж?не Ке?естер Ода?ыны? басшылы?ымен ?лемдік социалистік ж?йені? ?алыптасуы, отарлы? ж?йені? ыдырауыны? басталуы ж?не ірі екі держава А?Ш пен КСРО арасында?ы «?ыр?и-?аба? со?ысыны?» т?тануы жа?а халы?аралы? ?атынастар ж?йесінде «?осполярлы ?лемді» ??рды.

Екінші кезе?інде (50-жылдарды? ая?ы – 70-жылдарды? ортасы) капиталистік елдерде индустриалды ?о?амны? ?алыптасуы, интеграциялы? ?рдістерді? ?рістеуі, отарлы? ж?йені? к?йреуі ж?не ?лемдік саясат?а б?рын?ы отарлы? «шет айма?тарда?ы» жас т?уелсіз мемлекеттерді? араласа бастауы к?рініс тапты.

?шінші кезе? (70-жылдарды? ортасы – 80-жылдарды? ая?ы) ?лемдік капиталистік шаруашылы?ты? ??рылымды? да?дарысымен сипатталса, социалистік елдер ?шін ?ТР-ді? жа?а кезе?іне бейімделе алма?анды?тан, б?л кезе? то?ырау мен да?дарыс ?рдісіні? шиеленісуіне ?келді, а?ыр ая?ында Еуропада?ы, оны? ішінде КСРО-да?ы социалистік ж?йе ??лады, б?л «?ыр?и?аба?» со?ысыны? ая?талуына ж?не халы?аралы? ?атынастарда?ы «?осполярлы ?лемні?» жойылуына ?келді.

Т?ртінші кезе? (ХХ ?асырды? 90-жылдары) а?паратты? ж?не технологиялы? революция ретінде ?ТР-ді? одан ?рі дамуымен сипатталады, жетекші капиталистік елдерде а?паратты? ?о?амны? ?алыптасуымен, ал Орталы? ж?не Шы?ыс Еуропаны? б?рын?ы социалистік елдері мен КСРО аума?ында пайда бол?ан жа?а т?уелсіз елдер ?шін нары?ты? экономика?а, демократиялы? т?ртіпке ?туімен сипатталады.

?лем елдеріні? ?азіргі заман тарихыны? екінші б?лігін о?ып білу ХХ ?асырды? ортасынан б?гінгі к?нге дейін Жер шарында ?андай ?лы ?згерістерді? бол?анын т?сінуге, саяси ж?йелерді? ауыспалы екендігін ??ыну?а м?мкіндік ту?ызады.

Еуропа ж?не Америка елдеріні? ?азіргі заман тарихы кезе?ін ?арастыру барысында адамзатты? тарихи даму за?дылы?ы бір орында т?рмайтынды?ына, жа?а ?згерістерге толы екендігіне к?з жеткіземіз.

1-тарау

ЕКІНШІ Д?НИЕЖ?ЗІЛІК СО?ЫСТАН КЕЙІНГІ БЕЙБІТ РЕТТЕУ М?СЕЛЕСІ

Екінші д?ниеж?зілік со?ыс адамзат баласыны? тарихында?ы е? ауыр ж?не ?анды со?ыс болды. Со?ыс барысында 60 млн-?а таяу адам ?аза болып, оны? ішінде 27 млн-?а таяуы Ке?естер Ода?ыны? азаматтары ж?не 6 млн адам Польша мемлекетінен еді. Онда?ан миллион адамдар жараланды ж?не м?гедек болды. І д?ниеж?зілік со?ыспен салыстыр?анда ІІ д?ниеж?зілік со?ыста?ы адам шы?ыны 6 есеге, ал материалды? шы?ын 12 есеге к?п болды. Германия мемлекетіне ?ол?а т?скен 4,5 млн ке?естік ?скери ?ызметкерлерді? тек 1,8 млн ?ана ?йіне орал?ан болатын. Арнайы ??рыл?ан неміс лагерьлерінде 11 млн-нан астам адамдар ?лтірілді, оны? ішінде 6 млн еврей хал?ы бар.

Барлы? м?хиттар мен ??рлы?тарды (Антарктикадан бас?а), жер шарыны? 4/5 б?лігін ?амты?ан екінші д?ниеж?зілік со?ыс – адамзат баласыны? тарихында?ы ?те ?згерісті кезе?ні? бірі. Екінші д?ниеж?зілік со?ысты? е? ма?ызды ?орытындысы – фашизмді же?у болды. Фашистік ж?не со?ыс??мар бас?ыншы-мемлекеттер – Германия, Италия, Жапония ж?не оларды? ода?тастары толы?ымен тал?андалды.

Со?ыс н?тижесінде Жапонияны? тізе б?гуі ж?не 1945-1949 жылдарда?ы азамат со?ысыны? же?ісінен кейін ?ытайда билік басына коммунистік жа?а ж?йе келді. 1949 жылды? 1 ?азан к?ні ?ытай Халы? Республикасы ??рылды. ?лемде халы?ты?-демократиялы? ж?не социалистік елдер ?ауымдасты?ы пайда болды.

Екінші д?ниеж?зілік со?ысты? та?ы бір ма?ызды н?тижесі – отарлы? ж?йені? жойылуыны? басталуы болды. Азаматты? ма?саттар ж?не со?ысты? антифашистік сипаты, фашистік бас?ыншыларды? тал?андалуы ?лт-азатты? ?оз?алыстарды? ?рлеуіне м?мкіндік жасады. Жапония басып ал?ан Азия ж?не Тыны? м?хит елдері (?нді?ытай, Индонезия, Малайзия, Бирма, Филиппин) метрополия еліні? ?арама?ынан, ба?ылауынан шы?ты. Жапонияны? тізе б?гуінен кейін б?л елдер ?з т?уелсіздігін жариялады. Ал бас?а отар елдерде, ?сіресе, ?ндістан, Сирия, Ливан, Трансиордания, Палестинада со?ыс халы? б??арасыны? саяси белсенділігін оятты, олар белсенді т?рде т?уелсіздікті талап ете бастады. Отаршылар билігі шай?алды ж?не отарлы? ж?йені? ?айтымсыз к?йреуі басталды.

ІІ д?ниеж?зілік со?ыс салдарынан ?лемдік ала?да?ы к?штер салма?ы да тез ?згеріске т?сті. Германия, Италия, Жапония со?ыс?а дейін ?лы державалар ?атарында болса, же?ілгеннен кейін уа?ытша болса да т?уелді елдерге айналды. Оларды? экономикасы со?ыспен к?йреген болатын ж?не бірнеше жылдар бойы олар ?здеріні? б?рын?ы б?секелестерімен б?секеге т?се алмады.

Франция Германия со??ысынан кейін, уа?ытша ?зіні? ?лы держава ретіндегі жа?дайын жо?алтты. ?лыбритания ?ш же?імпаз-державаларды? бірі ретінде со?ысты табысты ая?тады, біра? оны? саяси-экономикалы? ?станымдары ?лсіреген болатын. Экономикалы? ж?не ?скери жа?ынан ол А?Ш-тан ?лде?айда артта ?алып ?ойды ж?не америкалы? к?мекке т?уелді жа?дай?а т?сті.

Же?імпаз мемлекеттерді? ішінде А?Ш со?ыстан ед?уір к?шейіп шы?ты. ?з аума?ында со?ыс іс-?имылдарды? болмауы, со?ыс н?тижесіндегі ?иратулар мен т?р?ындар шы?ындарына тап болмауы, оларды? экономикалы? ж?не ?скери жа?ынан барлы? ?ал?ан елдермен салыстыр?анда ?лде?айда ?уатты елге айналуына ?олайлы жа?дай ту?ызды. Сол кезе?де тек Америка ??рама Штаттары ?ана атом ?аруын иеленді, оларды? флоты мен ?уе к?штері ?лемдегі е? ?уаттысы болды, оларды? ?нерк?сіп ?ндірісіні? де?гейі ?ал?ан барлы? елдерді ?осып ал?аннан да арты? болды. ?орыта айт?анда, А?Ш «?лы держава?а», ?лемдік ?стемдікке ?мтылушы капиталистік ?лемні? жетекші еліне айналды.

Ал екінші «?лы держава» Ке?естер Ода?ы болды. Ол капитализмге ?арсы шы??ан барлы? ?о?амды? к?штерді шо?ырландырды. Соны? н?тижесінде шартты т?рде Шы?ыс пен Батыс деп атал?ан екі негізгі ба?ыт-ба?дар, екі идеологиялы? ж?не ?скери-саяси блок ??рылды.

Со?ыстан кейінгі ?йымдастыру жоспарлары. Антифашистік коалицияны? басты державалары со?ыс барысында со?ыстан кейінгі бейбіт реттеуді? негізгі ба?ыттарын белгілеп ?ой?ан болатын. Тегеран, Ялта, Потсдам м?слихатында КСРО, А?Ш, ?лыбритания басшылары, сондай-а? Каирдегі м?слихатта А?Ш, ?лыбритания ж?не ?ытай мемлекет басшылары аума?ты? ?згертулер ж?нінде, же?іліс тап?ан мемлекеттерге ?атысты ж?не ?скери ?ылмыскерлерді жазалау ж?ніндегі м?селе, бейбітшілік пен ?ауіпсіздікті ?олдайтын халы?аралы? ?йым ??ру м?селесі ж?нінде ?зара келіскен болатын. Ода?тас державалар фашизм мен милитаризмді т?п-тамырымен ??рту ма?сатында Германия, Италия, Жапонияны басып алуды шешті. Олар басты ?скери ?ылмыскерлерді Халы?аралы? трибунал сотына беруді шешті. Германия, Италия, Жапония ж?не оларды? ода?тастарыны? 30-жылдары ж?не ІІ д?ниеж?зілік со?ыс барысында басып ал?ан аума?тары жойылды. КСРО, А?Ш ж?не Англия мемлекеттері Австрия мен Чехославакияны? т?уелсіздігін ?алпына келтіруді ж?не Солт?стік Трансильванияны Франция?а ?айтару ?ажеттігін жариялады.

Ода?тастар Германия мен Польша арасында?ы шекараны Одер мен Нейс (Одра мен Нисса) ?зендері бойынша белгіледі. Польшаны? шы?ыс шекарасы Батыс Украина ж?не Батыс Белоруссия шекарасы бойынша, Керзон шебіні? бойымен ?тетін болды. Кенигсберг ?аласы ж?не онымен жанасып жат?ан аудандар Ке?естер Ода?ына берілді. Германия ж?не оны? ода?тастары фашистік бас?ыншылы? ??рбаны бол?ан елдерге репарация т?лейтін болды.

?лыбритания, А?Ш ж?не КСРО Жапонияны? ?ол астынан «к?штер к?мегімен басып ал?ан» барлы? аума?ты азат етуді ж?не негізгі т?рт аралда жапонды? егемендікті шектеуді шешті. Корея?а т?уелсіздігін беруді у?де етті. Жапония басып ал?ан Солт?стік-Шы?ыс ?ытай (Маньчжурия), Тайвань (Формоза) ж?не бас?а ?ытай аралдарын ?ытай мемлекетіне ?айтарып беру ?й?арылды.

Ке?естер Ода?ына О?т?стік Сахалин ж?не 1855 жыл?а дейін Ресейге тиісті бол?ан Куриль аралдары ?айтарылып берілді. ?ытай ?кіметіні? келісімімен КСРО Порт-Артур (Люйщунь) ж?не Дальний (Далянь) аудандарында?ы ?скери-те?із базасын жал?а алу?а келісті.

Ялта м?слихатында ж?не де кейінгі ?ткен м?жілістерде КСРО, А?Ш ж?не Англия Еуропада ?атысушы ке?естік ж?не а?ылшын-америкалы? ?скерлері арасын б?летін шеп ж?нінде келісімге ?ол жеткізді. Ол солт?стіктен о?т?стікке ?арай: Балты? те?ізінен Германия мен Австрия ар?ылы, Югославияны? Италиямен шектесетін шекарасыны? ?н бойымен Адриат те?ізіне дейін ?тті. Б?л шептен шы?ыс?а ?арай?ы аума?ты (Грекиядан бас?а) ке?естік ?скер азат етті, ал одан батыс?а ?арай а?ылшын-америкалы? ?скерлер азат еткен болатын.

Кореяны азат ету шебі 38 параллель сызы?ымен белгіленді. Солт?стік Корея?а КСРО ?скерін енгізу ?арастырылса, О?т?стік Кореяны америкалы? ?скерлер азат етуге тиіс болды. Бастап?ыда б?л б?лу сызы?тары уа?ытша ?скери шара деп шамаланса, біра? кейін ол іс ж?зіндегі ке?естік ж?не а?ылшын-америкалы? ы?пал ету ?рісіні? шекарасына айналды.

Со?ыстан кейінгі жылдарда?ы халы?аралы? ?мірдегі е? ма?ызды о?и?аны? бірі Біріккен ?лттар ?йымыны? (Б??) ??рылуы, оны? міндеттері халы?аралы? бейбітшілік пен ?ауіпсіздікті ?олдау, халы?тар мен мемлекеттер арасында?ы ынтыма?тасты?ты дамыту болып табылады.

Б?? Жар?ысыны? ая?тал?ан е? со??ы м?тіні 1945 жылы с?уірден маусым айлары аралы?ында ?ткен Сан-Франциско м?слихатында ?абылданып, 1945 жылды? 26 маусымында 51 мемлекетті? ?кілдері ?ол ?ой?ан болатын ж?не ?з к?шіне 1945 жылды? 24 ?азан к?ні енді. Осы к?н Б?? к?ні деп аталып ?теді.

?йымны? ма?саттары:

І. Бейбітшілікті, ?ауіпсіздікті са?тау; ол ?шін ?лемге т?нген ?ауіпті то?тату ж?не жою, бас?ыншылы? актілерін жою ?шін тиімді ?жымды? шаралар ?абылдау, сот ?ділдігі мен халы?аралы? ???ы? ше?берінде бейбіт жолмен шешу, ?лемні? б?зылуына ?келетін ?лемдік келіспеушілікті реттеу;

ІІ. Халы?тарды? ?зін-?зі бас?ару ж?не те? ???ы?тылы?ы ?а?идаты негізінде ?лттар арасында досты? ?атынастарды дамыту ж?не жалпы?а орта? ?лемді ны?айту ?шін бас?а да шаралар?а ?атысу;

ІІІ. Экономикалы?, ?леуметтік, м?дени ж?не гуманитарлы сипатта?ы халы?аралы? м?селелерді шешуде к?пжа?ты ынтыма?тасты?ты ж?зеге асыру ж?не тілі, діні, н?сілі ж?не діни наным-сенімдеріне ?арамай адам ???ы?тары мен негізгі бостанды?тарын ??рметтеуге атсалысу;

ІV. Осы орта? ма?саттар?а жетуде ?лттарды? к?ш салу ?шін орталы? болу.

?а?идаттары:

І. Б?? барлы? м?ше мемлекеттеріні? егеменді те?дігін негізге алады;

ІІ. Жар?ыда?ы міндеттемелерді? адал орындалуын ?зіне алады;

ІІІ. Халы?аралы? дау-дамайларды бейбіт жолмен шешу, барлы? ?лемдегі бейбітшілікті, ?ауіпсіздікті ж?не ?ділдікті ?атерге т?сірмеу;

ІV. Халы?аралы? ?атынастарда ?ауіпке ?арсы немесе ?рбір мемлекетті? аума?ты? т?тасты?ына ж?не саяси т?уелсіздігіне ?арсы к?ш ?олданбау;

V. ?йым м?шелеріне Жар?ы?а с?йкес Б?? ше?беріндегі барлы? ?рекеттерде к?мекті? барлы? т?рін к?рсету;

VІ. ?йым оны? м?ше емес елдеріне де осы ?а?идаттар негізінде ?рекет етуін ?амтамасыз етуі тиіс, себебі оларды? б?л ?а?идаттарды са?тауы ?лемдік бейбітшілік пен ?ауіпсіздікті са?тау ?шін ?ажет;

VІІ. Б?? кез келген мемлекетті? ішкі ??зыретіне араласпауы тиіс. Б??-ны? Жар?ысы 111 баптан ж?не 19 б?лімнен т?рады.

Б?? «негізін ?алаушы-м?шелерден» (б?л мемлекеттер 1942 жыл?ы Вашингтон декларациясына ?ол ?ой?ан ж?не 1945 жыл?ы Сан-Франциско ?аласында?ы Халы?аралы? ?йым ж?ніндегі Біріккен ?лттар М?слихатына ?атыс?ан ж?не де Б?? Жар?ысын бекіткен), сондай-а? ?йым Жар?ысына с?йкес кейін ?абылдан?ан мемлекеттерден т?рады.

Б?? Жар?ысына с?йкес кез келген «бейбітс?йгіш» мемлекет ?йым?а м?ше бола алады ж?не де Жар?ыны? барлы? міндеттемелері мен ?а?идаттарын са?тау?а дайын бол?ан ел. ?йым?а кіру ?ауіпсіздік ке?есі ма??лда?аннан кейін, Бас ассамблеяны? шешімі бойынша ?абылданады.

Бас ассамблея ?ауіпсіздік ке?есіні? ?сынысы бойынша Б??-ны? м?ше-мемлекетін егер ол Жар?ы ?а?идаттарын бірнеше рет б?з?ан жа?дайда ?йым ??рамынан шы?ару ???ына ие.

?рбір мемлекет Бас ассамблеяда бір дауыс?а ие. А?ылшын, араб, испан, ?ытай, орыс ж?не француз тілдері Б??-ны? ресми тілдері болып табылады.

Б??-ны? Жар?ысына с?йкес алты негізгі орган: Бас ассамблея, ?ауіпсіздік ке?есі, Экономикалы? ж?не ?леуметтік ке?ес, ?ам?орлы? ж?ніндегі ке?ес, Б??-ны? Халы?аралы? соты ж?не Хатшылы?. Бас ассамблея, ?ауіпсіздік ке?есі саяси ж?не за? шы?арушы орган р?лін ат?арады, ал Экономикалы? ж?не ?леуметтік ке?ес, ?ам?орлы? ж?ніндегі ке?ес Бас ассамблея?а ба?ынышты. Б??-ны? Халы?аралы? соты т?уелсіз.

Бас ассамблея?а Б??-ны? барлы? м?шелері кіреді. Б??-ны? жар?ысына с?йкес ол мемлекеттерді? ішкі ісіне араласа алмайды, Б?? барлы? м?шелерін біріктіретін басты орган; жылды?, т?тенше сессияларда ?абылданатын ?арарлар ке?ес беруші сипат?а ие.

?ауіпсіздік ке?есі (бейбітшілік пен ?ауіпсіздікті са?тау?а, шиеленістерді? алдын алу ж?не шешуге жауапты т?ра?ты орган; шешімдері Б?? барлы? м?шелеріне орындау?а міндетті сипат?а ие; 15 м?шеден ??рал?ан – бесеуі т?ра?ты (?лыбритания, ?ытай, Ресей, А?Ш, Франция), 2 жыл?а айма?ты? ?а?ида бойынша сайланатын 10 т?ра?сыз м?шеден (олар екінші мерзімге сайланбайды) т?рады. ?ауіпсіздік ке?есі (?К) ?йым жар?ысына с?йкес Б?? м?ше-мемлекеттері атынан ?рекет етеді. Б?? м?шелері Жар?ы?а с?йкес ?ауіпсіздік ке?есіні? шешімдерін ма??лдап ж?не орындайды. ?К дау-дамайды шешуге, араласу?а ???ы бар, мемлекетті? ?тініші бойынша ж?не егер ол ?лемдік бейбітшілікке ?ауіп т?нген жа?дайда оны бейбіт жолмен шешуге тырысады. Ал ол м?мкін болма?ан жа?дайда ??рлы?та?ы, те?із ж?не ?уе ?скери к?штерін пайдалануы м?мкін. ?К Бас ассамблея?а жыл сайын, тіпті, ?ажет бол?ан жа?дайда арнайы баяндамалар дайындап т?рады.

Экономикалы? ж?не ?леуметтік Ке?ес (ЭКОСОС) – 54 м?ше, ?штен бірі жыл сайын 3 жылды? кезе?ге ?айта сайланып отырады. Ассамблея алдында жауапты: а) ?мір де?гейіні? жа?саруына; толы? ж?мысбастылы??а, экономикалы? ж?не ?леуметтік даму жа?дайын жа?сарту?а; ?) халы?аралы? экономикалы?, ?леуметтік, санитарлы? ж?не аралас м?селелерді шешуге, м?дениет ж?не білім саласында?ы халы?аралы? ынтыма?тасты?ты дамыту?а; б) н?сілі, жынысы, діни сеніміне ?арамастан адам ???ы мен негізгі бостанды?тарыны? са?талуына атсалысу?а.

Ке?ес жылына екі рет ша?ырылады: с?уір айында Нью-Йоркте, ал шілде айында Женева ?аласында. Шешім ?арапайым т?рде Ке?есті? м?шелеріні? к?пшілігіні? ?атысуымен ж?не Ке?ес м?шелеріні? дауыс беруімен ?абылданады. Ке?ес ??рамына т?рт т?ра?ты комитет, он бір т?ра?ты сараптамалы? топ, ?рт?рлі функционалды комиссия ж?не бес айма?ты? комиссия, сондай-а? ?рт?рлі ?осымша ж?не арнайы сараптамалы? топтар кіреді.

Халы?аралы? сот (барлы? елдерге, оны? ішінде Б??-?а м?ше емес мемлекеттерге де ашы? басты за? органы) Гаага ?аласында орналас?ан. Сот он бес жо?ары білікті соттардан т?рады, оны то?ыз жыл?а ?ауіпсіздік ке?есі мен Бас ассамблея та?айындайды. ?рбір ?ш жыл сайын бес судья ?зінен ?кілеттілікті алады (?айта сайланбайды), екі судья бір елді? азаматтары бола алмайды. Сотты? ресми тілдері француз ж?не а?ылшын тілдері. Сот кез келген елді? ?тініші бойынша о?ан бас?а тілді пайдалану?а р??сат етуге міндетті. Сот ісін ж?ргізу екі б?лімнен т?рады: жазбаша ж?не ауызша. Барлы? м?селелер ?атысушы судьяларды? к?пшілік дауысымен шешіледі, егер те? бол?ан жа?дайда т?ра?аны? дауысыны? басымдылы?ымен шешіледі. Сот шешімі ?зілді-кесілді, а?ты? ж?не ша?ым, арыз?а жатпайды. Біра? егер сот кейінірек жа?а жа?дайлар?а байланысты апелляция?а беруге р??сат етеді.

Бас хатшы ж?не Хатшылы? Б?? Жар?ысына с?йкес Бас хатшы БА, ?К, ЭКОСОС ж?не ?ам?орлы? ж?ніндегі ке?есті? барлы? м?жілістеріне басты ?кімшілік лауазымды т?л?а ретінде ?рекет етеді. Бас хатшы БА ?йым ж?мысы ж?нінде жылды? баяндама жасайды, ?андай да бір ?ауіпті жа?дай туында?ан жа?дай?а ?К назарын аударады, ?К ?сынысымен БА Бас хатшыны бес жылды? мерзімге та?айындайды.

Б??-ны? бас хатшылары ж?не оларды? елі мен ?кілеттілігіні? бастал?ан-ая?тал?ан уа?ыты: Глэдвин Уэбб, ?лыбритания, 24 ?азан 1945 – 1 а?пан 1946 жылдар; Трюгве Хальвдан Ли, Норвегия, 2 а?пан 1946-10 ?араша 1952 жылдар; Даг Хаммаршельд, Швеция, 10 с?уір 1953- 18 ?ырк?йек 1961 жылдар; У Тан, Бирма, 30 ?араша 1961-1 ?а?тар 1972 жылдар; Курт-Вальдхайм, Австрия, 1 ?а?тар 1972-1 ?а?тар 1982 жылдар; Хавьер Перес де Куэльяр, Перу, 1 ?а?тар 1982 – 1 ?а?тар 1992 жылдар; Бутрос Бутрос-Гали, Мысыр, 1 ?а?тар 1992 – 1 ?а?тар 1997 жылдар, Кофи Аннан, Гана, 1 ?а?тар 1997 – 1 ?а?тар 2007 жылдар; Пан Ги Мун, О?т?стік Корея, 2007 жылды?1 ?а?тарынан басталды.

Биполярлы ж?йе кезіндегі екі державаны? саяси, ?скери ж?не идеологиялы? ?арсыласуы Б?? ??рылымы мен институттарыны? негізгі ?ызметіне с?зсіз ?серін тигізді. Со?ан ?арамастан ?йым біртіндеп бейбітшілікті са?тау, ядролы? со?ысты болдырмау ісінде, отаршылды??а ?арсы к?ресте, адам ???ын ?ор?ау м?селесінде елеулі ?леске ие, беделді халы?аралы? ?йым бола алды.

?ыр?и?аба? со?ыс ая?тал?аннан кейін де Б?? белсендік танытуда. ?сіресе, Б?? бейбітшілікті ?олдау ж?нінде к?ш сала бастады. Б?? 80-жылдар?а дейін тек ба?ылаушы т?ріндегі 14 ?рт?рлі миссиялар мен операциялар ж?ргізсе, 1988 жылы 33 бітімгершілік шараларын ж?зеге асырды. 1995 жылы Б??-ны? бітімгершілік ?ызметіне 70 мы? адам (31 мы? ?скери ?ызметкерлерді ?ос?анда) 70-тен аса елден тартыл?ан. Б?? тарапынан алдын алу дипломатиясы (фактілерді аны?тау ж?ніндегі миссия, бітімгершілік ж?не т.б.), тараптарды? уа?ытша бітімге келуін ба?ылауды ?йымдастыру, гуманитарлы к?мек (бос?ындар мен ?а?ты?ыс ??рбандарына к?мек к?рсету), ?а?ты?ыстан кейін а?тау?а к?мектесу сия?ты шаралар ?йым тарапынан к?рсетіле бастады.

Б?? ?а?ты?ысты айма?тарда – Сомали, Мозамбик, Камбоджа, Ау?анстан, Орталы? Америка, Гаити, б?рын?ы Югославия, Таяу ж?не Орта Шы?ыста?ы, Руандада?ы, Батыс Сахара, Т?жікстан, Грузияда?ы ?а?ты?ыстарды реттеуге ?атысты. ?ауіпсіздік ке?есі санкция т?рлерін, атап айт?анда, экономикалы?, дипломатиялы?, саяси, ?аржы санкцияларын пайдаланды, ?арулы к?ш ?олданбай к?штеу шараларын ?олданды.

Біра? ?ыр?и?аба? со?ысыны? ая?талуы Б??-?а жа?а м?мкіндіктер ашып ?ана ?оймай, сондай-а? оны? кемшілікті жа?тарын к?рсете бастады. Оны? бірі ?йымны? ?лі де болса бюрократты? аппараттарыны? болуы, шешім ?абылдауына кедергі келтіруде. Екінші жа?ынан Б?? халы?аралы?-саяси ?згерістерге ?арай бейімделуі ?ажет.

Б?? реформалау м?селесі ?йым м?шелері арасында келіспеушіліктер тудыруда. Со?ан ?арамастан бірнеше негізгі м?селесін к?рсетуге болады:

– халы?аралы? ?ауіпсіздік м?селесінде, да?дарысты реттеуде ж?не бітімгершілік ?рекеттерін ж?зеге асыруда Б??-ны? ед?уір тиімділігін арттыруды ?амтамасыз ету;

– саяси т?ра?сызды??а байланысты, адам ???ы б?зыл?ан жа?дайда, экологиялы? апаттар?а байланысты бол?ан жа?дайда елді? ішкі ісіне Б??-ны ?атыстыру м?мкіндігін ке?ейту;

– «д?ст?рлі емес» салаларда?ы (экология, к?ші-?он, а?паратты? тол?ындарды реттеу) Б?? р?лін к?шейту;

– Б?? ?ызметін ?аржыландыру т?ртібін ж?не оны? ?аржы ресурстарын пайдалану ?а?идаларын ?згерту;

– БА р?лін жетілдіру, оны? п?рменді шешім ?абылдау ?шін м?мкіндік жасау;

– Бас Хатшыны? м?ртебесін на?ты аны?тау ж?не Б?? Хатшылы?ыны? ж?мысын ?айта ??ру;

– Б??-ны? мамандандырыл?ан мекемелеріні? ?ызметі мен р?лін ай?ындау, оларды? ?ызметін ?йлестіру, Халы?аралы? Сотты? ?кілеттілігін ке?ейту;

– ?К ж?мысыны? тиімділігін арттыру ж?не оны? ??рамын ?згерту.

Со?ыстан кейін ?скери ?ылмыскерлерді жазалау. Со?ыс кезіндегі келісімдерге с?йкес КСРО, А?Ш, Англия ж?не Франция басты ?скери ?ылмыскерлер ?шін ?скери трибунал ??рды. Сот м?жілісі 1945 жылды? 20 ?арашасында Нюрнберг ?аласында ?тті, б?рын б?л жерде фашистік партия съездері ?тетін. Сот?а тірі ?ал?ан 24 басты нацистік ?скери ?ылмыскерлер, оны? ішінде Гитлерді? орынбасарлары Геринг пен Гесс, адмирал Дениц, б?рын?ы канцлер Папен, Сырт?ы істер министрі Риббентроп, ?скери бас?ару басшылары Кейтель мен Йодль ж?не банкир Шахт тартылды. 1946 жылды? 1 ?азан к?ні 12 айыпталушы дар?а асу ар?ылы ?лім жазасына кесілді, ал ?ал?андары ?рт?рлі мерзімге аба?ты?а ?амалды.

Басты жапон ?скери ?ылмыскерлері де Халы?аралы? ?скери трибунал?а берілді, 1946 жылды? 3 мамырынан 1948 жылды? 12 ?арашасына дейін Жапония астанасы – Токио ?аласында Сотты? м?жілістер ?тті. Жапонияны? б?рын?ы басшы ?айраткерлері, оларды? ішінде б?рын?ы 4 премьер-министр, армия мен флот?а басшылы? еткен 11 министр болды. 7 айыпталушы, оны? ішінде б?рын?ы премьер-министр Тодзио мен Хирота дар?а асылды, ал ?ал?андары ?рт?рлі мерзімге аба?ты?а ?амалды.

Бейбітшілік пен адамзат баласына ?арсы бас?ыншылы? со?ысын ж?не бас?а ?ылмысты ?йымдастырушыларды жазала?ан Нюрнберг ж?не Токио процестері сот ?рдісі тарихында ал?аш рет болды.

Италия, Румыния, Венгрия, Болгария, Финляндиямен бейбіт келісімдерді? бекітілуі. Со?ыстан кейінгі бейбіт реттеуде ш??ыл істерді? бірі бейбіт келісімдерге ?ол ?ою болды. Же?імпаз мемлекеттер е? алдымен, Германияны? еуропалы? ода?тастары – Италия, Румыния, Венгрия, Болгария ж?не Финляндиямен бейбіт келісімдерге ?ол ?оюды шешті.

Осы келісс?здерді? жобасын КСРО, А?Ш, ?лыбритания, Франция ж?не ?ытай мемлекеттеріні? сырт?ы істер министрлері даярла?ан болатын ж?не 1946 жылды? жазы мен к?зінде Парижде ?ткен м?слихатта тал?ылау?а ?сынылды. ?рине, келісс?здерді даярлауда ж?не оны Париж м?слихаты барысында тал?ылауда КСРО, А?Ш ж?не ?лыбритания мемлекеттері арасында ?айшылы?тар орын алды. Ке?естер Ода?ы ?зіні? араласуымен Румыния, Венгрия, Болгария ?кіметін ??руды ?олдады, ал А?Ш пен Англия оларды? ?айтадан ??руды талап етті. Сондай-а? КСРО-ны? Югославия?а ?атысты, я?ни бірінші д?ниеж?зілік со?ыстан кейін Италия ??рамына кірген Триест ?аласыны? ма?ында?ы славянды? жерлерді о?ан ?осу ?сынысына да А?Ш пен Англия ?арсы шы?ты.

1947 жылды? 10 а?панында Париж ?аласында Италия, Румыния, Венгрия, Болгария ж?не Финляндиямен бейбіт келісімдерге ?ол ?ойылды. Келісімдер негізінде Италия Албания мен Эфиопияны? егемендігін мойындады. Италияны? басып ал?ан Додекан аралы Грекия?а ?айтарылды. Славян жерлері Триестен бас?асы Югославия?а берілді. Триест ?зімен шектелген аума?ымен «еркін аума?» деп жарияланды (біра? 1954 жыл?ы Италия мен Югославия арасында?ы келісім бойынша «еркін аума?ты?» батыс б?лігі Триест ?аласымен бірге Италия?а ?тті, ал шы?ыс б?лігі Югославия?а берілді). Италия ?зіні? Африкада?ы отарлары – Ливия, Эритреи ж?не итальянды? Сомалиден айырылды. Румыния ж?не Венгриямен жасалын?ан бейбіт бітім негізінде Трансильванияны? бір б?лігіні? Румыния?а ?айтарылуын бекітті.

Финляндия КСРО-?а Петсамо облысын ?айтарды ж?не Фин шы?ана?ыны? солт?стік жа?алауында?ы (Хельсинкиден алыс емес) Порккала-Удд аума?ын 50 жыл?а жал?а берді, онда ке?естік ?скери-те?із тірегі ??рылатын болды.

Бейбіт келісімдерді? саяси ?аулысы Италия, Румыния, Венгрия, Болгария ж?не Финляндия елдеріне барлы? азаматтарды? ???ы?тары мен бостанды?тарыны? са?талуын ?амтамасыз ету міндеттеді, фашистік ?йымдар ?ызметіні? ?айтадан жандануына тыйым салынды ж?не б?л елдерге ?зіні? ?ор?анысы ?шін шектеулі ?арулы к?ш ?олдану?а р??сат етілді, біра? атом ж?не жаппай ?ырып жоятын ?ару т?рлерін жасау?а тыйым салынды.

Келісімдерді? экономикалы? тараулары агрессия ??рбандарына: Ке?естер Ода?ына, Албания, Грекия, Югославия, Чехословакия ж?не Эфиопия?а репарация т?леуді ?арастырды.

Та?ырып бойынша ба?ылау с?ра?тары:

1. Екінші д?ниеж?зілік со?ыстан кейінгі кезе?дегі халы?аралы? аренада?ы саяси к?штерді? ?згеруі.

2. Тегеран халы?аралы? м?слихатында?ы ?арастырыл?ан м?селелерді ата?ыз.

3. Ялта халы?аралы? м?слихатыны? шешімдеріне сараптама жаса?ыз.

4. Потсдам халы?аралы? м?слихатында?ы герман м?селесі.

5. Екінші д?ниеж?зілік со?ыстан кейінгі отар м?селесіні? шешілуі.

2-тарау

АМЕРИКА ??РАМА ШТАТТАРЫ (1945-2009 ж.)

Екінші д?ниеж?зілік со?ыста А?Ш аса зор зардап?а тап бол?ан жо?, дегенмен, 300 мы??а жуы? адамы ?аза болды. Сонымен ?атар, со?ыс америкалы? экономиканы? дамуына ы?пал етті. Со?ыс жылдарында А?Ш-ты? ?ндірістік ?уаттылы?ы екі есе к?шейді, ал экспорты бес есеге ?скен болатын.

Екінші д?ниеж?зілік со?ыстан А?Ш мемлекеті ?зіні? экономикасы жа?ынан к?шейіп шы?а отырып, капиталистік ?лемні? басты елдеріні? біріне айналды. Капиталистік ?лем экономикасында?ы А?Ш ?нерк?сібіні? ?лес салма?ы 1938 жылы 40 пайызды ??раса, ал 1948 жылы, я?ни он жылдан кейін 55 пайыз?а жетті. Капиталистік ?лем бойынша саны жа?ынан к?п ?рі мы?ты ?скер осы А?Ш елінде болды. 1949 жыл?а дейін ол атомды? ?ару?а ие бірден-бір мемлекет еді. Елді? осындай экономикалы? к?шеюі, А?Ш мемлекетіні? ?лемдегі саяси ?стемдігін ны?айту?а ы?пал етті.

Жалпы А?Ш-ты? осы ма?сатта?ы іс-шараларын ж?зеге асыруда екінші д?ниеж?зілік со?ыстан кейін ?зіні? ?лемдік беделін к?шейте ал?ан Ке?естер Ода?ы тарапынан ?арсылы??а ?шырады. А?Ш ?зіні? сырт?ы саясатыны? е? басты міндеттеріні? бірі ретінде КСРО-?а ?атысты ба?ытты ?ойды.

Президент Рузвельт баста?ан «жа?а ба?ыт» ба?дарламасыны? экономикалы? ж?не ?леуметтік салаларында?ы реформалары со?ыстан кейінгі кезе?де де жал?асын тапты. 1944-1946 жылдарында демобилизация?а ?шыра?ан ?скери ?ызметкерлерді? жа?дайын же?ілдету ?шін бірнеше за?дар ?абылданды: м?селен, «?скери билль» – со?ыс?а ?атысушылар?а же?ілдіктер жасалды, ж?мысбастылы? за?ы, зейнета?ы мен ж?рдема?ыны к?теру туралы актілер. Рузвельт 1945 жылы с?уірде ?айтыс бол?ан со?, оны? орнына Г.Трумэн президент болды. Ол «?діл ба?ыт» саясатын ж?ргізді.

1947 жылы А?Ш мемлекеттік департамент ?ызметшісі Джордж Кеннан «тежеу» доктринасын ?сынды. Оны? басты мазм?ны: «А?Ш-ты? Ке?естер Ода?ына ?атысты саясатыны? басты м?ні орысты? бас?ыншылы? тенденцияларын ?за? та, шыдамды да, берік ж?не ?ыра?ы т?рде тежеуде». Осы саяси ба?ытты? ай?ын к?рінісі 1947 жылы 12 наурызында?ы м?лімделінген Трумэн доктринасы болып табылады. Негізгі м?ні: «коммунистік ?ауіпке ?арсы» А?Ш Грекия мен Т?ркия?а 400 млн доллар к?лемінде ?аржы б?лу ж?нінде Конгресті? келісімін алады. Б?л осы елдерде ?зіні? ы?палын к?шейту ?шін жасалды. Осы жолда?ы келесі ?адам: А?Ш-ты? мемлекеттік хатшысы Джордж Маршалл 1947 жылды? 5 маусымында еуропалы? демократияны ны?айту ?шін ?аржылай ж?не экономикалы? к?мек к?рсету ?ажеттігі ж?нінде м?лімдеме жасауы. 1948 жылы 6 с?уірде 15 мемлекет Маршалл жоспарына ?ол ?ояды. 1948-1952 жылдар аралы?ына, 17 млрд доллар б?лінуге тиіс болды.

А?Ш мемлекеті экономикалы? к?мек ба?дарламаларын енді ?скери-саяси ода?тар ??румен толы?тыруды к?здеді. Осы ма?сатта?ы ал?аш?ы ?адамды 1947 жылды? ?ырк?йек айында ?зара ?ауіпсіздік ж?ніндегі америкалы? «Рио-де-Жанейро пактісіне» ?ол ?ояды, онда?ы ма?саты Латын Америка елдеріндегі ?зіні? ы?палын ны?айта, бекіте т?су еді.

Трумэн ?кіметі ?зіні? бар к?ш-жігерін ??рама Штаттар ы?палында?ы ?скери-саяси блок ??ру?а ж?мсады. 1949 жылды? 4 с?уірінде А?Ш-ты? мемлекеттік хатшысы Дин Ачесон ж?не бір?атар Батыс Еуропа елдеріні? ?кілдері Солт?стікатлантикалы? ода? ??ру ж?нінде келісімге ?ол ?ойды. Ода??а 12 мемлекет м?ше болды ж?не оны? басты ма?саты «коммунистік бас?ыншылы??а» ?арсы «еркін ?лемні? біріккен ?ор?анысын» ??ру еді.

Елдегі ?леуметтік-экономикалы? жа?дай. Елді? со?ыстан кейінгі жылдарда?ы экономикалы? жа?дайы ?те ?олайлы болды. Со?ыстан кейінгі кезе?дегі экономикада?ы басты ма?сат: со?ыс кезіндегі мемлекет тарапынан экономиканы реттеу механизмін ендігі жерде бейбітшілік жолына ба?ыттау. Жалпы ?алыптасып ?ал?ан жа?дайды б?зу о?ай емес еді, 1945 жылды? ?ырк?йек айында Г. Трумэн Конгреске ке? к?лемдегі либералды реформалар ба?дарламаларын ?сын?ан болатын, кейін ол «?ділетті ба?ыт» деген ат?а ие болды. Б?л ба?дарламаны? мазм?ны: ж?мысбастылы? ж?нінде за? ?абылдау, т?менгі е?бека?ыны к?бейту, медициналы? са?тандыруды енгізу ж?нінде за? ?абылдау, н?сілдік жікшілдікті жою, денсаулы?, о?у-білім ж?не арзан баспана салу ж?ніндегі ба?дарламаларды ж?зеге асыру. Біра? б?л либералды реформа ба?дарламалары елдегі республикалы? ж?не демократиялы? партияларда?ы бір?атар ірі капитал ?йымдары жа?ынан ж?не о?шыл топтар тарапынан ?арсылы? к?рді. Либералды демократтар азаматтарды? ?леуметтік ???ы?тарын ке?ейту ж?ніндегі бір?атар за? жобаларын Конгресс ар?ылы ?ткізуді к?здеген болатын, біра? консервативті к?штер позициясыны? ны?аюы салдарынан б?л іс-?рекеттері толы?ымен ж?зеге аспай ?алды.

Дегенмен, осы жылдары консерваторларды? ед?уір б?лігі мемлекеттік реттеу идеясын жо??а шы?армады. Олар тек федералды ?кіметті? экономика?а араласу де?гейін шектеуді талап етті ж?не келешектегі либералды реформалардан бас тартты. 1946 жыл?ы а?пан айында ?абылдан?ан ж?мысбастылы? ж?ніндегі за?ынан саясаткерлерді? ед?уір б?лігіні? неоконсерватизм позициясына ?те баста?анды?ын к?рсетті. Ж?мысбастылы?ты толы? ж?зеге асыру ж?ніндегі либералдар идеясынан бас тартты. Сондай-а? осы атал?ан за?да елді? экономикалы? жа?дайына мемлекет басшысыны? жауаптылы?ы м?лімделді, ал осы салада на?ты ?сыныстар жасау ?шін президент жанынан экономикалы? ке?есші комитеті ??рылды. Б?дан консерваторларды? келешекте либералды ?леуметтік реформаларды ке?ейту ж?не к?шейту ба?ыттарына ?зілді-кесілді ?арсы шы??андарын к?руге болдады.

Трумэн ?кімшілігі милитаризация саясатына к?п к??іл б?лді. 1947 жылы А?Ш-ты? ішкі ж?не сырт?ы ?ауіпсіздігіне байланысты м?селелер бойынша президент ?сыныс шы?аратын жо?ары жиналыс органы ретінде ?лтты? ?ауіпсіздік ке?есіні? ??рылуы туралы акт ?абылданды. ?лтты? ?скери бас?армасы, ?ор?аныс министрлігі ?айта ??рылды.

1947–1948 жылдарда ж?мыссыздар саны 2,3 млн-?а жетті. Е?бекшілерді? ?мір с?ру де?гейіне де ?зіндік ы?пал етті: зауыттар к?бейді, ба?алар к?терілді, п?терлік т?лема?ы ?ымбаттады, ал ж?мысшыларды? жала?ысы т?мендеді.

А?Ш-та ереуілдік к?терілістер 1945 жылды? ?зінде бастал?ан еді. 1946 жылы ереуілге болат ?ндірушілер, электр ?нерк?сібіні? ж?мысшылары, теміржолшылар ж?не та?ы бас?а ж?мысшылар шы?ты.

?кіметтік органдар ж?мысшылар мен к?сіпкерлерді? арасында?ы шиеленістерге жиі араласты, дегенмен, шын м?нінде, олар к?сіпкерлерді? м?ддесін жа?тады. 1946 жылы теміржолшылар ереуілге шы??анда, Трумэн оларды федералды ?скерді ша?ырумен ?ор?ыт?ан болатын.

Ал 1947 жылды? маусым айында президенттік ветоны конгресс басым к?пшілік дауыспен жойып, Тафта-Хартли за?ын ?абылдайды. Жа?а за? к?сіпода? ?ызметін шектеді, ж?мысшыларды? ереуіл ?ткізуіне, мемлекет ?ызметшілеріне ереуілдерге шы?у?а тыйым салды, ж?мысшылар ?здеріні? ереуілдері ж?нінде 60 к?н б?рын алдын ала ескертуге міндетті болды, к?сіпода? ж?мысына мемлекетті? ?ата? ба?ылауы орнатылды.

1948 жылы сайлау компанияларыны? ж?мысы барысында А?Ш-та республикалы? партия президент ?ызметіне ?міткер ретінде Нью-Йорк губернаторы Г. Дьюиді, ал демократиялы? партия Трумэн кандидатурасын ?сынды. Сайлау н?тижесінде Т. Дьюи – 22 млн дауыс?а, Г. Трумэн – 24,2 млн дауыс?а ие болып, же?іске жетеді.

1949 жылды? ?а?тар айында Г. Трумэн конгреске жолдау ?сынады, онда «?діл ба?ыт» ба?дарламасына с?йкес бір?атар либералды реформалар к?рсетілген: Тафта-Хартли за?ын жоюды, е?бека?ыны к?бейту, медициналы? ?амсыздандыруды енгізу, т?мен кірісті жан?ялар?а арзан баспана салу ж?не т.б. Осы ?сыныстарды? б?рін либералдар Ф. Рузвельтті? «жа?а ба?ыт» саясатын дамыту ж?не жал?астыру ретінде ?арастырды. 1949-1950 жылдарды? ?н бойында Трумэн ?кіметі конгресс ар?ылы бірнеше ма?ызды реформаларды ?ткізе алды. Дегенмен, оларды? біраз б?лігі ?ана іске асты, атап айт?анда, кірісі т?мен жан?ялар?а баспана салу, я?ни 800 мы? п?тер салу ??рылысына ?аржы б?лінді, т?менгі е?бека?ы са?аты 40-тан 75 центке ?сті, зейнета?ы ?сті, ?леуметтік ?амсыздандыру за?ына с?йкес келеді деп таныл?ан адамдар саны 10 млн адам?а дейін жеткізілді. Біра? «?діл ба?ытты?» ?ал?ан ба?дарламалары конгресте республикалы?тарды? консервативті блогы мен о?т?стік демократтар тарапынан ж?зеге аспай ?алды. Республикалы? партияда о?шыл республикашылар фракциясыны? позициясы ед?уір к?шейе т?сті. 1948 жылды? к?зінде бастал?ан экономикалы? да?дарыс елдегі жа?дайды ?те ?иындатып жіберді. 1948 жылды? ?ырк?йегінен бастап, 1949 жылды? шілдесіне дейін жалпы ?ндірістік ?німні? жалпы к?лемі 10,4 %-?а ?ыс?арды. Шойын ж?не болат ??деу, м?най ж?не к?мір шы?ару т?мендеді. 1949 жылы ж?мыссыздар саны 5 млн адам?а, ал 1950 жылы а?панда 6,6 млн адам?а жетті.

Г. Трумэн экономикалы? да?дарыстан шы?у жолын «?шінші ?лем» елдерінен іздеді. 1949 жылды? 20 ?а?тарында Трумэн ?зіні? ?сынысында т?уелді елдерге техникалы?-экономикалы? к?мек к?рсетуді ?сынды, біра? олар А?Ш-ты? ба?дарламаларына сай ж?руі керек болды.

А?Ш монополистері ?лемде ?стемдік орнату?а ба?ыт алды. Б??ан ?лкен кедергіні Ке?естер Ода?ы жаса?ан болатын, сонды?тан да А?Ш-ты? сырт?ы саясаты КСРО-?а ?арсы негізделген еді.

А?Ш-ты? жа?а сырт?ы саяси ба?ыты «атом дипломатиясы» деп аталды. Жа?а ба?ытты? на?ты к?рінісі «Трумэн доктринасы» мен «Маршалл жоспарынан» да бай?алды.

1940–1950 жылдар аралы?ында ??рама Штаттарында маккартизм атауына ие бол?ан реакциялы? жа?дай орын алды. Республикашыл-сенатор Джозеф Маккартиді? ?сынысы бойынша, б?кіл федералды ?кімет аппаратында коммунистер ?ызмет етуде, елде «коммунистік ?ауіппен» ?ор?ыту жа?дайы ?алыптасты. Біра? Маккарти ж?не оны? жолын ?у?андар коммунистерге ?ана со??ы беріп ?ой?ан жо?. Олар к?сіпода?тарды тал?андады, либералдарды? беделін т?сірді, кез келген ж?мысшы ???ы?тарына ?атысты реформалардан бас тартты.

1950 жылды? к?зінде олар конгрес ар?ылы «ішкі ?ауіпсіздік туралы за?ны?» ?абылдануына ?ол жеткізеді. Оны? м?ні: ?ауіпсіздікті ?амтамасыз ету ж?нінде коммунистік ?ызметке ?арсы бас?арма ??ру ж?не А?Ш-та коммунистерді ?удалау еді. Президент Трумэнні? бас тартуынан кейін ультраконсерваторлар мен Трумэн ?кіметі арасында келіспеушілік туындады, тіпті, ол сырт?ы саясат саласында да бай?алып жатты. 1950 жылды? маусым айында Корея со?ысы басталады. 1951 жылды? к?ктемінде олар арасында ?те шиеленісті ?а?ты?ыс болады. О?ан себеп генерал Д. Макартур президент Трумэннен ?скери ?имылдар ше?берін ке?ейтуді, тіпті, ?ытайлы? шекараларды бомбалауды ж?не атом ?аруын ?олдануды талап етеді.

1951 жылды? к?ктемінде президент Трумэн генерал Д. Макартурды Кореяда?ы А?Ш-ты? ?арулы к?штеріні? ?олбасшысы ?ызметінен босатады. Ультрао?шылдар президент пен оны? кабинет м?шелерін «коммунистерге сатыл?андар» деп айыптап, оларды сот?а беруді талап етті. Ультраконсерваторларды? коммунистерге ?арсы, КСРО-?а ?атысты ?атал ?станым ?стау сия?ты ж?генсіз д?рекі ?ндеулері республикалы? партия?а к?мегін тигізді десек болады. 1952 жыл?ы сайлауда республикалы? кандидат генерал Д. Эйзенхауэр же?іске жетеді.

Республикалы?тар билік басына келгеннен кейін маккартизм федералды ?кіметті? саяси ба?ытына елеулі ы?пал етуін жал?астыра бастады. Конгресті? тергеу комитеттерінде басты лауазымдарды иелене отырып, Маккарти ж?не оны? ізбасарлары барлы? «сенімсіз элементтерді» т?п-тамырымен жоюды к?здеді. Президент Эйзенхауэр федералды мекемені? бірнеше мы? ?ызметкерлерін ниеті т?зу емес деген айып та?ып, ж?мыстан шы?арды.

Елдегі маккартизм реакциясыны? іс-?рекеттеріне ?арсы америкалы? ?о?амны? солшыл тобы, коммунистер мен к?сіпода?тарды? солшыл тобы ж?не жекелеген демократиялы? ж?не либералды топтар ?арсы шы?ты. Біра? елде маккартизмге ?арсы жаппай саяси ?оз?алыс пайда болмады. 1954 жылы маккартистер Эйзенхауэр ?кіметін «коммунистік ?ауіпке» нем??райлы ?арауда деп кін?лап, ?здері мемлекетті? жо?ары аппараттарынан коммунистерді тіміскілей бастады, б?л республикалы? ?кімшілік жетекшілеріне деген сенімсіздік ту?ызатын болды. Эйзенхауэр маккартистерді? азаматтарды? ???ы?тарын б?з?анды?ы ж?нінде баса айта отырып, 1954 жылды? 2 желто?санында сенатта 22 дауыс?а ?арсы 67 дауыспен Маккарти т?ртібін айыпта?ан шешім шы?арды ж?не сенатор Маккарти ?ызметіне сай емес деп танылды. 1954 жылды? ая?ына ?арай саяси а?ым ретіндегі маккартизм же?іліс тапты.

50-жылдарда?ы республикалы?тарды? ?леуметтік-экономикалы? саясаты. 50-жылды? басында?ы елдегі ?олайлы экономикалы? даму Эйзенхауэр ?кіметіні? ендігі жерде жеке экономикалы? іске мемлекеттік ба?ылауын шектеуге жа?дай ту?ызды. Я?ни 1953 жылды? а?пан айында-а? корейлік со?ыс кезінде демократтарды? енгізген е?бека?ы мен ба?а?а деген мемлекеттік ба?ылауды Эйзенхауэр жойды. 50-жылдарда?ы жалпы ?ндірістік ?нім жылына 2,5-3 пайыз?а ?сті. Экономиканы дамыту ма?сатында мемлекет жа?ынан ба?ылау да бай?алып жатты. Мемлекет жа?ынан жеке пайда мен корпороциялар?а салынатын салы? к?лемі т?мендетілді, банктен несие алу же?ілдетілді. Баспана салу ??рылысы, жол ж?ндеу, жа?а су жолын жасау ке?інен дамытылды. ?леуметтік ба?ытта да біршама ал?а жылжулар бай?алды. ?леуметтік к?мек к?рсету мекемесі ке?ейтіле т?сті. 1953 жылы жа?а агенттік – денсаулы? са?тау, білім беру ж?не ?леуметтік министрлігі ?йымдастырылды. ?леуметтік ?амтамасыз ету ж?йесі та?ы да 10 млн адам?а к?бейтілді. Б??ан дейін бол?ан ?леуметтік са?тандыру?а енді м?гедектігіне байланысты са?тандыру ?осылды. Е? т?менгі е?бека?ы са?атына 75 центтен 1 доллар?а дейін ?сті. 1958 жылы экономикалы? да?дарыс кезінде кейбір салаларда?ы ж?мыссызды??а уа?ытша к?мек а?ша т?леу уа?ыты созылды. Жалпы Эйзенхауэр ?кіметі т?сында оны? ішкі саясатына демократтар да ?зіндік ы?палын тигізе алды, ?йткені олар конгрестегі к?пшілік дауыс?а ие бол?ан еді.

?ылыми-техникалы? революцияны? америкалы? ?о?ам?а тигізген ы?палы ?те зор болды. Оны? ма?ызды жа?ы б?л ?нерк?сіпті автоматты ??рыл?ыларды ?ндіріске енгізу ж?не электронды? есеп машиналарын ке?інен ?олдану еді. 50-жылды? ішінде бастал?ан б?л ?адам 60-жылдары да жаппай ке? етек алды. 1959 жылы А?Ш-та 2034 ЭЕМ ж?мыс істесе, 1969 жылы оларды? саны 56 мы??а жеткен. ?те жедел, ?ар?ынды дамы?ан салалар?а – радиоэлектроника, электроэнергетика, атом ?нерк?сіптерін жат?ызу?а болады. Сондай-а? ?ылыми техникалы? революция ауыл шаруашылы?ын, сауда ж?не ?аржы-несие салаларын да ?амтыды. ?ылыми техникалы? революция америкалы? ?о?амны? ?леуметтік ж?йесінде де ке?інен дамыды. Жалдамалы ж?мысшыларды? біліктілік де?гейін арттырды, білікті ж?мысшыларды? жа?а санатыны?, я?ни оператор, ба?дарлама жасаушыларды? ж?не т.б. ?алыптасуына ?келді. 1950-1970 жылдар аралы?ында А?Ш-та жалдамалы ж?мыс к?ші 58,9 млн адамнан 78,6 млн адам?а к?бейді. Инженерлік-техникалы? топты? ?лес салма?ы да ?се т?сті. Ж?мысшы к?шіні? к?сіптік де?гейі де ал?а жылжыды. Жо?ары маманды ж?мысшы к?ші 1950–1970 жылдары 32,8-ден 36,7 пайыз?а ?ссе, маманды?ы жо? ж?мысшы ?лесі 15,2-ден 13,3 пайыз?а ?ыс?ар?ан. А?Ш-та ?ызмет к?рсету саласыны? ?ар?ынды дамуына байланысты халы? саныны? к?беюі де бай?алды. 1940 жылдан 1960 жыл?а дейін, 20 жыл ішінде халы? саны 132 млн-нан 178 млн-?а дейін, я?ни 35 пайыз?а ?скен. 50-жылдарды? ?н бойында А?Ш хал?ыны? ед?уір б?лігіні? т?рмысты? жа?дайы айры?ша жа?сарды. 1950–1960 жылдары орташа е?бека?ы са?аты 1,4-тен 2,2 доллар?а дейін ?сті. ?нерк?сіпті? к?птеген салаларында бес к?ндік ж?мыс к?ні енгізілді. Ауыл шаруашылы?ын индустриализациялау н?тижесінде 50-жылдарды? ая?ында фермерлік ?ожалы?тарды? 80 пайызы электр жары?ымен ?амтамасыз етілген болатын. Авток?лік пен жа?а т?рмысты? техниканы иеленген жан?ялар саны да артып жатты.

Біра? ??рама Штаттарыны? 40–50-жылдарында?ы ?леуметтік-экономикалы? дамуы кейбір ?айшылы?тармен де сипатталады. Америкалы? ?о?амны? барлы? ?леуметтік тобы ?здеріні? игілікті т?рмыс де?гейіне, ?рине, ?ол жеткізе ал?ан жо?. Б?ларды? ?атарында біліктілігі жо? ж?мысшылар, ?са? фермерлер ж?не та?ы бас?а табысы аз тап ?кілдері болды. Сонды?тан да осы кезе?дегі А?Ш-ты? бірінші кезектегі т?р?ан м?селесіні? бірі болып кедейлікпен к?рес еді.

Эйзенхауэр ?кіметіні? сырт?ы саясаты. Эйзенхауэр сырт?ы саясатында ?арсыласты? ??былыстар бай?алды, б?л негізінен «?ыр?и?аба? со?ысыны?» жа?тастары мен о?ан ?арсыластар арасында?ы к?рес болды. Корей со?ысында же?іске жету м?мкіндігіні? жо?ты?ынан Эйзенхауэр ?кімшілігі уа?ытша бітім ж?ніндегі келісімге ?ол ?ояды.

Президент Эйзенхауэр мен мемлекеттік хатшы Джон Фостер Даллес «ке?естік ?стемдіктегі» халы?ты коммунизмнен «азат ету» ба?дарламасын жарияласа да, іс ж?зінде «коммунизмді тежеу» саясатымен шектелді. Францияны? ?нді?ытай хал?ына ?арсы со?ысында А?Ш Франция?а к?мек к?рсетті. 1954 жылды? жазында А?Ш-ты? к?мегімен Гватемаледа?ы революция басылып тасталды. 1954 жылды? шілде айында Женевада КСРО, А?Ш, Англия мен Франция ?кімет басшыларыны? м?жілісі ?теді, біра? ол ?лемдік саясатты? ?андай да бір на?тылы м?селесін шешуге ?келмеді, біра? «Женева рухы» халы?аралы? жа?дайды ?алпына келтіруде біраз да болса т?ра?тандыратын ?сер берді.

50-жылдарды? екінші жартысында америкалы?-ке?естік ?арым-?атынастарды? жа?саруы бай?алды. 1959 жылды? ?ырк?йек айында Н. Хрущев А?Ш-?а ресми сапармен барып ?айтады. 50-жылдарды? ая?ында ?ылым, м?дениет ж?не білім саласында?ы алмасу ж?ніндегі ке?естік-америкалы? келісімге ?ол ?ойылды.

Ке?естік-америкалы? ?арым-?атынастарды? жа?саруына ?арамастан америкалы? ?скери ?ша?тарыны? КСРО аума?ына ба?ылау жасау ?рекеттері жал?аса берді. 1960 жылды? мамыр айында ке?естік зымыран оларды? біреуін жой?ан болатын. Осы о?ыс о?и?аны? н?тижесінде Париждегі м?жіліс ж?не Эйзенхауэрді? Ке?естер Ода?ына сапары б?зылды.

1960 жыл?ы сайлауда?ы демократтарды? же?ісі ж?не оларды? ?леуметтік-экономикалы? саясаты. Эйзенхауэр т?сында?ы экономикалы? да?дарыс оны? саясатыны? сыналуына жа?дай ту?ызса, ал н?сілдік жікшілдікті жою ж?нінде оны? тиімді шараларды ж?зеге асырмауы оны? ?о?амда?ы беделіні? т?суіне ?келді. Демократиялы? партия сайлауда ?зіні? кандидатын ?сынды. Ол – Массачусетс штатыны? сенаторы Джон Кеннеди болды. Оны? ?стан?ан саясаты республикалы? ?кімшілікті? сырт?ы саяси ба?ытыны? «енжарлы?ын» тілге тиек ете отырып, А?Ш-ты? ?лемдегі жетекшілік р?лін к?шейту ж?не оны? зымыранды?-ядролы? к?ш-?уатын тез арада арттыру?а ша?ырды. Елді? экономикасыны? дамуына мемлекет тарапынан ж?йелі жа?дай ту?ызу халы?ты? ?леуметтік жа?дайын т?зетуге ы?пал етеді деді.

1960 жыл?ы президенттік сайлауда республикалы? партиядан ?міткер болып вице-президент Р. Никсон ?атысты. Сайлауда республикалы? ?станымдарды? ?лсіз болуы «У-2» ?ша?ыны? ты?шылы? ?шуынан туында?ан жанжалы, 1960 жылды? жазында А?Ш-та?ы жа?а экономикалы? т?мендеуге байланысты болды. Осындай жа?дайларды? барлы?ы демократтар?а о?и?а барысын ?здеріні? пайдасы ?шін тиімді пайдалануына м?мкіндік жасады. 1960 жылы 8 ?арашада?ы сайлау н?тижесінде президент болып, демократиялы? партия ?кілі Дж. Кеннеди сайланды. Ол ?леуметтік салада ма?ызды ?адам жасау ма?сатында мемлекеттік реттеу механизмін жиі пайдаланып отырды. К?сіпкерлерге же?ілдіктер берілді. ?ндірістік саланы ке?ейту ?шін салы?ты? несиелер пайдаланылды. 1963 жылдан бастап Кеннеди салы?тарды ?ыс?арту?а ?сыныс жасайды, б?л негізінен кірістері жо?ары халы? топтарына ба?ытталды. Елдегі т?менгі е?бека?ы к?лемі са?аты 1 доллардан 1,25 доллар?а ?сті ж?не ?кімет жала?ыны жылына 3,2 %-?а к?терді. Баспана салу ??рылысына да к?п к??іл б?лінді. 1962 жыл?ы за? бойынша мемлекет ж?мысшыларды жа?а маманды?тар?а ?айта даярлау міндетін ал?а ?ойды. Ба?аны ?алпында ?стау к?п жа?дайда к?птеген болат ?ндіру компанияларына ?намады, соны? н?тижесінде ?кіметпен келіспеушілік те туып жатты. Дж. Кеннеди б?л салада ?ата? саясат ?станды. Демократтар ?кімшілігі жа?а ?леуметтік ?згерістер енгізумен ?атар, жеке капитал ж?мсауды ?олдау ма?сатында ірі капитал?а ма?ызды салы?ты? же?ілдіктер жаса?ан болатын. К?сіпкерлерге де же?ілдіктер жасалынды. Конгресте салы?ты? реформа ж?ніндегі билль ?абылданды, онда кіріс салы?ыны? м?лшері ж?не корпорация кірісіні? салы?ы да ед?уір т?мендетілді.

Дж. Кеннеди ?леуметтік ма?саттарды ж?зеге асыру ?шін ?аражат б?лу саясатын жал?астыру ?ажет деп есептеді. 1963 жылы ?кімет либералдарды? ?олдауымен конгресс ар?ылы жо?ары білім беру ж?не к?сіптік-техникалы? о?ыту ?шін ?аражат б?лу ж?ніндегі за??а ?ол жеткізді. Біра? ?леуметтік салада?ы бас?а барлы? ?ал?ан ба?дарламалар ж?зеге аспай ?алды. Кеннедиді? ?леуметтік-экономикалы? саясатыны? ба?ытына ?арсы консервативті оппозиция к?шейе т?сті.

Кеннеди ?кіметіні? 60-жылдарды? басында етек ала баста?ан негрлік ?оз?алысты? жа?а тол?ынын ??птауы да ?те ?иян-кескі ?арсылы??а тап болды. Сонымен ?атар консервативті топ ?кілдері 1963 жылы Дж. Кеннеди ?кіметіні? ж?ргізген сырт?ы саясатыны? ба?ыттарына да наразылы?ын білдірді. Біра? А?Ш-ты? б?л кездегі сырт?ы саясаты б?рын?ысынша ?ал?ан болатын. А?Ш бар к?ш-жігерін б?рын?ысынша Ке?естер Ода?ына ?арсы т?ру?а ба?ытта?ан болатын. Осындай ?арсы т?руды?, тайталасты? басты ала?ы Куба болды. 1961 жылды? с?уірінде Куба аума?ына америкалы? кемелермен, авиациямен ?скер т?сірілді. 1962 жылды? ?ырк?йек айында КСРО Кубада орта ?ашы?та?ы ядролы? зымырандарын орналастыра бастады. Кеннеди ?кіметі б??ан жауап ретінде Кубаны? ?скери-те?іздік ?оршауын жариялады. Бірнеше к?н бойы шынайы ?лемдік ядролы? со?ыс ?аупі туындады. Тек осындай ?ауіпті жа?дайда екі ?лы держава жетекшілеріні? ?зара байсалдылы?ы ымыра?а келуге ?келді. Ке?естер Ода?ы Кубадан ядролы? зымырандарын шы?аратынды?ын, ал ??рама Штаттары Куба?а басып кіру ?рекеттерінен бас тартатынды?ын м?лімдеді.

Кеннеди ?кіметіні? Латын Америка елдеріне ?атысты сырт?ы саясаты 1961 жылы жариялан?ан «?рлеу, ілгерілеу ж?ніндегі ода?тасу» ба?дарламасы ше?берінде осы елдерге к?мектесу ба?ытын ?станды. Америкалы? ?кіметті? КСРО-?а ?атысты ?станымы да біраз ?згерді. ?сіресе, б?л 1963 жылды? 10 маусымында президент Кеннедиді? Вашингтонда Америкалы? университетте с?йлеген с?зінен бай?алды, онда ол ма?ызды халы?аралы? м?селені ?скери жолмен емес, бейбіт жолдар ар?ылы шешуге болатынды?ын ж?не ??рама Штаттары «?лемдегі кез келген ж?йемен бейбіт жарыс?а» т?се алатынды?ын м?лімдеген болатын. 1963 жылды? 5 тамызында КСРО, А?Ш ж?не ?лыбритания арасында ауада, ?арышты? ке?істікте ж?не су астында ядролы? ?ару сына?ына тыйым салу ж?ніндегі келісімге ?ол ?ойылды.

Кеннеди ?кімшілігіні? осындай сырт?ы саясатында?ы жа?ымды ?згерістерін ел хал?ыны? басым б?лігіні? ?олдауын тапса да, жо?ар?ы ?скери бас?арушылар мен консервативті топтар ?кілдеріні? ед?уір б?лігі ?кіметті? жа?а сырт?ы саяси ?сыныстарын кін?лап, ?арсылы? білдірді. 1963 жылды? екінші жартысында Кеннеди ?кіметі америкалы? ?о?амны? ?те консервативті топтары тарапынан келісімге келмейтін оппозиция?а тап болды. Ал сайлау нау?аныны? ?арса?ында Кеннеди 1963 жылы 22 ?арашада Техас?а бара жат?ан сапарында Далласта ?астанды? ?рекет барысында ?аза болады. Б?л ла?кестік ?рекет Америка ж?не ?лем хал?ын д?р сілкіндірді. ?рине, Кеннеди ?кіметіні? ?леуметтік-экономикалы? салаларында ?абылда?ан за?дары мен ж?зеге асыр?ан іс-шаралары американ экономикасыны? ?рлеуіне ?з ?лестерін ?ос?ан болатын.

Дж. Кеннеди ?айтыс бол?аннан кейін де демократтарды? б?л ?леуметтік-экономикалы? саясатын Л. Джонсон жал?астырады. 1960–1961 жылдарда?ы ?нерк?сіптік ?рлеуді? басталуы, жа?а ?леуметтік реформалар ?шін ?олайлы жа?дай ту?ызды. Осындай жа?дайды пайдалан?ан Джонсон ?кіметі ?леуметтік реформалар ба?дарламасын даярлай бастады. Ол ?зіні? ба?дарламасын «?лы ?о?ам» деп атады. Оны? м?нісі «кедейшілікті жою» ж?не елде «?лы ?о?ам» ??ру. Б?л неолиберализмні? белсенділік таныт?ан кезе?і. Президенттік сайлау?а республикалы? партиядан ?міткер ретінде Аризон штатынан сенатор Барри Голдуотер ?атысты. 1964 жылы ?ткен сайлауда республикалы?тар же?іліс тауып, сайлаушыларды? к?пшілігі Джонсонны? либералды-реформистік ба?ытын ?олдады. Сайлау н?тижесінде Барри Голдуотер – 27 млн дауыс?а, ал Джонсон – 43 млн дауыс?а ие болды.

Билік басына келген Джонсон ?кіметі елді? ?леуметтік саясатында елеулі ?рлеуге ?ол жеткізді. 1964 жылы тамыз айында экономикалы? м?мкіндіктер ж?нінде ?абылдан?ан за?ы халы?ты? кірісі т?мен тобына ?атысты бір?атар к?мек шараларын ?арастырды. ?сіресе, к?мекке м??таж топтар?а арнал?ан екі ба?дарлама, атап айт?анда, азы?-т?лік талоны ба?дарламасы, 60-жылдарды? ая?ында оларды? саны 8 млн адам?а жеткен, ал жас балалары бар кедей жан?ялар?а к?мек ба?дарламасына с?йкес халы? саны 10 млн адам?а жетті. 1965 жылы конгресс ?леуметтік са?тандыру туралы за??а ?осымша толы?тырулар жасады, ол бойынша зейнеткерлерді медициналы? са?тандыру ж?йесі енгізілді (Медикейр ба?дарламасы), е? т?мен е?бека?ы алатындар?а мемлекеттік медициналы? к?мек к?рсету же?ілдігі жасалынды. Т?менгі е?бека?ы са?аты 1,25 доллардан 1,6 доллар?а дейін ?сті. 1967 жылы орта апталы? жала?ы 102 долларды ??рады. Фермерлерге берілетін ж?рдем а?ша мен несиелер к?бейтілді. Джонсон ?кіметі экономиканы жа?сарту ?шін салы?ты? т?сілді пайдалануды жал?астырды. 1962 жылы конгреске енгізілген салы? реформасы туралы за?ына с?йенді, біра? б?л за? тек президент Кеннедиді? ?ай?ылы ?азасынан кейін ?ана 1964 жылды? а?панында ?абылдан?ан болатын.

60-жылдарды? ортасында та?ы да бір ма?ызды м?селені шешуде ?лкен ?адам жасалды. Н?сілдік б?лектеуге, жатсыну?а (сегрегация) ?атысты шектеуліктер ?ой?ан шаралар ?абылданды. 1964 жылды? шілде айында азаматты? ???ы?тар туралы за? ?з к?шіне енді, онда америкалы?тар?а ?о?амды? орындарда, ж?мыс?а алу ж?не ж?мыстан босату кезінде ?ара н?сілділерді кемсітуге тыйым салды. 1965 жылды? тамыз айында президент негрлерді? сайлау ???ын ?ор?ау туралы за?ды бекітті. Ал 1968 жылы баспана сату ж?не жал?а беру барысында н?сілдік кемсітушілікке тыйым салу туралы за??а да ?ол ?ойылды. Бір с?збен айт?анда, н?сілдік жікшілдікті шектеу ?ол?а алынды.

?леуметтік реформаларды? ж?зеге асуына к?п ?аражат ?ажет болды, б?л 60-жылдарды? ая?ында федералды? бюджетті? 38-39 пайызын алды. Тек Джонсонны? «?лы ?о?ам» атты ба?дарламасы ойла?андай іске аспады, о?ан басты кеселін тигізген б?л А?Ш-ты? Вьетнамда?ы со?ысы деп айту?а болады. Со?ыс н?тижесінде салы?ты к?бейту ?айта басталды. Б?л халы?ты? к??ілінен шы?пады, сонды?тан да демократтарды? беделі т?мендей т?сті. Джонсон ?кіметі ?зіні? Вьетнамда?ы со?ысын бастады. 1965 жылды? а?пан айында президент Солт?стік Вьетнамды жаппай бомбалау?а б?йры? берді, ал О?т?стік Вьетнам?а америкалы? ?скери к?ш енгізілді. Екі-?ш жыл ішінде Вьетнамда?ы со?ыс ?имылдарына 550 мы? америкалы? ?скер ?атысты.

Вьетнам со?ысыны? ушы?уы ?леуметтік реформалар жоспарларыны? іске асырылуына ?зіндік кедергі жасады. Сонды?тан «?лы ?о?ам», «кедейшілікпен к?рес» ба?дарламалары толы??анды ж?зеге ас?ан жо?. А?Ш-ты? ?скери шы?ындарыны? к?беюі бюджетті? шамадан тыс ?ыс?аруына, ал ол инфляция мен ба?аларды? жо?арылауына, ?леуметтік ?ажеттіліктерге шы?ындарды? ?ыс?аруына, салы?тарды? ?суіне алып келді.

Жалпы 60-жылдарды? ая?ында демократтарды? халы? алдында?ы беделіні? т?мендеуі 1968 жыл?ы сайлауда республикалы? Р. Никсонны? же?ісіне ?келді.

1968 жыл?ы сайлау ж?не республикалы? ?кімет билігі. 1968 жылы 5 ?арашада ?ткен президент сайлауыны? н?тижесінде республикалы? партия ?кілі Ричард Никсон же?іске жетті. А?Ш-ты? жа?а президенті ?ызметіне келгенде, оны т?мен экономикалы? жа?дай, я?ни валюталы?, америкалы? долларды? т?мендеуі ж?не ішкі саяси жа?дайды? шиеленісуі к?тіп т?рды. 1969–1971 жылдары елді экономикалы? да?дарыс ?амтыды. ?нерк?сіптік ?ндіріс де?гейі т?мендеді, ж?мыссызды? ?сті, инфляция к?шейді, ал б?ны? барлы?ы ж?мысшыларды? жа?дайын ?иындатты.

1971 жылы экономиканы ?алпына келтіру ?шін Никсон «жа?а экономикалы? саясат» туралы жариялады. Ол ба?дарламаны 1973 жыл?а дейін 4-кезе?де ?ткізуді жобалады. Б?л шаралар жала?ыны т?ра?тандыр?анымен ба?аларды? ?суін то?татпады. 1972 жылы А?Ш ?кіметі доллар?а ?атысты а?шалай реформа ж?ргізуге м?жб?р болды. Ал 1974 жылы с?уірде республикалы? ?кімшілік ба?алар мен жала?ыны т?ра?тандыру?а, болма?анда олар?а ?атал ба?ылау ?ою?а ба?ыттал?ан шараларды? ж?зеге асырылуына к?ш салды. Б?дан бас?а к?сіпкерлерге жа?а салы?ты? же?ілдіктер берілді, ал А?Ш-ты? ?лемдік экономикалы? ?станымын са?тау ?шін елге шет мемлекеттен ?келінген тауарлардан алынатын баж салы?ыны? м?лшері 10-пайыз деп белгіленді.

70-жылдарды? басында республикалы? ?кімшілікті? ?леуметтік саясатында елеулі ?згерістер болды. Никсон ?кіметі жасына байланысты зейнета?ы м?лшерін к?бейтті, ж?мыссызды? ж?ніндегі са?тандыру ж?йесіне де ?згерістер енгізді ж?не мемлекетті? кедейлерге к?мектесу шараларын ?сын?ан болатын. Тіпті, б?л шараны Никсон 1969 жылы конгреске «жан?ялар?а к?мек жоспары» деп енгізген болатын, онда к?мекке м??таж барлы? жан?ялар?а жылына е? аз дегенде 1600 доллар к?лемінде ж?рдема?ы беру ?арастырыл?ан болатын. Біра? та ?кіметті? м?ндай жоспарлары демократиялы? ж?не консервативті топтар тарапынан ?арсылы??а ?шырап, н?тижесінде «жан?ялар?а к?мек жоспары» конгресте бірнеше жылдар бойы тал?ыланып, ?абылданбай ?алды. Никсон ?кіметі сонда да б?рын?ы ?алыптас?ан ба?дарламалар негізінде кедейлерге к?мек к?рсету шараларын жал?астыра берді. Азы?-т?лік талоны ба?дарламасы негізінде 1974 жылы 13,5 млн-?а таяу адам?а, жас балалары бар кірісі т?мен отбасыларына к?мек к?рсетілді. 70-жылдарды? бірінші жартысында республикалы? ?кімшілік ішкі саясатта ал?а ?арай ма?ызды ?адамдар жасады.

Р. Никсон ?кіметіні? сырт?ы саясаты. 70-жылдарды? бірінші жартысында А?Ш-ты? сырт?ы саясатында ма?ызды ал?а жылжулар болды. Республикалы? ?кімет ?зіні? ?ызметіні? бірінші к?нінен бастап басты міндеттерді? бірі ретінде халы?ты? наразылы?ын ту?ыз?ан Вьетнамда?ы со?ыс туралы м?селені ?арастырды.

Никсон сырт?ы саясатында келісс?здер ж?ргізуге к?п к??іл б?лді. Дегенмен Никсон ?кіметі бас?ыншылы? ба?ыттан бірден бас тарта алмады. 1970–1971 жылдары ол ?нді?ытайда?ы со?ыс к?лемін ке?ейтті. А?Ш Боливия, Чили, Перу, Панама, Аргентина ?кіметтеріне ?арсы іс-?рекеттер ?йымдастырды, П?кістанны? реакциялы? к?штерін жа?тады, Бенгалияда?ы азатты? к?реске ?арсы болды ж?не бенгал хал?ына к?мек к?рсеткен ?ндістан?а ?арсы болды. Таяу Шы?ыста ??рама Штаттар б?рын?ыдай Израильге к?мек к?рсетіп, Араб мемлекеттеріне ?арсы бас?ыншылы? ?оз?алыстарына ?олдау к?рсетіп отырды.

Алайда америкалы? халы? пен бейбітс?йгіш к?штер А?Ш-ты? бас?ыншылы? ?оз?алыстарыны? то?татылуын талап етті. Осы?ан байланысты Никсон 1972 жылы ?нді?ытайда?ы ?скер санын 100 мы? адам?а дейін ?ыс?арту?а м?жб?р болды. 1973 жылды? 27 ?а?тарында Никсон ?кіметі Вьетнамда?ы со?ысты то?тату ж?нінде келісімге ?ол ?ойды, ал 1975 жылды? с?уір айында америкалы? ?скер Вьетнам аума?ынан шы?арылатын болды. 1973–1974 жылдар КСРО мен А?Ш арасында?ы келісс?здер н?тижесінде жа?а ма?ызды ??жаттар?а ?ол ?ойылды.

??рама Штаттарыны? Ке?естер Ода?ына ?атысты сырт?ы саясатында да жа?а бетб?рыстар болып жатты. 1972 жылды? мамыр айында президент Никсон М?скеуге ресми сапармен келді. Сапар барысында ма?ызды келісімшарттар?а ?ол ?ойылды. КСРО мен А?Ш-ты? ?зара ?арым-?атынастарыны? негізі ж?ніндегі келісімінде екіжа?ты ынтыма?тасты?ты? бейбіт ?атар ?мір с?ру ?а?идатына негізделетіндігін ресми т?рде м?лімдеді. Сонымен ?атар ракета?а ?арсы ?ор?аныс ж?йесін шектеу туралы келісіміне ж?не стратегиялы? шабуыл ?аруларын шектеу шаралары ж?ніндегі уа?ытша келісімге ?ол ?ой?ан болатын. Ал 1973-1974 жылдары ядролы? со?ысты то?тату ж?ніндегі келісіміне ж?не су астында ядролы? ?ару сына?тарын шектеу туралы шарт?а ?ол ?ойылды. Халы?аралы? шиеленісті б?се?дету ба?ыты мен КСРО мен А?Ш арасында?ы ?скери ?арсыласуды? жа?саруы екі держава арасында сауда-экономикалы? ?атынастарды? ж?не ?ылыми-м?дени байланыстарды? ?алыптасуына ?келді.

1974 жылы 9 тамызда Р. Никсон «Уотергейт жанжалы» ?шін президенттік ?ызметінен кетуге м?жб?р болды. Республикалы? партияны? ?кілі, вице-президент Джеральд Форд президент болып сайланды. Жа?а президент мемлекеттік реттеуді шектеу ба?ытын ?станатынды?ын ж?не ?леуметтік ма?саттар?а ж?мсалатын федералды шы?ындарды ?ыс?арту есебінен тез арада бюджетке баланс жасауды, инфляция ?ар?ынын ?ыс?артуды м?лімдейді. Біра? та ж?мыссызды??а, ба?аны? ?суіне ?арсы жаппай наразылы?ты? ?ршуінен, сондай-а? 1974 жылы конгресте ?здеріні? ы?палын к?шейтіп ал?ан демократтарды? ?ысымымен Форд ?кіметі ?здеріні? тез арада инфляциядан шы?у, ?леуметтік салада?ы бір?атар шараларынан бас тартты. 1975 жылды? басында конгресс ж?мыссыздар?а т?тенше к?мек к?рсету туралы за? ?абылдады.

Дж. Фордты? сырт?ы саясаты ?арсыласты? ба?ыттармен сипатталды. ??рама штаттар реакциялы Сайгон т?ртібіне, Израильді? бас?ыншылы? саясатына ?олдаушылы? к?рсетті. Латын Америка ж?не Араб елдеріні? ішкі саясатына араласты. 1974 жылы Дж. Фордты? Владивосток?а бар?ан сапарында КСРО-мен ба?дарламалы? шабуыл ?аруларын шектеу туралы жа?а келісімді бекітті. Сондай-а? екі ел арасында?ы ?ылыми-техникалы? ынтыма?тасты?ты? н?тижелі к?рінісі – 1975 жыл?ы «Союз» ж?не «Аполлон» ?арыш кемелеріні? бірігіп ?шырылуы. 1975 жылы Хельсинкидегі Еуропада?ы ?ауіпсіздік ж?не Ынтыма?тасты? ж?ніндегі Ке?есті? табысты ?туіне ке?естік-америкалы? ?арым-?атынастарды? жа?саруы да ?з ы?палын тигізді. Н?тижесінде Хельсинки ?орытынды Актісіне ?ол жеткізілді.

Джеймс Картер ?кіметі (1976-1980 ж.). 1976 жылы ?араша айында ?ткен президенттік сайлау барысында демократиялы? партияны? ?кілі – Джеймс Картер же?іске жетті. Дж. Картер – 41 млн дауыс?а ие болса, Дж. Форд – 39 млн дауыс?а ие болды. Картер ?кімшілігі елді? экономикалы? жа?дайыны? жа?саруына к?п к?ш ж?мсады, сондай-а? ж?мыссызды? де?гейін т?мендетуді к?здеді. Ол ?сын?ан ба?дарламада корпорациялар мен жеке кірістерге салынатын салы?тар т?мендетілді, ж?мыс орныны? к?беюіне ?аржы б?лінді. 1977 жылды? ?араша айында конгресс кейінгі т?рт жыл бойына жыл сайын кезе?мен е? т?менгі е?бека?ыны са?атына 2,30-дан 3,35 доллар?а к?бейту ж?нінде шешім ?абылдады. Картер ?кімшілігі ?леуметтік са?тандыру ж?йесін жал?астырды ж?не дамытты. 70-жылдарды? со?ына ?арай оны? м?шелеріні? саны 35 млн адам?а жетті. Сонымен ?атар ?кімет мемлекеттік к?мек к?рсету ж?йесін де жал?астырды. Картер ?кіметі та?ы да 6 млн америкалы?тарды азы?-т?лік талонымен ?амтамасыз етті.

Энергетикалы? м?селелерді? шиеленісуіне байланысты Картер 1977 жылы с?уірде конгреске ?з ба?дарламасын ?сынды, онда энергоресурстарды ?немдеу, м?най мен м?най ?німдеріні? ?орларын ??ру, к?мір ?ндірісін ке?ейту, ядролы? энергетиканы дамыту, к?н энергиясын пайдалану туралы м?селелер ?арастырылды. Ел ішінде жанармай мен м?най ?німдеріне ба?аларды к?теру жобаланды. Инфляция?а ?арсы к?рес ж?ргізілді. 1978 жылы ?азанда ж?не 1980 жылы наурызда Картер инфляция?а ?арсы ба?ыттал?ан ба?дарламалар ?сынды, онда мемлекеттік шы?ындарды ?ыс?арту, бір?атар несиелік шектеуліктер ?арастырылды, 30 млрд доллар шамасында?ы шетел валютасыны? ?оры ??рылды. Алайда, ?кімет ?абылда?ан іс-шаралар елді? экономикалы? жа?дайына айтарлы?тай ?лес ?оспады. 1980 жылы А?Ш-ты кезекті экономикалы? да?дарыс ?амтыды.

Картерді? ?кіметіні? сырт?ы саясаты. 1977 жылды? ?ырк?йек айында Панама каналыны? жа?а м?ртебесі ж?ніндегі шарт?а ?ол ?ойылды, онда 2000 жылы панамалы? ?кіметті? ба?ылауына ?тетіндігі ?арастырыл?ан. 1978 жылды? ?ырк?йек айында президент Картерді? делдал болуымен Мысыр мен Израиль арасында бейбіт келісімшарт?а ?ол ?ойылды. 1979 жылы Венада КСРО мен А?Ш арасында стратегиялы? шабуыл ?аруларын шектеу туралы екінші келісімге ?ол ?ойылды. Дегенмен, 70-жылдарды? ая?ында Ау?анстан аума?ына ке?естік ?скерді? кіргізілуі америкалы?-ке?естік ?атынастарды шиеленістірді. Сол кездері ?арусыздандыру м?селелері бойынша ке?ес-америкалы? келісс?здер то?татылды.

1980 жылы «Картер доктринасы» ?сынылды, онда «шектеулі ядролы? со?ысты?» енгізілуі ж?не ?лемні? ?рт?рлі аудандарында америкалы? ?скери к?шіні? орналасуы ?арастырылды. 1978 – 1979 жылдарда Иранда?ы о?и?алар?а байланысты Парсы Шы?ана?ы мен ?нді м?хитында ?скери-те?із тірегін к?шейтті.

Президент Р. Рейганны? ?кімшілігі (1980-1988 ж.). 1980 жылы 4 ?арашада ?ткен президенттік сайлау н?тижесінде А?Ш президенті болып, республикалы? партияны? ?кілі Р. Рейган сайланды. Демократтар сенат пен ?кілдер палатасында к?п депутатты? орындардан айырылып ?алды.

Рейган ?кіметі инфляция мен ж?мыссызды? м?селесін мемлекеттік реттеу саясатынан б?лу ар?ылы ж?не мемлекеттік бюрократияны ?ыс?арту жолымен шешуге у?де берді. Рейганны? ?леуметтік-экономикалы? ба?дарламасы «рейганомика» атымен белгілі болды. Рейган ?кімшілігіні? негізгі ма?саты инфляцияны жою, А?Ш-ты? ?ылыми-техникалы? м?мкіндігін к?теру, ??рылымды? экономиканы ?айта ??ру, ?лем нары?ында?ы б?секелестік жа?дайын к?шейту болды. Осы ма?саттарды ж?зеге асыру ?шін: мемлекетті? экономика мен нары?ты? ба?дарламаларды реттеуге араласуына шектеу ?ою; инфляция ?ар?ынын баяулату; инвестицияларды реттеу; халы?ты? жина? ?орын к?бейту; федералды ?кіметті? шы?ындарын шектеу сия?ты бірнеше ?сыныстар жасалды. М?нда алдымен ?леуметтік шы?ындарды, я?ни ж?мыссызды? пен м?гедектерге, медициналы? к?мекке ж?рдема?ыны шектеу; федералды бюджет тапшылы?ын азайту.

Рейган экономикалы? да?дарыстан шы?а алды. Сонымен ?атар инфляция мен ж?мыссызды?ты ?ыс?артты, кіріс салы?ын т?мендетті, экономикалы? даму ?ар?ынын жеделдетті, ереуілдерді то?татты. Осыны? барлы?ы оны? 1984 жылы ?ткен президенттік сайлауда екінші рет же?іп шы?уына м?мкіндік жасады.

А?Ш сырт?ы саясатында зымыранды?-ядролы? ?ару жа?ынан КСРО-дан артта ?ал?анын танып, КСРО-ны «з?лымды? империясы» деп жариялап, оны экономикалы? жа?ынан ?лсіретіп, ?ару-жара? жа?ынан озып кетуді к?здеді.

Рейган билік басында бол?анда, ке?ес-америкалы? ?атынастар шиеленісе т?сті, ?ару-жара?ты жаппай шы?ару ба?таласты?ы к?шейді. ?скери шы?ындар 291 млрд доллар?а дейін ?сті. «Стратегиялы? ?ор?аныс бастамасы» атты зерттеу ба?дарламасы ке?ейе т?сті. Онда зымыранды? ?ор?аныс?а ?арсы ке? к?лемді ж?йе ?арастырылды. Алайда, б?л ба?дарламаны? кейбір б?лімдеріні? толы? еместігінен толы??анды ж?зеге аспады.

Рейган бас?аруыны? екінші мерзімі сырт?ы саяси ба?ытты ?згертті, Ке?ес Ода?ымен ?атынастар жа?сара т?сті. Екі ел арасында?ы ?арым-?атынастарды? жа?саруына бірнеше себептер ?сер етті, оларды? ішіндегі е? ма?ыздысы 1985 жылы КСРО-ны? билік басына М. С. Горбачевты? келуі, оны? А?Ш-пен ?атынастарды жа?сартуды жариялауы болды.

1986 жылы Ке?естер Ода?ы мен А?Ш басшылары Рейкьявикте ке?ес-америкалы? ?атынастарды орнату, жа?сарту ма?сатында кездесті. Екі ел арасында?ы ?айшылы?тар?а ?арамастан, барлы? ма?ызды м?селелер бойынша екіжа?ты келісімдер жасалды. Алайда, б?л негізгі келісімдер ж?зеге аспа?анымен, Рейкьявиктегі кездесу ?арулану к?ресін ?лсіретіп, жа?а тиімді жа?дай ?алыптасты. Соны? негізінде 1987 жылы желто?сан айында М. Горбачевті? А?Ш-?а ресми сапармен баруы америка-ке?ес ?атынастарын ны?айта т?сті. Сапар барысында орта ж?не т?мен ?ашы?ты?та?ы зымырандарды жою туралы екіжа?ты келісімге ?ол ?ойды.

1988 жылы президенттік сайлау ?тті. Р. Рейганны? беделі халы? арасында жо?ары бол?анды?тан, оны? сайлаудан же?іп шы?у?а м?мкіндігі бар еді, біра? конституциялы? ережелер оны? ?шінші рет сайлау?а ?атысуына шек ?ойды. Дегенмен, республикалы? партия сайлауда же?іске жетіп, оны? ?кілі Джордж Буш президент болып сайланды. Бушты? президент ретінде А? ?йге келуі «?ыр?и?аба? со?ысыны?» ая?талуымен, ядролы? шиеленіс ?аупіні? т?мендеуімен, Ке?ес Ода?ы мен социалистік ж?йені? к?йреуімен, Германияны? бірігуімен, Израиль мен Араб елдеріні? арасында?ы келісс?здерді? басталуымен, ?лем картасында геосаяси ?згерістерді? пайда болуымен ?атар ж?рді. Саяси ала?да е? ?уатты ?скери-саяси ба?талас – Ке?естер Ода?ыны? жойылуы, А?Ш басшыларына ?лемде басты орынды ?стап, ?лем жетекшісіне айналу?а м?мкіндік ашты.

Дж. Буш ?кімшілігіні? ішкі саясатында мемлекеттік несиелеу саласында да?дарыс бай?алды. 1989 жылы ?абылдан?ан ?аржылы? институттар реформасы туралы за? с?тсіздікпен ая?талып, федералды депозиттерді са?тандыру ?ажеттілігіне байланысты бюджеттік шы?ындарды? к?рт ?суіне алып келді. 1991 жылы экономикалы? ?лсіреушілік бюджет тапшылы?ыны? ?суінде бай?алды, со?ан байланысты Дж. Буш сайлау алдында берген Рейганны? консервативті ?аржылы? ба?дарламасымен ж?ру у?десінен бас тартты. Дж. Буш ?кімшілігі салы?тарды к?тере бастады, сондай-а? ?леуметтік ?ажеттіліктер мен ?скери шы?ындар?а ?ыс?артулар енгізді. Салы?ты? саясат н?тижесінде жо?ары табысты т?л?алар?а салы? салу шектелді. ?са? к?сіпорындарды ?олдау мен сауда еркіндігін ?амтамасыз ету ба?дарламасы жасалды. Алайда, президент б?л ба?дарламаны ж?зеге асыра алмады. Мемлекеттік шы?ындар?а жа?а бапты енгізе алма?ан, ?иын жа?дай?а тап бол?ан президент ?айырымдылы? ?орын ке?ейту мен реттеу нау?анын ке? к?лемде пайдалана бастады.

Республикашыларды? сырт?ы саясаты да с?тті болып, Бушты? ?кімшілік ?ызметі А?Ш-тан ?олдау тапты. 1989 жылы ??рама Штаттар ?скері Панама?а т?сірілді, оны? ма?саты онда?ы генерал М. А. Норьемді? т?ртібін жойып, сайлан?ан ?кімет билігін орнату болды. Батыс жарты шарыны? Экономикалы? ынтыма?тасты?ы ке?ейді. 1990 жылы «Жалпы америкалы? инициатива» атты іс-шара ?з к?шіне енді, ол сауданы ке?ейтіп, америкалы? мемлекеттерге инвестиция салуды жоспарлады. Еркін сауда ж?нінде Солт?стік Атлант келісімін жасасу туралы А?Ш, Канада, Мексика арасында келісс?здер с?ттілікпен ?тті (НАФТА). 90-жылдарды? басында Дж. Буш ?кімшілігі «жа?а ?лемдік т?ртіп» орнату туралы міндетті жариялады. 1990 жылы А?Ш ?кіметі Ирак?а ?арсы батыс елдеріні? коалициясын ?йымдастырып, тез арада же?іске жеткен болатын. Парсы шы?ана?ында со?ысты? ая?талуымен, ??рама Штаттарында тере? экономикалы? ?лсіреушілік басталды ж?не оны то?тату?а 1992 жылы ?ана ?ол жеткізілді.

Президент Б. Клинтонны? бірінші мерзімі (1992-1996 ж.). 1992 жыл?ы сайлауда Демократиялы? партия ?кілі Билл Клинтон же?іске жетті. Сонымен ?атар, демократтар Конгресті? екі палатасына да ?з ы?палын са?тап ?алды. Б?л ?леуметтік-экономикалы? реформаларды ж?зеге асыру?а жа?сы жа?дай болды. Сайлау кезінде т?уелсіз ?міткер Росс Пероны? ?з кандидатурасын ?сынуы на?ыз жа?алы? болды. Техастан шы??ан миллиардер А?Ш-ты? д?ст?рлі ?ос партиялы ж?йесіне ?арсы т?рды. Алайда, ол мардымды дауыс жинай алмады.

Б. Клинтонны? же?ісін к?птеген себептермен т?сіндіруге болады, біра? е? бастысы – жа?сы ойластырыл?ан ж?не аны? к?рсетілген демократтарды? экономикалы? жоспары болды. Б?л ба?дарламаны ?деттегідей ?міткерді? ?зі емес, ?аржы саясаты жа?ынан танымал маман, Пристон университетіні? экономика профессоры Алан Блиндер халы??а жария етті. Ба?дарлама ?ш б?лімге б?лінді; біріншісі елдегі экономиканы? т?мендеуіне ?арсы шаралар, екіншісі мемлекеттік ?ор жинауды ?л?айту ж?не елді? техникалы? жа?артуын тездетуге ба?ыттал?ан шаралар жиынты?ы, ал ?шіншісі мемлекеттік дефицитті азайту ж?не америкалы? экономика?а кредит беруге ?олайлы жа?дай жасау?а ба?ытталды.

Клинтонны? ?леуметтік ба?дарламасы да к??ілге ?онымды болды. Ол ?зіне балалар мен жас?спірімдерге к?мек к?рсету, жастар?а маманды? беру орталы?тарыны? ж?йесін ке?ейту, мектепке дейінгі мекемелерге ?аржылай к?мекті ?л?айту, б?кіл мемлекет бойынша балалар?а міндетті вакцина салу, ша?ын к?сіпкерлікке салы?ты? же?ілдіктер жасау, жо?ары білім беру мен денсаулы? са?тау саласында реформа ж?ргізу, ж?мыссызды??а байланысты ж?рдема?ыны? мерзімін ?л?айтуды енгізді. Жалпы ал?анда экономиканы т?ра?тандыру?а жылына 6 млрд доллар керек болды. Клинтон ?кімшілігі ал?аш?ы т?рт жылда 500 мы? жа?а ж?мыс орындарын ашады деп жоспарланды.

Жа?а ?кімшілікті? сайлау алдында?ы у?делеріні? жартысын болсын орындау?а деген талпыныстарына ?арамастан елдегі ?леуметтік- экономикалы? жа?дай нашар болды. Клинтонны? ата?ы елде т?мендеп, 1995 жылы тек 10-15 % ??рады. Б?л демократтарды? 1996 жыл?ы сайлауда же?уі м?мкін емес екенін к?рсетті. Б?л жа?дайда президент Клинтон ?з ба?дарламасын ?айтадан ?арастырды. Бас?аша айт?анда, Клинтон жеке капиталды арттырып, ?леуметтік шы?ындарды азайту?а кірісті. К?п ?замай б?л шаралар халы?ты? к?пшілігіне жа?ымды ?згерістер алып келді, ал елді? экономикалы? жа?дайы жа?сара бастады. Б??ан, ?рине, ?лемдік нары?та?ы ?олайлы жа?дайлар да ?сер етті.

90-жылдардарды? ортасында президент Клинтон алда?ы сайлауда же?іске жету ма?сатында к?птеген шараларды ж?зеге асыруды ?ол?а алды. Мысалы, мамандармен а?ылдаса отырып, президент Р.Рейган т?сында ?абылдан?ан Стратегиялы? ?ор?аныс бастамасы (С?Б) ба?дарламасынан бас тартатынды?ын жариялап, осы ба?дарлама?а б?лінген ?аржыларды ?ылым, білім ж?не кедей америкалы?тар?а ?леуметтік к?мек к?рсету салаларына ж?мсау?а у?де берді. Сонымен ?атар ол со??ы жылдары нашарлап кеткен ?леуметтік ?ділдік ?станымын жандандыру?а тырысты. Б.Клинтонны? осы ат?ар?ан барлы? шаралары о?ан сайлаушылардын сенімін ?алпына келтіруге ж?не жа?а президент сайлауына дайындалу?а м?мкіндік берді.

Президент Б.Клинтонны? екінші мерзімі (1996-2000ж.). 1996 жыл?ы президенттік сайлау нау?аны екі басты ?міткер – демократ Б. Клинтон мен республикалы? партия ?кілі Р. Доулды? ?иян-кескі к?ресі мен дау-дамайына тап болды. Сол жылды? ?азан айында ?ділет министрі Д. Рино А?Ш-ты? ?о?амды? ?йымдарыны? атынан екі ?міткерді? ірі к?лемдегі ?аржыны м?лшерден тыс пайдаланды деген ша?ымдарын ?арастыратынын жариялады. Ол екі партия да сайлау алдында?ы мерзімде белгіленген шы?ын шектелімін асыр?аны ?лкен за? б?зушылы??а жататынды?ын д?йектеді.

К?п кешікпей америкалы?тар екі ?міткерді? к?сіпода?тар мен жеке корпорациялардан а?ша алып, оны ?здеріні? сайлау алдында?ы жарнамасына ?ста?анын білді. Б?ндай іс-?имыл?а за? бойынша ?ата? тыйым салын?ан болатын. Кез келген ?аражат белгілі бір ?міткерді ?олдау?а емес, партияны? керегіне ж?мсалуы керек еді. Америкалы? БА? келесідей м?ліметтер к?рсетті: Б. Клинтонны? жа?тастары ?з ?міткерлерін халы??а танымал ету шараларына 22 млн доллар ж?мсаса, ал оларды? ?арсыластары – 9 млн доллар.

Республикалы?тар Билл Клинтонны? ?кімшілігіне Иммиграция ?ызметі орталы?ына шетелден келген ?оныс аударушылар?а Америка азаматты?ын беру ?шін ?ысым к?рсетті деп жала жапты. Расында да 1995 жылы А? ?й басшылары «А?Ш азматты?ы» атты ба?дарлама жасап шы?ар?ан болатын. Ол бойынша елге жа?ында келген эмиграттардан 1,3 млн адам азаматты? алу керек болатын. ?рине, оларды? барлы?ы алда?ы сайлауда ?рекет етуші ?кімшілікті жа?тады.

К?птеген жаз?ыру, даулар?а ?арамастан 1996 жылы сайлау нау?аныны? басты м?селелері болып, салы?, білім беру мен ?леуметтік ?амтамасыз ету ж?йесін реформалау, ж?мыс?а орналасарда?ы те? ???ы?тылы? ж?не т.б. ?ала берді. Тележарысс?з кезінде Б. Клинтон сенімділік таныта отырып, елді? ?леуметтік-экономикалы? дамуында?ы со??ы жылдарда?ы жетістіктерінде ?з ?лесіні? бар екендігін де жасырмады. Шынды?ында б?ндай жетістіктер елде ?те к?п болатын. 1992 жылдан бері 10,5 млн жа?а ж?мыс орындары ашылды, ?аржы дефициті 60 % т?мендеді, халы?тан алынатын салы? к?лемі азайтылды, со??ы жылдарда?ы инфляция к?лемі е? т?менгі де?гейде болды (жылына 3-4%). Сонымен ?атар Клинтон ?кімшілігі ?ылмыспен к?ресте ?лкен шаралар ат?арды: полиция ?ызметкерлеріні? саны 100 мы? адам?а к?бейтілді.

Республикалы? партия ?кілі Р. Доулді? президент Клинтон?а шын м?нінде ?арсы т?ру м?мкіндігі болмады. Ол Клинтон ?кімшілігін ?лсіз сын?а алып, америка хал?ына жа?сы ?мір с?руге барлы? жа?дай жасау?а у?де бергенімен, оны? м?нін т?сіндіре ал?ан жо?.

С?йтіп, Б. Клинтон Рузвельттен кейінгі екінші мерзімге сайлан?ан демократ болды. Ол сайлаушыларды? 49 % даусына ие болды, ал Р.Доулды халы?ты? 41 %-ы жа?тады. Т?уелсіз ?міткер Росс Перо 8 % дауыс жинап, саяси к?рестен тыс ?алды.

Сайлау н?тижесінде Б. Клинтон ?з жа?тастарыны? санын к?бейтті, оны? ішінде ?йелдер, имигранттар, ?ара н?сілді америкалы?тар, жастар ж?не католиктер болды. Жалпы ал?анда, Америка хал?ы ?з ?міріне риза болды ж?не Р. Доул ?сын?ан ?згерістерді ?аламады. Президенттікке ?міткерді ?демі с?йлеу ыр?а?ына ?арап емес, іскерлік ?абілеті мен істеген істерімен ба?ала?анды?тан, америкалы? халы? Б. Клинтонны? барлы? ?ателіктерін кешірді.

Президент Б. Клинтонны? бас?аруыны? екінші мерзімі Конгрестегі демократтар мен республикалы?тарды? ?немі к?ресулерімен ерекшеленді. Республика партиясы Конгресте Сенат пен ?кілдер палатасына сайлау барысында барлы? негізгі ?ызмет орындарын иеленген болатын ж?не де осы ?арсы т?рулар А?Ш-ты? кейінгі ішкі саяси ?мірін аны?тап берді.

90-жылдарды? екінші жартысы Америкада бірнеше жыл болма?ан ерекше ж?не ?за? мерзімді экономикалы? шумен басталды. Кейбір мамандар болып к?рмеген экономикалы? даму алыпсатарлы? сипатта болып, кейін ?аржылы? ??лдырау?а ?келуі м?мкін, сонды?тан да одан са?тануымыз ?ажет деген ойларын да білдірген болатын. Америкалы? экономист Дж. Саксты? айтуы бойынша, америка экономикасы б?л кезе?де екі бастаушы к?шке – нары?ты? ж?йені? икемділігіне ж?не жа?а технологияларды дамытуда?ы ?лкен табыстар?а негізделді. Ал б?л ?з кезегінде а?паратты? технологиялар?а мемлекеттік ж?не жеке инвестициялар санын к?бейтті.

Сонымен ?атар жа?аша технология негізінде пайда бол?ан А?Ш-ты? «жа?а экономикасы» ??діріс де?гейіні? жо?ар?ы ?ар?ынын к?рсетті. Соны? негізінде жала?ы к?бейтіліп, ж?мыссызды? к?рт т?мендеді. Тіпті, ?ылым саласында ж?мыс к?ші жетіспей шетел мамандарын ша?ыру?а тура келді. А?Ш-ты? экономикасыны? толы? ж?мыс ат?аруына басты екі н?рсе керек екені аны?талды. Б?л – ?немі мамандан?ан е?бек ресурстарын толы?тырып отыру ж?не импорт к?лемін арттыру. 90-жылдары б?л екі шартты? болуы америка экономикасыны? б?рын-со?ды болма?ан дамуына алып келді. Осы онжылды?ты? со?ында ж?ргізілген сауалнама барысында америкалы?тарды? 80 %-дан астамы ?мір с?ру жа?дайларыны? жа?сар?анын айтты.

Жа?а ж?з жылды?ты? басында америкалы?тар ?шін ?з экономикасы б?рын-со?ды болма?ан де?гейге ие болды. Со??ы онжылды?ты? ішінде 20 млн астам жа?а ж?мыс орындары ашылды ж?не де мемлекеттік ?орды? дефициті жойылды. Ал мемлекеттік кіріс шы?ыстан 5 трлн доллар?а жетті. Америкалы?тарды? са?атты? е?бека?ысы 5,5 доллар?а к?теріліп, халы?ты? 55 %-ы ??нды ?а?аз иегері атанды. ЖІ? к?лемі 90-жылдарды? ортасынан бері 3 % де?гейде болса, ал 1997 жылдан кейін 4 %-дан асты. Осы жылдары интернет ж?йесін пайдаланушыларды? саны к?бейіп, Солт?стік Америкада 140 млн адам?а жетті ж?не де б?л к?рсеткіш Еуропа мемлекеттеріні? б?рін бірге ал?анда?ы к?рсеткіштен де к?п (83 млн) еді.

А?паратты? революция н?тижесінде 90-жылдарды? ая?ында 40 млн-нан астам америкалы?тар ?з маманды?ыны? міндеттерін ?йлерінен шы?пай-а? б?кіл?лемдік тор ар?ылы ж?зеге асыратын болды. Б?л ата?ты америкалы? саясаттанушы Э. Тоффлерді? миллионда?ан халы?ты? «электронды коттедж» атты ж?мыс т?ріне к?шеді деген болжауын растады. Сонымен ?атар жеке т?р?ын ?йге ие болу арманына халы?ты? 66 %-ы ?ол жеткізді.

90-жылдарды? ая?ында ?леуметтік ?атынастар саласы да ?згеріске ?шырады. Президент Б. Клинтон 2001 жылы бюджеттегі мемлекеттік кіріс к?лемін 2 трлн доллар к?лемінде бекітті. Осы?ан орай оны? ?кімшілігі к?птеген ?леуметтік ба?дарламаларды ж?зеге асыру м?мкіншілігіне ие болды. А?Ш-ты? ?азіргі ?леуметтік ?амтамасыз ету ж?йесіні? негізі халы?ты? ж?мысын, ж?мыс істеу ?абілетін немесе отбасында?ы асыраушысын жо?алт?ан жа?дайда к?мек к?рсететін «са?тандыру ж?йесі» ??райды. 80 млн-нан астам америкалы?тар (б?кіл халы?ты? ?штен бірі) к?лемі 1 трлн доллардан асатын мемлекеттік ?леуметтік са?тандыру ба?дарламасы бойынша т?ра?ты к?мек алып т?рады.

А?Ш-та?ы ?леуметтік ?амтамасыз ету ж?йесін жа?сартуды? келесі ма?ызды факторы – б?л демократтарды? ?лтты? экономиканы бас?ару саласында?ы реформалары. 2000 жылы Клинтон ?кімшілігі ?лтты? экономика, ?лтты? ?ауіпсіздік, ?леуметтік денсаулы? са?тау ж?не азаматтарды? жеке ?ауіпсіздігін ?амтамасыз ету ма?сатында «А?паратты? ж?йені ?ор?ауды? ?лтты? жоспарын» ?сынды. Оны ж?зеге асырмайынша ал?а ?ой?ан ма?саттарды ж?зеге асыру м?мкін емес еді.

1999 жылды? к?зінде Президентті? жарияла?ан «Жа?а ж?зжылды??а арнал?ан А?Ш-ты? ?лтты? ?ауіпсіздік стратегиясы» атты жолдауында да осы міндеттемелерді шешу к?рініс тапты. Онда: «Біз ?а?ты?ыстарды? алдын алу?а, демократияны дамыту?а, ашаршылы? пен ауруды? таралуына ?арсы к?реске ж?мса?ан ?рбір доллар бізге ?ауіпсіздік ж?не байлы? т?рінде ?айтып келеді» деп жазыл?ан.

90-жылдарда?ы А?Ш-ты? ішкі саяси ?мірі феминистік ?оз?алыстар саныны? к?беюімен ерекшеленді. ?йелдер жо?ары білім алушыларды? 60 %-ын , ?лтты? к?сіпкерлікті? ?штен бір б?лігін ж?не ж?мыс берушілерді? т?рттен бір б?лігін ??рады. Президент Б. Клинтон саясатыны? ар?асында ?йелдерге те? ???ы? беру ж?нінен А?Ш ?лемде к?шбасшы болды. К?п жылдар бойы ?йелдер м?селесі бойынша президенттік мекемеаралы? ке?ес ж?мыс ат?арады (1995 жылы ??рыл?ан). Оны? т?райымы президентті? ж?байы Хиллари Клинтон болды.

Клинтон кезінде пара?орлы?пен к?рес шаралары ?лкен табыс?а жетті. Президентті? ар?асында пара?орлы? америка ?о?амына ?лкен ?ауіп, ?азіргі ?о?амды б?затын фактор ретінде т?сіндіріле бастады. Осы ма?сатта америкалы? мамандар пара?орлы?ты? бес т?рін: сот органдарында?ы пара?орлы?, за? шы?ару органдарында?ы пара?орлы?, ат?арушы органда?ы пара?орлы?, ???ы? ?ор?ау органдарында?ы пара?орлы? ж?не экономиканы? жеке секторында?ы пара?орлы? деп б?ліп к?рсетті.

Пара?орлы?пен к?ресті? жемісті н?тижесін Чикагода ?ткен «Грей-лорд» іс-шаларынан к?руге болады. Оны? негізінде 15 сот ж?не штатты? 49 за?гері сотталды, 103 адам т?ртіп ж?ніндегі жаза?а тартылды, кейбіреулері лицензиясынан айырылды, ал енді кейбіреулері ж?мыс орнынан айырылды. Клинтон ?кімшілігі барлы? де?гейдегі шенеунікті тексеру ж?не федералды, жергілікті билік органдарында?ы пара?орлы?ты? алдын алу ?шін арнайы жоспар даярлады. Б. Клинтонны? ?сынысымен ?ткен «Шейх» операциясы барысында 200-ден астам шенеунік мемлекеттік ?ызметінен айырылды.

Клинтон ?кімшілігі ауыр ?ылмыспен к?ресуде де ед?уір жетістіктерге жетті. 90-жылдары оларды? саны 2 есеге азайды. Президентті? табандылы?ыны? ар?асында ауыр ?ылмыскерлерге, соны? ішінде есірткі саудасы ?шін жазалау т?рі б?рын?ы?а ?ара?анда ?ата? болды.

Жалпы ал?анда, ?арастырылып отыр?ан кезе?де президент Клинтонны? жетістіктеріне мынадай ?орытынды жасау?а болады:

Біріншіден, Клинтон экономикалы? саясатта д?рыс шешім ?абылдай білді, соны? ар?асында еркін сауда дамып, мемлекеттік бюджет дефициті азайтылды.

Екіншіден, А?Ш ?кіметі ?ылымды ?олдауды к?шейтті, оны ?аржыландыру жылына 85 млрд-?а жетті. Б?л шаралар А?Ш-?а а?паратты? технология ж?не биотехнология саласында ?ылыми-зерттеу ба?дарламаларын дамытуда бас?арушы орын?а жетуге к?мектесті.

?шіншіден, Клинтон ?кімшілігі экономикалы? ?суді? негізі ретінде интернетті? дамуына барынша ?олдау к?рсетті. Электронды коммерциямен айналысатын компаниялар?а салы? к?лемін азайтты. ?кімет басшылы?ымен барлы? жалпы білім беретін мектептер, кітапханалар ж?не жо?ары о?у орындары интернетке ?осылды.

Т?ртіншіден, Клинтон ?кімшілігі жо?ары о?у орнында реформа ж?ргізді, н?тижесінде мектеп бітіріп, жо?ары о?у орнына т?скен студенттер саны 67 %-?а?сті ж?не де б?л к?рсеткіш 10 жыл б?рын?ымен салыстыр?анда 10 %-?а к?п еді.

А?Ш-ты? жа?а технология саласында?ы жетістіктері ар?асында Б. Клинтон ?кімшілігі тек ?з еліні? емес, сондай-а? б?кіл Батысты? ірі ?аржы ресурстарын пайдалану?а м?мкіндік берді. Ал?аш?ы мерзімде жіберген ?ателіктерін ж?ндеу ар?ылы оны? ?кімшілігі А?Ш-ты? экономикасын ны?айту?а ж?не оны? жа?андану жа?дайына бейімделу ?шін ма?ызды шаралар ?абылдады.

Кіші-Дж. Буш ?кімшілігі. 2000 жыл?ы сайлау А?Ш-ты? ?азіргі заман тарихында?ы е? даулы болды. Ол сайлау ж?йесіні? беделін азайтып, билікті? саяси институттарыны? т?ра?тылы?ына к?м?н келтірді. Демократиялы? партиядан ?міткер А. Гор алды??ы ?кімшілікті? ?леуметтік-экономикалы? ж?не саяси ба?ытын жал?астыратын ба?дарлама ?сынды. 90-жылдарды? ая?ында?ы барлы? жетістіктер оны? еншісінде болды, атап айтса?, жылына инфляция де?гейі 2-3%, ж?мыссызды? 4 %-?а жуы?, кедейшілік де?гейі 12,7 %-?а т?мендеді, ЖІ? ал?аш?ы рет 9 трлн доллардан асып кетті, 20 млн-нан астам жа?а ж?мыс орындары ашылды ж?не т.б. Осы жетістіктер негізінде А. Гор «?шінші жол» т?жырымдамасыны? арты?шылы?ын к?рсетіп, оны президент ретінде жал?астыруды к?здеді.

Демократтарды? басты ?арсыласы – А?Ш-ты? 41-президентіні? ?лы, Техас губернаторы кіші-Дж. Буш болды. Ол Клинтон ?кімшілігін сын?а ала отырып, сайлау нау?анын ?те белсенді, батыл ж?ргізді.

2000 жыл?ы сайлау нау?анында ?алжырат?ан президенттік таласты? ?рі ?арай ж?ру барысын аны?тап берген екі ма?ызды о?и?а болды. 27 ?арашада президенттік жарысты? к?шбасшысын аны?тау ?иын?а со??анда А?Ш тарихында ал?аш?ы рет сайлауды? ?орытындылары айма?ты? сотта, кейін Флориданы? Жо?ар?ы сотында ж?не А?Ш-ты? Жо?ар?ы сотында ?айтадан ?аралды. Екі ?міткер де ?ділеттікті тілеп, сот ж?йесіне сенім білдірді.

13 желто?санда, я?ни сайлау бастал?анына 36 к?н бол?анда А?Ш-ты? Жо?ар?ы соты «Буш Гор?а ?арсы» атты істі ?арастырып, Флориданы? Жо?ар?ы сотыны? даулы бюллетеньдерді ?айтадан санау туралы шешімін ?ате ж?не конституция?а ?арсы деп жариялады. Алайда Жо?ар?ы сот б?кіл ел т?різді екіге б?лінді: Дж. Бушты президент етіп сайлау туралы тарихи шешім тек бір дауыс айырмашылы?ымен ?абылданды (5-ке ?арсы 4).

?о?амда ?ткізілген сауалнама бойынша америкалы?тарды? 60 %-ы Жо?ар?ы сотты? шешіміне сенді ж?не Джордж Буш же?іске жетті деп есептеді. К?п ?замай А. Гор сотты? шешімімен толы? келіспейтінін, алайда, онсыз да б?лініп кеткен ?о?амда?ы жа?дайды шиеленістірмеу ?шін сот шешімімен келісетінін жариялады. Бес апталы? к?птеген даулар мен сот ?рдістерінен кейін Америка ?зіні? жа?а 43-президентіні? есімін білді. Кіші-Дж. Буш А?Ш тарихында ?кесі президент бол?ан (Адамстан кейінгі) екінші президент болып сайланды.

Президент болып сайлан?аннан кейін кіші-Дж. Буш Техаста ??рыл?ан «Жа?а ж?лдыз» атты пресветерианды? ?йым ?лгісіндегі халы?ты? кедей б?лігіне уа?тылы ж?не ма?ызды ?леуметтік к?мек к?рсете алатын ?айырымдылы? ж?не діни ?йымдарды? ?ызметі жайлы ?лтты? ба?дарлама ?абылдады. Сонымен ?атар ірі капитал?а салы? к?лемі азайтылды ж?не жеке к?сіпкерлікті ?олдау шаралары жасалды. Р. Рейганны? ?лгісі бойынша кіші-Дж. Буш ж?мысшыларыны? жала?ысын к?теруді талап еткен к?сіпода?тар?а ?арсы к?рес ж?ргізді.

2001 жылды? 11 ?ырк?йегіндегі ла?кестік ?рекет н?тижесінде 3,5 мы? адам ?аза тауып, ?кімшілік ?имараттарды? 34 млн шаршы фут ала?ы б?зылды, 100 мы?нан астам адам ж?мыссыз ?алды, салы? жетіспеушілігі 1,6 млрд долларды ??рады, жалпы зардап 50 млрд доллар?а те? болды. Америка ?лкен зардап шекті. А?Ш-ты? б?кіл тарихында америкалы? халы? ?з аума?ында толы? ?ауіпсіздікті сезіне алмайтынын т?сінді.

Кіші-Буш президенттігіні? ал?аш?ы к?нінен бастал?ан экономикалы? т?ралау (2001 жылды? наурызынан) ая?асты ірі америкалы? корпорацияларды? есеп беруіне байланысты ?аржы-экономикалы? дауды шиеленістірді. Ал?ашында Бушты? сайлау алдында?ы нау?анын ?аржыландыр?ан А?Ш-ты? ірі энергетикалы? «Энрон» компаниясыны? ?аржылы? ?иянатын білгенде америкалы?тар ?атты к?йзелген болатын. Ізінше «Уорлдком» ж?не «Ксерокс» корпорацияларында ?аржылы? айла-шар?ысына ?атысты да жанжалдар туында?ан болатын. Осы?ан ??сас миллиардта?ан шы?ындарды тек акционерлерден ?ана емес, сонымен ?атар мемлекеттен жасыр?ан бас?а ірі корпорацияларда да даулар болды.

?аржылы? б?зушылы?ты? ?ріс алуынан ?оры??ан президент барлы? жауапкершілікті ?зіні? алдында?ы Б. Клинтон?а жапты, я?ни 90-жылдарды? ортасынан бастап тіркеле бастал?ан деп а?талу?а тырысты. Сонымен ?атар ол елдегі барлы? ірі фирмаларды м??ият бухгалтерлік тексерістен ?ткізу туралы шешім ?абылдады. Алайда, б?л шаралар америкалы? к?сіпорындар?а деген сенімні? жо?алуын то?тата алмады. ?ор биржаларында акция курсыны? т?мендеуі, к?сіпорындарды? ?ндіріс к?лемін ?ыс?артуы, ?лкен ?скери шы?ындар бір с?збен айт?анда, ?кіметті? экономикалы? жа?дайды т?ра?тандыру ?мітін а?тамады.

2002 жылды? жазында Буш Техас штатында ?лтты? экономикалы? форум ?ткізді. Президент америкалы?тарды елде еш?андай экономикалы? да?дарыс болмайды деп тыныштандыру?а тырысты. Буш ?кімшілігі америкалы? экономика?а деген сенімді ?айтару ж?не долларды? т?суін то?тату ?шін «?діл бизнес туралы билль», ал Конгресс ?аржы-экономикалы? ?ылмыс ?шін жауапкершілікті к?шейту ж?нінде бір?атар за?дар ?абылдады.

Буш ?кімшілігіні? ішкі саясатыны? екінші ма?ызды м?селесі ?лтты? ?ауіпсіздікті ны?айту болды. 11 ?ырк?йектегі ла?кестік ?рекеттен кейін А?Ш ?кіметі ?лтты? ?ауіпсіздік т?жырымдамасын т?бегейлі ?згертуді бастады. Осы?ан орай 2002 жылды? ?азан айынан бастап А?Ш-ты? ?арулы к?штеріні? мемлекет ішіндегі ж?не сырт?ы ма?саттары мен жауапкершілігін аны?тайтын «Біріккен бас?ару жоспары» ?абылданып, к?шіне енді. Буш ?кімшілігі б?л жоспарды? екінші д?ниеж?зілік со?ыстан кейінгі америкалы? бас?аруда?ы е? ма?ызды реформа екенін жасырмады. Сонымен бірге, Конгресті? екі палатасы да ла?кестікпен ж?не ?йымдастырыл?ан ?ылмыс?а ?арсы барлы? к?ш ведомстволары мен федералды ?ызмет органдарын бас?аратын басты орталы?ы болатын ішкі ?ауіпсіздік Департаментіні? ??рылуын ма??лдады. Бір уа?ытта мемлекет ішінде т?ртіпті ны?айту ?шін к?рес ж?не ла?кестік ?ауіпті? ?суін т?мендететін ба?ылау ?ызметі мен ?ауіпсіздік органдарын к?шейту шаралары басталды. Осы ма?сатпен 2002 жылды? ?араша айында 2001 жылды? 11 ?ырк?йегіндегі ?ай?ылы о?и?а?а жол берген ?ауіпсіздік ?ызметкерлеріні? іс-?рекетіне ?атысты т?уелсіз зерттеу ж?мыстарын ж?ргізетін арнайы комиссия ??рылды. Буш ?кімшілігіні? ?олдауымен емес, ла?кестік ?рекеттерді? ??рбандары мен оларды? туыс?андарыны? ?олдауымен ??рыл?ан б?л комиссияны ?йгілі дипломат Г. Киссинджер бас?арды.

Президент Буш саясатында?ы ?лтты? ?ауіпсіздікті ны?айту мен халы?аралы? ла?кестікке ?арсы к?рес ба?дарламалары американ сайлаушыларына ?аржылы? жанжалдар?а ж?не болып жат?ан американ экономикасыны? да?дарысына ?ара?анда ?лкен ?сер ?алдырды. 2002 жылды? ?арашасында?ы аралы? сайлауда республикалы?тар Конгресті? екі палатасында да к?п орын?а ие болды ж?не президент Буш?а ?леуметтік- экономикалы? ж?не ?о?амды? саяси реформаларды ж?ргізуде парламентті? ?олдауына ие болуына к?мектесті. Сонымен ?атар аралы? сайлауда?ы республикалы?тарды? же?ісі Бушты? сырт?ы саясатында?ы доктринасын сайлаушыларды? ?олдайтынын к?рсетті.

Сырт?ы саясат. 1998 жылды? к?зінде халы?аралы? ла?кестік пен ?ылмыскерлікке, ?орша?ан ортаны? ластануына байланысты ?олданылатын ма?саттар мен м?дделерді ай?ында?ан жа?а ?асыр?а арнал?ан «А?Ш-ты? ?лтты? ?ауіпсіздік стратегиясы» жары? к?рді. 1999 жылды? 1 ?азанында президент Клинтон ?збекстан, ?ыр?ызстан, ?аза?стан, Т?рікменстан ж?не Т?жікстан аума?тарында А?Ш-ты? біріккен бас?аруында?ы ?скери к?шіні? таралатынды?ы туралы жарлы??а ?ол ?ойды, ?рине, б?л тікелей б?рын?ы ке?естік ке?істіктегі Ресейді? м?ддесіне ?сер еткені с?зсіз. Тіпті, 2000 жылды? маусымында А?Ш пен Ресей президенттеріні? Біріккен м?лімдемесі де екіжа?ты ?арым-?атынастарды? кикілжі?ін же?ілдете алмады, біра? екі елді? де досты? ж?не ?зара сенімді ?арым-?атынасын дамыту?а ерекше к??іл б?лінетіндігін білдірді.

Президент кіші-Дж. Бушты? республикалы? ?кімшілігі А?Ш-ты? ?азіргі ?лемдегі орны мен р?лі ж?ніндегі жа?а к?з?арасты ?алыптастырды.

2001 жылды? 11 ?ырк?йегіндегі ла?кестік іс-?рекет американды? сырт?ы саясатты? басымдылы?ын т?бегейлі ?згертті.

2001 жылды? желто?сан айында А?Ш ла?кестікке ?арсы коалицияда?ы жа?тастарымен бірігіп, Ау?анстанда?ы талибтер ж?йесіне ?арсы ке? к?лемдегі ?скери ?рекеттерін бастады. Талибтерді? негізгі к?штері тал?андал?ан болатын, біра? та ?йымдастырушылары, халы?аралы? ла?кестікке дем берушілер мен Усама бен Ладен табылмады. Осыдан кейін Буш ?кімшілігі ла?кестікке ?арсы іс-?рекетті? екінші кезе?ін дайындау?а кірісті, м?нда?ы басты ма?саты ретінде Иракта?ы Саддам Хусейн т?ртібін тал?андауды к?рді. Біра? осы жолы А?Ш ?кіметі Б??-ны? ?ауіпсіздік Ке?есіні? ?олдауын алу?а тырысты. 2002 жылды? ?ырк?йегінде А?Ш президентіні? Б??-да с?йлеген с?зінде Ирак?а ?арсы коалицияны ке?ейтуге ша?ырды ж?не Ирак?а ?скери бас?ыншылы? ?рекетіне ?арсы елдерді, атап айт?анда, Ресей, Германия, Франция, ?ытай ж?не та?ы бас?а елдерді к?ндіре алмады. ?за? ?рі к?рделі келісс?здерден кейін Б??-ны? ?ауіпсіздік Ке?есі № 1441-м?мілеге келу ж?нінде ?арар ?абылдады. Б?л ?арар?а с?йкес Ирак ?з жеріне жаппай ?ырып жоятын ?ару т?рлерін ?ндіру барысын д?йектейтін фактілерді аны?тау ?шін халы?аралы? ба?ылаушыларды кіргізуге міндетті болды.

Шынды?ында, Ирак?а ?арсы ?уе со?ысы 1998 жылды? желто?сан айында бастал?ан болатын. 2002 жылды? ортасында ?лыбритания мен А?Ш авиациясы Ирак шекарасына 300 ?уе шабуылын жасады, м?нда?ы басты ма?сат Саддам Хусейн т?ртібін тал?андау болатын.

2002 жылды? кырк?йегінде Вашингтонда жа?а «А?Ш-ты? ?лтты? ?ауіпсіздік стратегиясы» басылып шы?ты, онда Дж. Буш ?кімшілігіні? сырт?ы саясатыны? негізгі ба?ыттары к?рсетілген.

«Алдын ала ?рекеттер доктринасы» атты ??жатында А?Ш-ты? бірден-бір ?стем етуші держава м?ртебесіне ?арамастан, ?зін ?ауіпсіздік жа?дайында сезіне алма?анды?тан, халы?аралы? ла?кестік ?йымдармен ?за? ж?не шиеленісті к?рестерге дайын болуы тиіс делінген.

Халы?аралы? ла?кестікті? ?лемге тез таралуында?ы басты себеп ретінде Дж. Буш ?кімшілігі «?шінші ?лем» елдеріні? экономикалы? артта ?алуынан, миллионда?ан адамдарды ашты? пен кедейшілікке ?кеп со?тыр?ан оларды? ?леуметтік саясатыны? тиімсіздігінен, сонымен ?атар е? ?арапайым ж?не ?ол жетерлік билікті? демократиялы? институттарыны? жо?ты?ынан болды деп т?сінді. Осындай жа?дайлардан шы?у ?шін А?Ш ж?не Батысты? бас?а да елдері баяу дамы?ан елдерге ?аржы-экономикалы? к?мекті ке?ейту, оларды? экономикасына ?ата? ба?ылау орнатып, саяси бостанды?ты? ж?не адам ???ы?ыны? таралуына к?мектесу ж?не ?лемні? бас?а аудандарында еркін сауда мен нары? к?мегімен тез экономикалы? дамуды ?амтамасыз етуі ?ажет болды. Бір с?збен айт?анда, Бушты? ?кімшілігі халы?аралы? ла?кестікке ?арсы к?ресті? е? тиімді т?сілі ретінде жа?андану ?дерісін тездетуді к?рді. Б??-ны? ?ауіпсіздік Ке?есіні? ж?не НАТО-да?ы ?зіні? к?птеген бас?а да ода?тас м?шелеріні? де ?олдауын ала алма?ан Буш ?кімшілігі ?зіндік ?рекеттерге барды. Саддам Хусейн т?ртібіне берілген ?зілді-кесілді талап мерзімі ая?тал?аннан кейін 2003 жылды? 20 наурызында на?тылы іс-?имылдар басталды. Сол к?ні хал?ына арнал?ан жолдауында Дж. Буш антииракты? коалицияны? (35 мемлекет) ?скерлері Иракты ?арусыздандыру ?рекетіне кірісті деп м?лімдеді. А?Ш бас?ар?ан ?скери коалицияны? к?штілігі сонша – ал?аш?ы екі аптада?ы ?скери ?имылдар н?тижесінде Иракты? ?скери к?штері тал?андалды, ал с?уірді? басында Ба?дад ??лады, Иракты? барлы? ?алалары мен елді мекендері америкалы? ?скерлерді? ба?ылауында болды. Ал 1 мамыр к?ні президент Буш со?ысты? же?іспен ая?тал?анын салтанатты т?рде хабарлады.

Біра? Саддам Хусейн т?ртібі ??латыл?аннан кейін де Иракта астыртын со?ыс то?талмады, ал?аш?ы 6 ай ішінде 300-ден астам А?Ш ж?не оны? ода?тастарыны? ?скери ?ызметкерлері ?аза ??рбан болды.

А?Ш-ты? Ирак?а ?скери басып кіруі Батыс елдеріні? бірлігін жойды, алауызды? тудырды ж?не америкалы? ?кімшілікті? ?лемдік т?ртіпті? ?діл ?а?идаттарын ?станатынды?ына к?м?н ту?ызды. ?скери шап?ыншылы??а ?арсы шы??ан елдер ?атарында Франция, Германия, Ресей, ?ытай, ?ндістан ж?не та?ы бас?а да мемлекеттер болды. Америкалы? бас?ыншы ?кімет Ирак аума?ынан жаппай ?ырып жоятын ?ару т?рін таба алмады ж?не ?оршал?ан аума?та т?ртіпті са?тап ?ала алмады. 2003 жылды? желто?санында Саддам Хусейн ?амау?а алынса да, Иракта?ы д?рбеле? б?се?демеді.

А?Ш-ты? Иракта?ы со?ысы 48 млрд доллар?а т?ссе де, мемлекеттегі т?ртіпті ?алпына келтіру ?шін б?л ?аражат жеткіліксіз болды. 2003 жылды? к?зінде президент Буш Конгреске Иракта?ы саяси жоспарды ж?зеге асыру ?шін та?ы 87 млрд доллар б?луді талап етті. Ал А?Ш-ты? 2004 жыл?ы ?скери бюджеті 368 млрд долларды ??рады ж?не б?л жа?дай мемлекеттегі ?аржылы? т?ра?сызды??а алып келді ж?не 2003 жылы 400 млрд доллар?а ?скен мемлекеттік бюджетті? жетіспеушілігіне ?кеп со?ты.

Иракта?ы со?ыс операциясы ая?тал?аннан кейін Буш ?кімшілігі осы елдегі жа?дайды реттеу барысында ?зінен жауапкершілікті? бір б?лігін алып тастау?а тырысып, біраз к?ш салды. 2003 жылды? ?азанында Б??-ны? ?ауіпсіздік Ке?есі Иракта Б??-ны? бас?аруымен к?п?лты? к?штерді? ??рылуы туралы шешім ?абылдады ж?не де Иракта?ы негізгі ?аржы ауырпалы?ы мен саяси жауапкершілікке америкалы? билік жауапты болды. Осы ма?сатпен ?лтты? ?ауіпсіздік ке?есшісі Кондолиза Райс бас?ар?ан «Иракты т?ра?тандыру тобы» ??рылды.

2003 жылды? ая?ында президент Дж. Буш халы?аралы? ала?да?ы А?Ш-ты? беделіні? т?суіне байланысты оны? м?ртебесін ?айтадан ны?айту ма?сатында ма?ызды дипломатиялы? ?адамдар жасады. 18 желто?сан к?ні ол мемлекеттік іссапармен ?лыбритания?а келді. Мемлекетті? саяси элитасы, ?кіметі жа?ынан жылы шырай танытыл?анымен, Лондон к?шелерінде, ?кімет кабинеттері ж?не Букингем сарайында?ыдай емес, оны сал?ын ?арсы алды. Ма?ызды ?она?ты? ?ауіпсіздігін президентті? бар?ан жерлерін бетон блоктармен ж?не арнайы металл ?амаумен ?оршал?ан 14 мы?нан астам британ полицейлері мен 700 арнайы америкалы? ?ызметкерлері ?амтамасыз етті. ?леуметтік с?хбат бойынша ?лыбритания т?р?ындарыны? 36 %-ы Дж. Бушты ?здеріні? астанасында к?ргісі келмеді, ал одан да к?п а?ылшынды?тар оны Иракта?ы к??ілге ?онбайтын ж?не ?те ?ауіпті со?ысты бастады деп кін?лады. Алайда, к?птеген Англия азаматтары е? басты ода?тасына мейірбандылы? танытты. Б?л кездесу екі мемлекет арасында?ы ода?тасты?ты? мы?ты екенін та?ы бір рет д?лелдеді.

А?Ш тарихында болып к?рмеген жа?дай америкалы? президентті? екінші дипломатиялы? сапары болды. А?Ш хал?ыны? Иракта?ы ?скери операцияны ?олдаушылар саныны? 71 %-дан 52 %-?а т?мендесе, ал б?л со?ыста?ы америкалы? ??рбандарды? саны 300 адамнан асып кеткеніне ?арамастан президент Буш 27 ?араша к?ні батыл ?адам жасап, Ба?дад?а ??пия сапармен барады. Буш ?скери ?ызметкерлермен кездесіп, олар?а ?зіні? ал?ысын, ризашылы?ын білдіріп, А?Ш Иракта к?п жылдар бойы ?алмайтынды?ына ж?не Ирак хал?ыны? ?зін-?зі бас?ара алатынды?ына сендірді.

11 ?ырк?йектегі ла?кестік ?рекет Ресей-Америка ?арым-?атынастарына т?бегейлі ?згеріс ?келді. Ресей Федерациясыны? президенті В.Путин америкалы?тарды? ?ай?ы-?асіретіне орта?тасып, президент Буш?а Ресей халы?аралы? ла?кестікке ?арсы к?ресте к?мек к?рсететіндігін м?лімдейді. Содан бері екі мемлекет арасында ?зара сенімділік ?алыптасты. Дегенмен, екі мемлекет арасында кейбір м?селелерге ?атысты ?айшылы?тар да туындауда. Атап айтса?, А?Ш-ты? Зымыран?а ?арсы ?ор?аныс шартынан шы?уы, НАТО-ны? Шы?ыс?а ке?еюі, А?Ш пен НАТО-ны? Орталы? Азия ж?не Кавказ елдеріне белсе?ді т?рде енуі ж?не Б??-ны? ?ауіпсіздік Ке?есіні? т?пкілікті келісімін алмай жатып, Саддам Хусейн ж?йесін ??лату сия?ты м?селелер аясында келіспеушіліктер са?талды.

Б?гінгі та?да е? ?уатты ?скери-саяси ж?не экономикалы? ?леуетке ие болып отыр?ан ??рама Штаттар ?лемдегі ж?не оны? т?рлі ??ірлеріндегі, соны? ішінде Орталы? Азияда?ы да стратегиялы? т?ра?тылы?ты? жай-к?йіне к?п ретте шешуші ы?пал етіп келеді. А?Ш-ты? Орталы? Азияда?ы елдермен сан ?ырлы ынтыма?тасты?ы ??ірді экономикалы? дамытуды?, ??ірлік ж?не халы?аралы? ?ауіпсіздікті ?амтамасыз етуді? ма?ызды факторы болып табылады. Вашингтонны? Орталы? Азияда?ы саясаты м?дделерді? ?ш тобын: ?ауіпсіздік саласында?ы ынтыма?тасты?ты, экономикалы? ж?не саяси реформалар ж?ргізуге ж?рдемдесуді, сондай-а? сауда-экономикалы?, е? алдымен, энергетикалы? салада?ы ынтыма?тасты?ты к?здейді.

Б?л т?р?ыда таза прагматикалы? ж?не ?зара тиімді стратегиялы? ?ріптестік мысалын ?аза?стан мен А?Ш арасында?ы ?арым-?атынас к?рсетіп отыр.

А?Ш ?аза?стан Республикасын егеменді ел ретінде 1991 жылды? 25 желто?санында ресми т?рде таныды. Келесі к?ні екі ел арасында елші де?гейіндегі толы??анды дипломатиялы? ?атынастар орна?ан болатын. Сол кездегі А?Ш-ты? басым назар аудар?ан м?селесі е? алдымен, ?аза?стан аума?ында?ы е? жетілген 104 дана SS-18 ??рлы?аралы? баллистикалы? зымырандарды? ж?не 1040 ядролы? о?т?мсы?тарды? болуы еді. А?Ш жа?а ядролы? мемлекетті? туындауына жол бермеу ма?сатында ж?не ?ауіпсіздігін ?амтамасыз ету ба?ытында жа?а т?уелсіз елдерді? ядролы? ?арудан бастартуына ?атысты саясатты ж?ргізуге талпынды. Соны? негізінде ?аза?стан жалпы ядролы? ?арусыздану ?станымын ?стан?ан мемлекет ретінде 1992 жылды? 22 мамырында Лиссабон хаттамасына ?ол ?ойып, ядросыз мемлекет болатынды?ы ж?нінде ?зіне міндеттеме алды. Екіжа?ты ?атынаста А?Ш-ты? назары ядролы? астар?а ба?ыттал?ан болса, ?аза?стан ал?аш?ы с?ттен бастап елді? т?уелсіздігі мен ?ауіпсіздігін ны?айтуды? кепілі ретінде сауда-экономикалы? ынтыма?тасты?ты дамыту м?селесін ал?а ?ойды. 1992 жыл?ы мамыр айында ?аза?стан президентіні? А?Ш-?а келген ресми сапары барысында екіжа?ты к?п?ырлы ынтыма?тасты?ты? негізі ?алан?ан болатын. Сапар барысында Сауда ?атынастары туралы келісімге, Капитал салуды ?олдау ж?не ?зара ?ор?ау туралы шарт?а, А?Ш ж?не ?аза?стан Республикасы ?кіметтері арасында ?зара т?сіністік туралы Меморандум?а ?ол ?ойылып, ?ос салы? салуды болдырмау ж?ніндегі конвенция туралы Бірлескен М?лімдеме жасалды. Осындай бастама ал?ан екіжа?ты ?атынастарды? н?тижесінде ?аза?стан мен А?Ш арасында ке? ау?ымды ж?не тере? ?рекеттесумен сипатталатын стратегиялы? ?ріптестік орнатылды.

Вашингтон ?аза?стан?а Орталы? Азияда?ы жетекші елдерді? бірі ретінде ж?не А?Ш-ты? е? сенімді де, болаша?ы зор ?ріптесі ретінде ?арады. А?Ш-ты? Мемлекеттік хатшысы К. Райс 2005 жыл?ы ?азанда?ы Астана?а сапары кезінде ?аза?станны? «Орталы? Азияда к?рші елдерге экономикалы? т?р?ыда ?лде?айда ашы?, саяси т?р?ыда ?лде?айда т?ра?ты болу?а к?мектесе отырып, шешуші р?л ат?ару?а» барлы? ?ажетті м?мкіндіктері бар екенін атап к?рсеткен болатын. Сонымен ?атар ?аза?стан халы?аралы? ?ауіпсіздікті ?амтамасыз ету ісінде А?Ш-ты? ма?ызды ?ріптесі деп м?лімдейді.

2003 жыл?ы ?ырк?йекте ?аза?стан мен А?Ш-ты? ?ор?аныс ведомстволары арасында?ы ынтыма?тасты?ты? бес жылды? жоспары жасал?ан болатын. Вашингтон Орталы? Азия мемлекетімен ал?аш рет ?ол ?ой?ан б?л ??жат халы?аралы? ла?кестікке ?арсы к?рес, бітімгершілік к?штерді дамыту, ?уе ?ор?анысы к?штеріні? жауынгерлік ?абілетін, ?скери-те?із к?штерін дамытуды ?оса ал?анда Каспий ??іріні? ?скери инфра??рылымын дамыту ж?не Тіл дайынды?ы ?скери институтын ??ру ж?не сол сия?ты ынтыма?тасты? салаларын ?амтиды.

?аза?стан мен А?Ш-ты? ядролы? ?аруды таратпау саласында?ы ?зара ы?палдасты?ын ба?аламау м?мкін емес. М?селен, жо?ар?ы байытыл?ан ?ш тонна уранды ядролы? реакторлар отынына ??деу ж?ніндегі ?аза?стан-Америка бірлескен жобасы ойда?ыдай ая?тал?ан болатын. 2008 жылды? 14 ?арашасында америкалы? тарапты? бастамасымен ?аза?стан Республикасыны? Президенті Н. Назарбаев А?Ш-ты? жа?а сайлан?ан Президенті Б. Обамамен телефон ар?ылы с?йлесті. С?хбаттасу кезінде мемлекет басшылары екіжа?ты стратегиялы? ынтыма?тасты?ты? жа?дайы мен болаша? белестерін тал?ылады.

2009 жылды? 7 с?уіріндегі ?Р Парламент Сенатыны? Т?ра?асы ?. То?аев Ыстамб?л ?аласында ?ткен ?ркениеттер Альянсыны? II форумы ше?берінде А?Ш Президенті Б. Обамамен кездесті. Кездесу барысында ?. То?аев Халы?аралы? атомды? энергетика агенттігіні? ба?ылауында?ы ядролы? отын банкін ?аза?стан аума?ына орналастыру?а дайынды?ы ж?ніндегі ?аза?стан Президенті Н. Назарбаевты? м?лімдемесін жеткізді.

2009 жылды? 3-5 мамыр аралы?ында ?аза?станны? Сырт?ы істер министрі М. Т?жинні? А?Ш-?а іссапары болды. Іссапар ше?берінде М. Т?жин А?Ш Мемлекет Хатшысы Х. Клинтонмен, А?Ш Президентіні? ?лтты? ?ауіпсіздік ж?нінде ке?есшісі Дж. Джонспен ж?не А?Ш Энергетика министрі С. Чу мырзамен кездесулер ?ткізді. Кездесулер барысында тараптар ?аза?стан мен А?Ш арасында?ы екіжа?ты ж?не айма?ты? м?селелері ж?ніндегі ынтыма?тасты?ыны? белестерін, соны? ішінде жаппай ?ырып-жою ?аруын таратпау, Ау?анстанда?ы саяси ахуал, экономика ж?не энергетика салаларында?ы ынтыма?тасты? м?селелерін тал?ылады.

Та?ырып бойынша ба?ылау с?ра?тары:

1. Екінші д?ниеж?зілік со?ыстан кейінгі А?Ш сырт?ы саясатыны? м?ні ?андай еді?

2. ?лемдік экономикалы? да?дарыс жылдарында?ы А?Ш-ты? ішкі жа?дайы ?алай болды?

3. А?Ш экономикасына ?ор нары?ыны? к?йреуі ?алай ?сер етті?

4. Ф. Рузвельтті? ?лемдік экономикалы? да?дарыстан шы?у?а байланысты ?сын?ан ба?дарламасыны? м?ні неде?

5. Г. Гувер ?кіметіні? ел экономикасын да?дарыстан шы?ару жолында ?андай шаралар жасады?

3-тарау

ГЕРМАНИЯ ФЕДЕРАТИВТІК РЕСПУБЛИКАСЫ (1945 – 2009 ж.)

Екінші д?ниеж?зілік со?ыста же?ілген Германия жері Потсдам м?слихатыны? шешімі н?тижесінде А?Ш,?лыбритания, Франция ж?не Ке?естер Ода?ыны? оккупациялы? зоналарына б?лінген еді. Сондай-а? 1946 жылды? 2 желто?санында а?ылшын-америка зоналары бірігіп, Бизония?а айнал?ан болатын. Осы оккупациялан?ан зоналарда неміс партиялары мен ?кімшіліктері де ??рыла баста?ан еді. 1945 жылды? маусымында а?ылшын зонасында?ы Кельн ?аласында ХДО (Христианды?-демократиялы? ода?ы) ??рылды, оны? т?ра?асы болып Конрад Аденауэр сайланады. 1945 жылды? ?азанында Баварияда – Х?О (христианды?-?леуметтік ода?ы) ??рылып, кейіннен олар ХДО/Х?О болып ынтыма?тасты? келісімге келеді. 1946 жылы ЕДП (Еркін демократиялы? партиясы) батыс зонада ??рыла бастайды. Оны? т?ра?асы болып Теодор Хейс сайлан?ан болатын. Ал Шы?ыс оккуппациялы? зонада, я?ни Ке?естер Ода?ыны? оккупациялы? зонасында ГКП (Германияны? Коммунистік партиясы) мен ГСДП (Германияны? социал-демократиялы? партиясы) бірігіп, ГСБП (Германияны? социалистік біры??ай партиясы) ??р?ан болатын.

Батыс оккупациялы? зоналарды? бірігуіне байланысты, 1948 жылды? а?панында Бизония?а француз зонасы ?осылып, «Тризония» пайда болып, біры??ай экономикалы? айма??а айналады. Жалпы батыс оккупациялы? зонасыны? экономикалы? даму де?гейіне «Маршалл жоспары» к?леміндегі к?мек елеулі ы?пал етті. Осы жоспар к?лемінде Батыс Германия айма?ы 1948 –1952 жылдар аралы?ында 1,4 млрд А?Ш долларымен к?мек алды. Б?л ?з кезегінде экономиканы? ?алыптаса бастауына ?те ?ажет еді. Ал б?л кезе?де Ке?естік оккупациялы? зонада ?ндірісті социализациялау ке? ?ар?ынмен ж?зеге асырылып жатты. Батыс ода?тастар ?з зоналарында?ы экономикалы? даму?а жа?дай жасау ?ажеттігіне орай 1948 жылды? 20 маусымында валюталы? реформа енгізеді, я?ни батыс зонада ендігі жерде жа?адан шы?арыл?ан неміс маркасы ж?реді. Б??ан жауап ретінде Ке?естер Ода?ы ?з зонасында да жа?а а?ша ?лшемін енгізіп, оны? б?кіл Берлин ?аласында к?шіне кіреді деп м?лімдейді. Ал 24 маусымда Ке?естер жа?ы Берлин ?аласын толы?ымен ?оршау?а алып, батыс зонамен ?атынасты то?татады. Сол кездегі Берлин ?аласында?ы ке?естік ?кіл маршал Соколовский «Б?л ?оршау Лондон, Вашингтон ж?не Париж жа?ы батыс зонада жа?а мемлекет ??ру жоспарынан ?айтпайынша, то?татылмайтынды?ын» м?лімдейді. Батыс ода?тастар Батыс Берлин ?аласына азы?-т?лікті ендігі жерде ?уе жолы ар?ылы тасымалдау?а м?жб?р бол?ан еді. Берлин ?аласын толы?ымен ?оршау 1949 жылды? 12 мамырына дейін созыл?ан болатын. 1949 жылды? 22 мамырынан 20 маусымына дейінгі аралы?та Париж ?аласында ?ткен т?рт Сырт?ы істер министрлеріні? Ке?есінде Ке?естер Ода?ында Молотовтан кейінгі Сырт?ы істер министрі бол?ан Вышинский батыс зоналарды? ?зін-?зі билеу ж?ніндегі жобамен келіспейді. Я?ни осы кезе?де батыс зоналарда жа?а мемлекетті? Негізгі за?ын ?абылдау тал?ыланып жат?ан еді. Батыс зонада б?л за?ды конституция деп атамай, оны Негізгі за? деп атауы, оны? уа?ытша екендігін к?рсетеді. Я?ни Конституция тек Германия т?тас бір мемлекет бол?анда ?абылданатынды?ын жариялайды. Батыс зонада Негізгі за?ды дайындау 1948 жылды? 1 шілдесіндегі Франкфуртте ?арал?ан ??жаттарда белгіленеді. 1948 жылды? 10-23 тамызында ?ткен конституция?а байланысты жиылыс ж?не 1948 жылды? 1 ?ырк?йегінде ландтагтардан келген 65 ?кіл ?атыс?ан Бонн ?аласында ?ткен Парламенттік ке?есте Негізгі за?ны? жобалары тал?ыланады. Негізгі за?ны? т?п негізінде еркін демократиялы? ??рылыс Федералды конституциялы? сот жа?ынан ?ор?алатынды?ы белгіленеді. Негізгі за?ны? 20.4-бабы бойынша демократиялы?, ?леуметтік ж?не федеративті т?ртіпті жою?а тыйым салынады. Я?ни б?л міндеттемелер ендігі жерде б?рын?ы ?лтты?-социалистік диктатура сия?ты кезе?ні? ?айталанбауына тос?ауыл еді. Негізгі за? неміс хал?ына «келешекте бірт?тасты??а ?мтылу?а» ?ндеу тастады. Сондай-а? Негізгі за? б?рын?ы Веймарлы? кезе?дегі ?ателіктерді ?айталамау?а, я?ни фашизмні? ?кімет басына келуі, Веймарлы? конституцияны? жетілмегендігіні? н?тижесі еді. Сонымен, осы Негізгі за? 1949 жылы 23 мамырда Конрад Аденауэрді? т?ра?алы?ымен ?ткен Парламенттік ке?есте халы??а жарияланады. Шын м?нінде, б?л за? неміс жерінде б??ан дейін ?абылдан?ан за?дарды? ішіндегі е? жетілгені ж?не еркіндікті уа?ызда?ан е? беделді конституция болды. Негізгі за? е? алдымен, адам ???ына к??іл б?ліп, діни бостанды?ты, ?з ойын еркін білдіруді, с?з бостанды?ын, жеке меншікті ?ор?ау?а кепілдік береді. М?дениетті?, ?ылымны? еркін дамуын, топтар?а бірігу еркіндігі, хат алмасу, телефон ар?ылы байланысты? ??пиялылы?ын са?тау, еріксіз ж?мыс жасатудан ?ор?ау пар?ы, еркіне ?арай ?скери ?ызметтен бас тарту ???ымен ?амтамасыз ету, жекеменшікке ?ол с??пау ж?не т.б. ???ы?тар са?тал?ан. Сондай-а? те?дік ???ы да ай?ындал?ан. Я?ни ешкімді де, оны? жынысына, шы??ан тегіне, тіліне, дініне, шы??ан отанына, наным-сеніміне ж?не саяси к?з?арасына сай б?ліп, же?ілдік жасамау, барлы? адамдар за? алдында те? екендігі белгіленеді. ?йел те?дігін де атап ?ткен. Тек азаматты? ???ы??а келетін болса?, ол негізінен неміс ?лтына ?ана ба?ыттал?ан. Б?л – саяси ?мірге ?атысу?а лайы?ты саяси ???ы?тар, ода?тар мен ?о?амдасты? ??ру ???ы, Германия Федеративтік Республикасына неміс ?лтыны? еркін кіруі, сайлау ???ына ие болуы, неміс азаматтарын еріксіз ?айтару?а тыйым салу. Е? со?ында, Конституция барлы? немістерге біры??ай де?гейде ресми ?ызметке орналасу?а м?мкіндік жасау?а кепілдік береді.

Неміс конституциясы шетелдік саяси ?удалан?ан азаматтар?а саяси баспана беру ???ын е? ал?аш рет осы за?да белгіледі.

Негізгі за? бойынша мемлекеттік ??рылысты? бес пар?ы ай?ындал?ан: Германия – республикалы? ж?не демократиялы?, федералды?, ???ы?ты? ж?не ?леуметтік мемлекет.

Мемлекетті? республикалы? нысаны – оны? атынан-а? белгілі – «Германия Федеративтік Республикасы». Мемлекет басшысы – сайланбалы федералды президент.

Ал демократиялы? мемлекеттік негізіне – халы?ты? егемендік ?а?идасы жатыр. Конституция бойынша билік халы?та. Мемлекеттік билік халы? жа?ынан ?олдау тауып, мойындалу?а тиіс. Сайлау кезе?інде халы? тікелей ?атысып, мемлекеттік билікке ы?пал етсе, сайлаудан тыс кезе?де «арнайы органдар» ар?ылы, я?ни за? шы?ару, ат?ару ?кіметі мен ?діл сот ар?ылы билік жасалады. Федерацияны? аума?ты? ??рылымын ?згерту ?ажет бол?ан жа?дайда халы? референдум ар?ылы немесе халы?ты? ?сыныс ар?ылы ы?пал етуіні? Негізгі за?да к?рсетілуі, тікелей демократияны? м?ні. Сондай-а? ?андай да саяси партиялар демократиялы? ??рылымды ?згертуге талпынса, конституция негізінде Федералды сот б??ан тыйым салу м?мкіндігіне ие.

Федералды мемлекетті? конституциялы? ?а?идасы дегеніміз – мемлекеттікке тек федерация ?ана емес, сондай-а? ?рбір федералды жерлерде ие. Оларды? ?р?айсысы кейбір салаларда шектеулікте болса да, ?зіндік егеменді билікке, ?з за? шы?ару, ат?ару ?кіметімен ?атар ?діл сот ж?йесіне ие.

???ы?ты? мемлекет пар?ыны? негізі- Негізгі за?да белгіленгендей ?кіметтік билікті? (за? шы?ару, ат?ару, ?діл сот) б?лінуі. ???ы?ты? мемлекетті? екінші елеулі ?а?идасы мемлекет жа?ынан жасалынатын барлы? іс- ?имыл тек за? ше?берінде ?ана болуы. Я?ни ат?арушы ?кімет еш?андай ???ы?ты б?зу?а тиіс емес, е? алдымен, конституция мен за?дарды. Мемлекеттік билікті? іс-?имылы т?уелсіз соттар ар?ылы ба?ылау?а алынып отырады (азаматтарды? ?тініші бойынша).

Мемлекет ?леуметтік т?р?ыдан ?лсіздерге к?мектесуге, ?ор?ау?а, ?ам?орлы??а алу?а міндетті. Сондай-а? мемлекет ?арттарды, м?гедектерді, ауруларды ж?не ж?мыссыздарды ?леуметтік т?р?ыдан ?амсыздандыруы тиіс. М??тажды? к?ргендерге п?тер а?ысын т?леуге, балаларына к?мек к?рсетуге, е?бек ???ы?ын ?ор?ау?а, ж?мыс уа?ытын реттеуге ?леуметтік жа?ынан ж?рдемдесуі керек.

Негізгі за?ды ?андай жа?дайда ?згертуге, толы?тау?а болады? Я?ни Негізгі за?ды ?згерту ?шін бундестагты? /парламент/ ?штен екісі ??птау?а ж?не бундесратты? / ?лкелік палатасы/ ?штен екісі ?олда?анда ?ана м?мкіндік туады. Кей жа?дайда бундестагта немесе бундесратта ?андай да партиялы? топ к?п дауыс?а ие болса, Негізгі за?ды ?згерту ?шін ке? к?лемдегі келісім ?ажет. Сондай-а? оппозицияны? белгілі бір б?лігі келіскен жа?дайда ?ана ?згерту м?мкін болады. Ал Негізгі за?ны? кейбір баптары ?згертуге жатпайды. Ол –Федералды-мемлекеттік ??рылыс, ?кіметтік билікті б?лісу, мемлекетті? демократиялы?, ???ы?ты? ж?не ?леуметтік пары?тары ж?не еркіндіктер мен те?дік ???ы?тары.

Конституция бойынша за? шы?ару ?ызметін Бундестаг пен бундесрат ат?арады. Мемлекеттік ?ызмет, я?ни ат?ару міндеттемелері федералды президент пен федералды канцлерді? басшылы?ымен федералды ?кіметке ж?ктеледі, ?діл сот ?ызметін конституция де?гейінде Федералды конституциялы? сот ат?арады.

Германия Федеративтік Республикасыны? басшысы – федералды президент. Оны осы ма?сатта ша?ырыл?ан конституциялы? орган федералды жиналыс сайлайды. О?ан бундестаг депутаттары мен осынша к?лемдегі ?лкелік парламентте сайлан?ан ?кілдер енеді. Президент к?пшілік дауыспен бес жыл?а сайланады ж?не екі кезе?нен аспау?а тиіс.

Федералды президент-халы?аралы? ???ы? негізінде мемлекетті білдіреді. Федерация атынан шетелдік мемлекеттермен келісімшарттар?а келеді. Елшілерді та?айындайды ж?не ?абылдайды. Федералды соттар мен шенеуліктерді, офицерлер мен унтер-офицерлерді та?айындайды ж?не ?ызметінен босатады, ?ылмысты?а же?ілдік жасай алады. За?дарды? к?шіне енуіні? конституциялы?ын ба?ылайды, тек содан кейін ?ана за?дар жарияланады.

Ол бундестаг?а федералды канцлерді? кандитатты?ын ?сынады, кейін канцлерді? ?сынысы бойынша федералды министрлерді та?айындайды ж?не ?ызметінен босатады. Егер канцлерді? ?тініші бойынша о?ан деген сенім бундестаг жа?ынан ?олдау таппаса, канцлерді? ?сынысы бойынша президент бундестагты таратуды жариялайды (1972 ж?не 1983 жылдары кезектен тыс сайлаулар ?ткен болатын). Федералды президент саяси ?о?амны? бірлестігіні? бетпердесі.

Бундестаг – елдегі халы? ?кілеттігі. Ол халы?ты? сайлауымен 4 жыл?а сайланады. Е? ма?ызды міндеті – за? шы?ару, федералды канцлерді сайлау ж?не ?кіметті ба?ылау. Бундестагты? ?ызметі негізінен комиссиялар ар?ылы ж?зеге асырылады (сырт?ы істер комиссиясы, ?леуметтік м?селе ж?ніндегі комиссия, бюджет ж?ніндегі комиссия, петициялы? комиссия?а кім де болса ?тініш жасай алады). 1949 жылдан 1990 жыл?а дейін бундестаг 6700 за? жобасын ?сынды ж?не 5 мы??а таяуы (4400) ?абылданды. Бундестагта за? жобасы ?ш о?ылымнан ?туі міндетті, бір рет беделді комиссия?а жіберіледі, ?шінші о?ылымда олар со??ы келісімге келеді. За? к?п дауыс?а ие бол?анда ?ана ?абылданады. Ал егер за? жобасы федералды жерлер ісіне ?атысты болса, онда бундесратты? ?олдауы міндетті т?рде ?ажет. Бундестаг президенті е? к?шті фракция м?шесінен сайланады.

Бундесрат -федералды ?лкелерді? ?кілеттігі, за? шы?ару?а ж?не федерацияны бас?ару?а ?атысады. Оны? А?Ш сенатты? ж?йесінен айырмашылы?ы, ол халы?ты? ?кілдерден ??рылмайды. Бундесрат ?лкелік ?кіметті? м?шелерінен немесе оларды? ?кілдерінен ??рылады. Адам саныны? ?лшеміне сай жерлерге б?лінетін дауыста біркелкі емес. За?ны? к?пшілігі бундесратты? ?олдауымен ?абылданады, ?сіресе ?лкелерді? финансты? немесе егемендік м?селелеріне ?атысты болса. Конституция?а ?згеріс енгізуде бундесрат дауысыны? 2/3-і ?ажет. Сондай-а? бундесрат бас?а за?дарды ?абылдау?а келіспеуге ???ы бар, тек оны бундестагты? к?пшілік дауысымен ?алыс ?алдыру?а болады. Егер бундестаг пен бундесрат келісімге келе алма?ан жа?дайда екі палата м?шелерінен «келісуші комиссия» ??рылып, екі жа?ты? к?кейінен шы?атын шешімге келеді. Бундесратта партияларды? м?ддесіне ?ара?анда ?лкелер м?ддесі жо?ары т?рады. Бундесрат ?з президентін кезекті т?рде бір жыл?а сайлайды. Егер Федералды Президент ?з ?ызметін ат?ара алма?ан жа?дайда, Бундесрат президенті ат?арады.

Федералды ?кімет – федералды канцлерден ж?не 19 федералды министрден т?рады. Федералды канцлер елді? саяси даму ба?ытын ай?ындайды ж?не осы ?шін жауапты. Федералды ?кімет ішінде тек федералды канцлер ?ана парламентте сайланып, о?ан жауап беруге тиіс. Федералды конституциялы? сот – Негізгі за?ны? іске асуына ба?ылау жасайды. ?абылдан?ан за?дар, ?аулылар, шешімдер негізгі за??а ?айшы келе ме, жо? па соны аны?тайды. ?кімет жа?ынан жеке адамны? ???ы кемсітілсе, олда осы сот?а ?тініш жасай алады. Федералды сот екі сенаттан, оларды? ?р?айсысы сегіз судьядан т?рады. Судьяны? бір жартысы бундестагта сайланса, екінші жа?ы бундесратта сайланады. Оларды? ?кілеттігі он екі жыл ж?не ?айта сайлану?а болмайды.

1949 жылды? 14 тамызында Бундестаг?а сайлау ?ткізу н?тижесінде ХДО/Х?О 7,4 млн дауыс?а (141 мандат), ГСДП – 6,9 млн (132 мандат), ЕДП-2,8 млн (52 мандат), ГКП – 1,3 млн (15 мандат) дауыс?а ие болды.

1949 жылды? 7 ?ырк?йегінде ал?аш?ы сессиясына жинал?ан парламент жа?а неміс мемлекеті – Германия Федеративтік Республикасыны? ??рыл?анды?ын жариялады. Жа?а ??рыл?ан Германия Федеративтік Республикасыны? президенті болып 1949 жылды? 12 ?ырк?йек айынан ЕДП м?шесі Теодор Хейс 5 жыл?а сайланса, Федералды канцлер – ХДО м?шесі (т?ра?асы) Конрад Аденауэр 1949 жылды? 20 ?ырк?йек айынан 1963 жыл?а дейін сайланды. Жа?а ?кімет ХДО/Х?О, ЕДП ж?не неміс партияларыны? ?кілдерінен ??рылды. А?Ш, ?лыбритания ж?не Францияны? оккупациялы? ?скері Батыс Германия жерінде ?ала отырып, оны? ГФР ?кіметімен ?атынасы «Оккупациялы? статут» ар?ылы белгіленді (к?шіне 1949 жылды? 21 ?ырк?йегінде енді). Я?ни Батыс мемлекеттері ?ажет деп тап?ан с?тте билікті ?з ?олдарына толы?ымен немесе ?андай да бір б?лігін алу?а ???ылы болды. 1949 жылды? 15 желто?санында Маршалл жоспары к?леміндегі экономикалы? ынтыма?тасты? ж?ніндегі келісімге ?ол ?ойылады. Осыдан кейін Шы?ыс зонада шы?ысгерманды? мемлекет ?алыптаса бастады, 1949 жылды? 7 ?азанында Герман Демократиялы? Республикасы ??рылады.

Германия к?ннен-к?нге ?зіні? т?уелсіздігіне талпынып, д?ниеж?зілік саясат?а араласуды к?здеді. 1951 жылды? шілдесінде ?лыбритания, Франция ж?не А?Ш Германиямен со?ыс жа?дайыны? то?татыл?анды?ын жариялады. Ал Ке?естер Ода?ы м?ндай м?лімдемені тек 1955 жылды? 25 ?а?тарында жасады. Осы 1955 жылы екі неміс мемлекеті шектеулі егемендікке ие болады. Я?ни басты же?ген мемлекеттер: А?Ш, Ке?естер Ода?ы, ?лыбритания ж?не Франция «Берлин ?аласы мен жалпы Германия?а» ?атысты ?зіні? ерекше ?кілеттілігін са?тап ?алды. Олар Германияны? б?лісуіне байланысты барлы? ???ы??а ие болып ?ала берді. Егемендігі шектеулі болса да, б?л Батыс Германияны? 1955 жылы 9 мамырда НАТО-?а м?ше болуына жол аш?ан еді. Б??ан дейін 1952 жылы к?ктемінде Сталин екі Германияны «бейтарапты?» к?йде ?осу ж?нінде ?сыныс жаса?ан болатын, біра? б?л ?сыныс Батыс Германия басшылары жа?ынан да, «Ода?тастар» жа?ынан да ?олдау таппайды. Оны? басты себебі – Канцлерді? ойынша неміс жерінде А?Ш ?скеріні? бол?аны ?ор?аныс ?шін ?лде?айда пайдалы деп есептеуі. Тек Германияны? келешек та?дырында Ке?естер Ода?ыны? ?ажеттілігіні? басым болатынды?ын т?сінген К. Аденауэр осы елмен дипломатиялы? ?арым-?атынас орнату?а атсалысады. Сол ма?сатта 1955 жылды? ?ырк?йегінде М?скеуге сапар шегіп, 10 мы? неміс ?скери т?т?ындарын ж?не 20 мы? ?арапайым азаматтарды босату?а ?ол жеткізеді.

Батыс Еуропа со?ыстан кейінгі жылдары жа?а бірігу, кірігу жолын та?дайды. 50-жылдары Батыс Германия сондай-а? ?зіні? ата жауы деп есептеп келген Француз мемлекетімен де ?арым-?атынасын жа?сарта бастайды. Олар Француз-батыс герман ода?ына ?мтылады. Осы жолда олар ЕКББ, кейін ЕЭ? к?лемінде ?йымдаса отырып, 1963 жылы екі мемлекет арасында?ы ынтыма?тасты?ты? белгісі ретінде Елисей келісімшартына ?ол ?ояды.

60-жылдарды? басында А?Ш-ты? ?кімет басына Джон Ф. Кеннеди келгеннен кейін де олар ?зіні? Батыс Германия?а ?атысты саясатын ?станатынды?ын (1961 ж. 25 шілдеде), Батыс Берлин ?ауіпсіздігіне, батыс мемлекеттеріні? осы елде ?алатынды?ына кепілдік жасайтынды?ын м?лімдейді. Біра? 1961 жылды? 13 тамызында Берлин ?абыр?асын т?р?ызу кезінде, оларды? ?арсылы?ы дипломатиялы? ?арсылы?тан аспады. М?скеу Шы?ыс Германияны ?оршау?а алды, осы Берлин ?абыр?асы салын?ан?а дейін 1961 жылды? шілде айында ?ана Шы?ыстан Батыс?а 30000 адам мекенжайын ауыстыру ма?сатында ?тіп кеткен болатын.

Халы?аралы? ?атынаста ал?а жылжу ма?сатында 60-жылдарды? ішінде Батыс Германия Шы?ыс Еуропа елдерімен де ?атынасын жа?сарту?а талпынады. ГФР «Хальштейн доктринасынан» бас тартпай-а?, экономикалы? т?р?ыдан Бухаресте ж?не Будапеште сауда ?кілдіктерін ашады. «Хальштейн доктринасы» – 1949-1969 жылдары Батыс Германияны? Шы?ыс Германияны т?уелсіз ел ретінде мойындамауы ж?ніндегі саяси ба?ыты. 1958 жыл?а дейін В.Хальштейн ГФР СІМ мемлекеттік хатшысы ?ызметін ат?арды. «Хальштейн доктринасыны?» негізі «б?кіл Германияны? атынан» ?зін к?рсетуші ж?не «герман хал?ыны? бірден-бір ?кілі» р?лін ат?ар?ан ГФР ?кіметіні? талабымен ?йлеседі.

1969 жылды? 5 наурызында – федералды президент Густав Хайнеман (СДПГ ?кілі) болды, ол тіпті, Аденауэрды? т?сында Шы?ыс пен Батысты? ?зара т?сіністігін жа?та?ан болатын. Вилли Брандт (шын аты – Герберт Фрам). 1969 жылдан 1974 жыл?а дейін Федералды канцлер болды.Ол ?о?амды дамытуды? е? тиімді жолы ретінде ?леуметтік реформаларды ?арастырады.

Ж?ргізілген сайлау реформасы бойынша 18 жас?а тол?ан жастар сайлау?а ?атыса алатын болды. 1972 жылы ?ткен сайлауда жас сайлаушыларды? 55 пайызы ГСДП-?а дауыс берген. Сонымен ?атар, В.Брандт ?кіметі жо?ары білім ж?йесін реформалауды да ?ол?а ала бастады. Себебі ?кімет ГФР-ді? А?Ш, Жапония ж?не та?ы бас?а елдерді? жо?ары о?у орындарыны? де?гейінен ?алып ?алмауын к?здеді. 1969-1971 жылдары стипендиямен ?амтамасыз ету, а?ысыз білім алу, академиялы? д?режелерді ?ор?ау?а ?лес ?осу ж?нінде Федералды за?дар ?абылдан?ан болатын. Н?тижесінде студенттер саны екі есеге ?сті, 1972 жылы оларды? саны 600 мы? адамды ??рады. Бір?атар жа?а университеттер ашылды, білім беру ж?йесіне ?аражат б?ліне бастады. 1970 жылы білім беру ж?йесіне шы??ан шы?ын к?лемі 30 млрд марканы ??ра?ан.

Брандт ?кіметі ?леуметтік бюджеттік ба?дарламаларды да ке? к?лемде ке?ейтті. 1970 жылы балалар?а ж?рдема?ыны, баспана алу?а жа?дайы жо? адамдар?а дотацияны к?бейтетін за?дар, 1971 жылы балалар мен студенттерге міндетті са?тандыруды тарат?ан «?леуметтік са?тандыру туралы за?ы», 1972 жылы зейнетке шы?у жасы 63 жас?а дейін т?мендетілді, т?менгі зейнета?ы к?лемі к?бейтілді.

Брандт ?кіметіні? ?ызметіні? ал?аш?ы жылдарында-а? сырт?ы саясат?а к?п к??іл б?ліне бастады. «Реформалар канцлері» Германияны? ?лемні? бас?а елдерімен ?атынасын т?пкілікті ?згерту керек деп ойлады. Брандт Еуропа хал?ыны? неміс хал?ы тарапынан туындайтын «тарихи ?рейін» жоятын м?дени ж?не гуманитарлы? байланысты жандандыру?а к?п м?н берді. Батыс германды? дипломатия Франция мен Бенилюкс елдеріні? еуропалы? интеграция?а байланысты, Еуропалы? ?о?амдасты? ??рамын ке?ейту, экономикалы? ж?не валюталы? ода? жобасын («Вернер жоспары») дайындау ж?ніндегі жоспарларын ма??лдады.

Сонымен ?атар М?скеу мен Вашингтон стратегиялы? ?ару-жара?ты шектеу ж?ніндегі келісс?здерін баста?ан болатын, НАТО екіжа?ты саналы т?рде ?скер санын азайту ж?нінде келісс?здерді бастауды ?сын?ан еді. 1969 жылды? 28 ?арашасында ГФР Ядролы? ?аруды таратпау келісіміне ?осылады. Жа?а ?кімет ?зара т?сіністіктегі ?з саясатын ж?ргізе бастайды. В.Брандт ?кіметтік м?лімдемесінде негізінен елді? ішкі м?селесімен айналысатынын жарияла?ан еді. Ал іс ж?зінде ол сырт?ы саясатта ма?ызды ж?мыс ат?арды десек болады.

В. Брандт ?кіметіні? сырт?ы саясатыны? басты ма?саты Еуропаны? шы?ысына «к?пір салу» еді. Оны? ?кіметі «шы?ыс келісімшарттарымен» ая?тал?ан КСРО, Польша, Чехославакия елдерімен келісс?здер ж?ргізеді.

КСРО мен ГФР арасында к?ш ?олданбау ж?не статус статус-кво (status quo) ж?нінде М?скеу келісіміне 1970 жылды? тамызында ?ол ?ойылады. 1970 жылды? 7 желто?санында Варшава келісіміне ?ол ?ойылды. Келісімде аума?ты? т?тасты? пен шекараны? мыз?ымасты?ы, «?ызыл крест» ар?ылы неміс ?лтыны? ?з туыстарымен ?осылуы ?арастырылады.

ГФР мен Чехословакия арасында?ы келісімге 1973 жылды? 11 желто?санында ?ол ?ойылады. Б?л келісім негізінде 1938 жыл?ы Мюнхен келісіміні? к?ші жойылады ж?не келісімдерді? м?шелері со?ыстан кейінгі шекараларды? мыз?ымасты?ын мойындап, халы?аралы? ?атынастарда к?ш ?олданудан бас тартты.

1971 жылды? 3 ?ырк?йек айында т?ртжа?ты (А?Ш, КСРО, Франция ж?не ?лыбритания) Берлин келісімі жасалды. Б?л келісімде Берлин ?аласыны? Германия Федеративтік Республикасыны? конституциялы? б?лігі болып есептелінбейтіндігі бекітіледі. Дегенмен, келісімде Германия Федеративтік Республикасыны? тек Батыс Берлинге ?атысты ?кілеттілігі мойындалады.

Екі неміс мемлекеті арасында?ы ?арым-?атынастар ж?ніндегі келісімшарт?а 1972 жылды? 21 желто?сан айында ?ол ?ойылады. 1973 жылды? 18 ?ырк?йегінде екі неміс мемлекеті Б??-?а м?шелікке ?абылданады.

Б?л келісімдерді? ?зекті м?селесі, ол – со?ыстан кейінгі шекараны? мыз?ымасты?ы, еш?андай к?ш ?олданбау. Біра? б?л келісімдерді? бундестагта?ы бекітілуі ?те шиеленісті жа?дайда ?тті десек те болады. Ал?аш?ы М?скеу ж?не Варшава келісімдерін бундестагта бекіту шын м?нінде, В. Брандтты? ?те к?п к?ш салуыны? н?тижесінде ?ана м?мкін болды. С?йтіп б?л екі келісім 1972 жылды? 17 мамырында бундестагта бекітіліп, к?шіне енді.

Бундестагта ХДО/Х?О ж?не «кіші коалиция» арасында?ы к?штер ?атынасыны? тепе-те? болмауы, кейінгі келісімдерді? бундестагта бекітілу м?мкіндігін азайтты. Со?ан орай бундестагты? н?тижелі ж?мыс жасауы м?мкін емес деп шешіп, таратылады. Жа?а сайлау 1972 жылды? 19 ?арашасына белгіленеді. Шы?ыс саясатын халы?ты? к?пшілігі ??птады. Я?ни м?ны бундестаг сайлауында?ы дауыс?а байланысты, к?з жеткізуге болады. ГСДП- сайлаушыларды? 45,8 пайызын, ЕДП – 8,5 пайызын жинады, соны? н?тижесінде енді «кіші коалиция» бундестагта к?пшілікке ие болды.

1973–1975 жылдарда Еуропада?ы ?ауіпсіздік ж?не Ынтыма?тасты? ж?ніндегі М?жіліс к?лемінде мемлекетаралы? ынтыма?тасты??а ?ол жеткізіледі. Б?л жетістік негізінен осы шы?ыс саясатыны? н?тижесі еді. Сондай-а? Шы?ыс саясаты ГФР-ны? ?лем алдында?ы беделіні? ?суіне ?зіндік ы?палын тигізді.

В. Бранд ?ызметтен кеткен со?, 1974 жылды? 16 мамырында ?кімет басына Гельмут Шмидт (1982 ж.) келді. Б?л кездегі Федералды президент 1974–1979 жылдар аралы?ында Вальтер Шель (ЕДП ?кілі) болса, ал 1979-1984 жылдары Карл Карстенс (ХДО ?кілі) бол?ан еді.

70-жылдарды? ортасында орын ал?ан да?дарыс ГФР экономикасына ед?уір со??ы болды. 1974–1975 жылдарда?ы ?нерк?сіп ?ндірісі 7,5 пайыз?а, ал кейбір салаларда тіпті 15-20 пайыз?а ?ыс?арды. Экономикалы? ??лдырауды? ал?аш?ы белгілері пайда бол?ан кезде-а? ?кімет да?дарыс?а ?арсы бір?атар тиімді шаралар ?абылдай бастады. Атап айт?анда, мемлекеттік ж?не жеке инвестициялар?а жа?дайлар жасалды, капитал айналымына ба?ылау же?ілдетілді. Біра? б?л шаралар ?мітпен к?ткен н?тижелерге ?келмеді. ?ндірісті? ??лдырауы инфляция?а ?ласты, 1973 ж?не 1974 жылдары 7 пайыз?а жетті ж?не ж?мыссызды?ты? ?суіне ?келді, оларды? саны 1,2 млн адам?а жетті. Г. Шмидт ?кіметі 1974 жылы да?дарыс?а ?арсы ба?дарлама ?абылдады. Жеке инвестицияларды ?олдады, сонымен бірге салын?ан капитал к?леміне байланысты 7,5 пайыз сый та?айындады, т?скен сома есебінен бірлескен салы? ?ыс?артылды. Біра? да?дарыс жа?дайында к?сіпкерлер ?ндірістерін ке?ейтуден ?ауіптенді.

?кіметте ГСДП мен ЕДП арасында ?айшылы?тар орын алды. Экономика министрі О. Ламбсдорф (ЕДП) ?леуметтік сала?а б?лінген ?аражатты ?ыс?артуды талап етті. «Бюджет ??рылымын жа?сарту» ж?ніндегі За?ы 1976 жылы экономика?а 13 млрд марка, ал 1978 жылы – 33 млрд марка б?луді ?й?арды. 1976 жылы б?лінген 13 млрд марканы? 11 млрд маркасы ?леуметтік сала?а берілді.

70-жылдарда бір?атар капиталистік елдермен салыстыр?анда ГФР-да жаппай ереуілдік ?оз?алыстар к?п бола ?ой?ан жо?. Б?л негізінен елдегі ?леуметтік саясатты? жетістіктерімен т?сіндірілді. 1970–1978 жылдары ГФР-да жылына орташа есеппен 200 мы??а таяу ж?мысшылар мен ?ызметшілерді? ж?мысты то?татуы болды. 70-жылдарды? ая?ына ?арай ж?мысшылар?а ?здеріні? на?ты жала?ысын са?тау к?ннен к?нге ?иындай т?сті ж?не де ГФР тарихында ал?аш рет ол т?мендей бастады. Мемлекетті? ереуілдерге, ж?мыссыздар?а ?арсы т?руы да к?шейе бастады. 1980 жылды? маусым айында шы??ан за? к?сіп иелеріні? к?сіпорындарын жауып, ж?мысшыларды к?птеп ж?мыстан шы?ару?а р??сат берді. 1982 жылды? к?ктемінде бос ж?мыс орындарын толтыру ?шін жа?а т?ртіп енгізілді. Біліктілікті аны?тауды? бес сатысы белгіленді ж?не ол ?ата? тексерілді. Талаптар?а жауап бере алма?андар бас?а ж?мыстар іздей бастады. Егер білікті ж?мысшы жарты жыл ішінде ?з маманды?ы бойынша ж?мыс?а т?ра алмаса, ол жала?ысы т?мен ж?мыс?а автоматты т?рде жіберілді. Егер бас тартатын болса, ж?мыссызды? ж?рдема?ысы ед?уір т?мендетілді. Ж?мыссызды? де?гейі осы жылдары е?бекке жарамды халы?ты? (1 млн адам) 4-4,5 пайызын ??рады. 1982 жылы Шмидт ?кіметі «жан?я ж?не жастар» за?ы бойынша б?лінген ?леуметтік шы?ынды 10,3 пайыз?а ?ыс?артты. 1981 жылды? с?уір айында 2,5 млн темір ?ндірушілер ?атыс?ан ереуіл болды. Б?л ереуіл осы жылдарда?ы ірі к?терілістерді? бірі еді.

Шмидт ?кіметі сырт?ы саяси ба?ытында француз президенті В. Жискар д’ Эстенмен бірге еуропалы? интеграциялы? ?рдісті? дамуына к?п ?лес ?осты. Оларды? іс-?рекеттеріні? н?тижесінде еуропалы? ?аржы ж?йесі ??рылды. Франциямен жа?сы ?атынаста бола отырып, Шмидт ЕЭ?-ты? ауылшаруашылы? саясаты мен ?о?амдасты? бюджетін ?аржыландыру т?ртібін ?згертуге деген ?лыбритания ниетіне байланысты ?ата? позиция ?станды. Сонымен ?атар, Шмидт Бенилюкс елдеріні? Еуропалы? ода? жобасын («Тиндеманс жоспары») жасауын да ?олдады. 1975 жылы ГФР Еуропада?ы ?ауіпсіздік ж?не ынтыма?тасты? ж?ніндегі Ке?есі ?абылда?ан Хельсинки ?орытынды Актісіне ?осылды. 1978 жылы Л. Брежнев Бонн?а ресми сапармен барып ?айтса, 1980 жылы М?скеуге ГФР ?кіметі делегациясыны? келуі тарихта?ы т???ыш екі ел арасында ынтыма?тасты? туралы к?пмерзімді келісімшартты? жасалуымен ая?талды. Сонымен ?оса Шмидт ?кіметі А?Ш-пен де жа?сы ?арым-?атынаста болуды к?здеді.

Шмидт халы?аралы? ?ауіпсіздік м?селелері бойынша келісс?здерді бастау ?шін бітістіруші ретінде бол?ысы келді. Батысгерманды? дипломатия 1981 жылы Женевада?ы ке?ес-америкалы? келісс?здеріні? бастамасын ?олдады. Шмидт ?кіметі 70-жылдарды? ІІ жартысы бойына мемлекеттегі саяси т?ра?тылы?ты са?тай алды. 1976 жылы ж?не 1980 жылы ?ткен парламенттік сайлаулар социал-либерал коалициясыны? же?ісімен ая?талды. ГСДП е? танымал партия болып ?ала берді. Оны? т?ра?алы? ?ызметін б?рын?ыша ат?арып келген Вилли Брандт 1976 жылы Социалистік Интернационал президенті болды. ЕДП беделі одан ?рі беки т?сті. Еркін демократтар 1976 жылы сайлау кезінде 7,9 % дауыс жинап, 39 мандат алса, 1980 жылы сайлауда 10,3 % дауыс?а ие болып, 52 мандат ЕДП еншісіне тиді. Біра? партияны? ?з ішнде б?ліну пайда болды. Оны? сол ?анаты ГСДП-пен ода?тасуды ?олдады.

ХДО-Х?О блогы парламенттегі е? к?лемді партиялы? фракцияны ??рады. 1976 жыл?ы же?ілістен кейін (ХДО -38 % дауыс, 190 мандат, Х?О – 10,6 % дауыс, 53 мандат) коалиция ?з тарихында?ы е? ?иын да?дарысты бастан кешірді. 1973 жылы ?арашада Гамбургтегі съезде сайлан?ан ХДО жа?а т?ра?асы Гельмут Коль партияны? идеологиялы? платформасын жетілдіруді бастады.

Саяси жа?дай социал-либералды коалицияны? са?талуына жа?дай жасады. Біра? 1980–1982 жылдары ?кімет жа?дайы кенеттен ?иындай т?сті. Ж?мыссызды? к?бейіп, бюджет дефициті екі есеге ?сті. Со?ыстан кейінгі кезе?де Батыс Германияда ал?аш рет ?нерк?сіп ж?не ?аржы компанияларыны? да?дарыс?а ?шырауы етек алды. ?кіметті? да?дарыс?а ?арсы ?ата? шараларды орындау?а тырысуы ЕДП, коалиция ?атарыны? б?лшектенуіне ?келді.

1982 жылды? 17 ?ырк?йек к?ні НДП социал-демократтармен коалицияны таратуды жариялап, 1 ?азан к?ні Шмидтке сенімсіздік білдіруді ?олдап шы?ты. Жа?а канцлер Гельмут Коль болды.

Г. Коль парламенттегі позицияларын бекіту ма?сатында Бундестагты таратып, кезектен тыс сайлау ?ткізді. 1983 жылды? 6 наурыз к?ні ?ткен б?л сайлау жа?а билеуші коалиция?а же?іс ?келді. ХДО 32,2 % дауыс, 192 мандат алса, Х?О 10,6 % дауыс пен 52 мандат?а ие болды. ЕДП 7 % дауыс алып, 34 мандат иеленді. ГСДП сайлаушыларды? 38,2 % дауысына ие болып, 193 депутаттан т?ратын е? ?лкен партиялы? фракция ??рды.

Жа?алан?ан христиан-демократиялы? ?оз?алысыны? басымдылы?ы барлы? онжылды? бойында ай?ын к?рінді. 1984 жылы ГФР президенті болып ХДО басшысы Рихард фон Вайцзеккер сайланды. 1987 жылы парламенттік сайлауда ХДО/Х?О блогыны? беделі т?мендеп кетті. ХДО 34,5 % дауыс жинаса, Х?О 9,8 % дауыс алды. Біра? коалицияны? ?стемдігіне ЕДП жина?ан 9,1 % дауыс к?мектесті. 37 % дауыс жина?ан ГСДП фракциясы 186 депутат?а дейін азайды. Социалистерді? бір б?лігі осы сайлауда «жасылдар» партиясына ?олдау к?рсетті (8,3 % дауыс, 42 мандат).

?леуметтік-экономикалы? саясат саласында Коль ?кіметіне ?згерістер енгізу оншалы?ты керек емес еді. Себебі мамандарды ?айта даярлау мен білім беру ж?йесінен бас?а барлы? ?леуметтік ба?дарламалар?а шы?ындарды азайту, я?ни ?ата? бюджетті ?немдеу ба?ыты са?талды. Б?л шара бюджет тапшылы?ын тез арада т?мендетуге м?мкіндік берді. 1983 жылды? ?зінде оны? де?гейі 30 млрд марка?а дейін ?ыс?арды. Шмидт ?кіметі баста?ан е?бек ?атынастары ж?йесіні? ???ы?ты? реформасы жал?астырылды. Билеуші коалиция е?бека?ы ж?йесін саралау, е?бек келісімшарттарына отыруда ж?мыс берушілер ??зыретін ке?ейту, к?сіпода? ???ы?тарын шектеу сия?ты м?селелерге арнал?ан за?дар?а парламент ар?ылы 250-ден астам т?зетулер енгізді. Б?л шаралар жалдамалы е?бек ?німділігін арттыру мен ?німні? ?з ба?асын кемітуге ба?ыттал?ан еді. Сайлау?а дейінгі берген у?делеріне ?арамастан, ж?мыссызды?пен к?реске мемлекеттік ?аржы к?бейтілген жо?.

??рылымды саясатты? жа?а ??рамдас б?лігі ретінде жекешелендіру ба?дарламаларын ж?зеге асыру болды. Батысты? жетекші елдерімен салыстыр?анда неміс консерваторлары б?л ??рамды тиімді деп ?арастырмады.

Жекешелендіруді ж?зеге асыруды? ал?аш?ы онжылды?ында (1982-1992 ж.) Г. Коль ?кіметіні? бюджеті тек 10 млрд марка болды. ?детте, халы? шаруашылы?ыны? кешенді ?ызметінде ма?ызды р?л ат?арма?ан кішігірім к?сіпорындар жекешелендірілді. Кіші ж?не орта к?сіпкерлікке ?атысты саясатты? жал?астырылуы ?те ма?ызды еді. Б?л саясатты? негізгі т?сілі корпоративті капитал?а (те?дессіз) же?ілдіктер беретін салы?-?аржы реформасы еді. Орта к?сіпкерлік буындар?а да к?п к??іл б?лінді, жеке т?л?алар?а салы? к?бейтілді. Ауылшаруашылы? ?ндірісінде ірі ?ндірушілерге к?п ?олдау к?рсетілді. Коль ?кіметі ауылшаруашылы?ында?ы ж?мысбастыларды ?ыс?артып (80 жылдар ая?ында ол халы?ты? экономикалы? белсенді б?лігіні? 4,5 %-?а дейін азайды), жер меншігін шо?ырландырды. Ауылшаруашылы?ында пайдаланылатын жер к?лемі азайды. ГФР аграрлы секторыны? де?гейі Франция, Грекия, Испания, Португалия елдерінен ?алып ?ойса да, алып-сатуда мемлекет ?ажеттілігіні? 75 %-ын ?амтамасыз етті.

Шектен тыс ?ндіру да?дарысынан шы?у 1983 жылы басталып, кейінгі 8 жыл ішінде ?ндіріс к?лемі ?л?айды. К?терілу шы?ы 1990 жыл?а с?йкес болды. ІЖ? сол кезде 4,5 %-?а жетті. Машина жасау, химия, электронды-техникалы? салалар жа?сы дамыды. ?ылыми зерттеулерде к?п ?ажет ететін тауарларды? ?лемдік нары?ында ГФР Жапонияны озып, ІІ орын?а шы?ты (2 %). Экспортты? операцияларды? ?рдісі бойынша да ГФР А?Ш-тан кейінгі ІІ орынды иеленді. ?нерк?сіп ?ндірісіні? дамуына байланысты экспортты? тез ?суі сырт?ы сауда да к?п пайда келтірді. 1990 жылы сырт?ы сауда к?лемі 148,5 млрд марка?а жетті (2 жыл б?рын 128 млрд марка болатын). А?ырында ж?мыссызды? м?селесі де шешіліп жатты. Оны? де?гейі тез болмаса да, т?мендей берді. 1990 жылы 10 жыл ішінде ал?аш рет ол 2 млн адамнан аз болды (халы?ты? экономикалы? белсенді б?лігіні? 7 %-ы). Даму жылдарында ГФР ?аржы ж?йесі т?ра?ты болды.

Сырт?ы саясат басымдылы?тарын Г.Коль канцлер ата?ын алу к?ресіні? басында-а? к?рсетті. Ол ГФР р?лін ?лемдік ?ауымдасты? м?шесі ретінде бекіткісі келді. Я?ни халы?аралы?-???ы?ты? ж?йемен демократия ?шін к?рескен, атлантикалы? ынтыма?тасты? ?станымын ?станды.

Билікті? ал?аш?ы жылдарында Г. Коль НАТО стратегиялы? серіктестерімен ?атынастарды ны?айту?а ба?ыт алды. Антисо?ысты? ?оз?алысты? ке? ?анат жаюына ?арамастан Коль ?кіметі ГФР аума?ында зымырандарды орналастыру ж?ніндегі келісімділікті ?ата? са?тады. Батысгерманды? дипломатия ?лыбританияны? Фолкленд (Мальвин) аралдарына ?атысты ?а?ты?ыс?а ?атысуын ?олдады. Коль ?кіметі 1986 жылы Рейкьявиктегі ке?ес басшылы?ымен келісс?зде Рейганны? ?ата? позициясын жа?тады. Сонымен ?атар Коль ода?тастармен ?атынаста толы? те????ылы? орнатты. 1984 жылы ?скери ?ндіріс пен 1954 жылы Париж келісімдерінде бекітілген ?скери к?штерді дамыту саласында?ы со??ы шектеулер алынып тасталды.

Сырт?ы істер министрі Геншерді? ?олдауымен Г. Коль еуропалы? интеграция ?рдісіні? жа?а кезе?іні? ?алыптасуына ?з ?лесін ?осты. «Геншер-Коломбо» жоспары ше?берінде Г. Коль 1983 жылы Еуропалы? ?о?амдасты? к?шбасшыларыны? Штутгарт кездесуіне ?атысып, «Еуропалы? ода? туралы салтанатты декларация?а» ?осылды. 1984 жылы франко-батысгерманды? байланыстар к?шейе т?сті. Франко-батысгерманды? ?атынас 1986 жылы ?абылдан?ан «Біры??ай еуропалы? актіні?» жасалуыны? ма?ызды факторы болды.

80-жылдарды? ортасында халы?аралы? ?атынастар сипатыны? ?згеруіне байланысты ГФР-ды? сырт?ы саясаты да бас?а арна?а ??я бастады. Г. Коль жо?ары де?гейдегі ке?ес-америкалы? пікір алмасуды ??пта?ан болатын. Ол орта ж?не кіші ?ашы?ты?та?ы зымырандар м?селесін сындарлы шешуге септігін тигізді. 1988 жылды? ?азан айында Г. Кольді? М?скеуге келуі ж?не М. Горбачевті? Бонн?а жауап сапары (1999 ж. VІ) екі елді? ?арым-?атынастарын ны?айта т?сті. Ке?ес-батысгерманды? ?атынасты? е? ма?ызды аясыны? бірі КСРО-да т?ратын неміс ?лтыны? ж?не тарихи атамекеніне ораламын деушілерге жол ашы?ты?ын за?дастыру мен ?амтамасыз ету болды. Б?л сындарлы ?атынас батысгерманды? дипломатияны? ма?ызды ма?саты – Германияны? бірігу м?селесіні? шешімін ед?уір же?ілдетті.

Германияны? бірігуі. 80-жылдары екі неміс мемлекетіні? арасында?ы ?арым-?атынастар жа?а сипат?а ие бола бастады. ГФР-ды? ресми ?гіттеуінде жалпыгерманды? негіз сарыны бай?алды. «Орта? м?дени м?ра» туралы тезис жиі ?олданылды. Хоннекер ГФР-да?ы «демократиялы? к?шті?» же?ісінен кейін Германияны? бірігу м?мкіндігін м?лімдеді. 1981 жылы Хонеккер мен Шмидт кездесуінде Еуропалы? ??рлы?та ?ауіпсіздікті ?амтамасыз етуде ГФР мен ГДР-ді? «орта? жауапкершілік» формуласы жасалды.

Бонн шы?ысгерманды? басшылы?ты? жа?а ба?ытын т?сіне білді. Г. Коль ГДР-?а экономикалы? ?олдау к?рсетуді ж?зеге асыр?ысы келді. 1983–1984 жылдары 1,9 млрд марка?а те? несие беру ж?нінде келісім жасалды. Екі елді? зиялы ?ауымдары мен жо?ары о?у орындары арасында тікелей байланыс орнатылды. 1987 жылы ал?аш рет тарихта ГДР басшысыны? Бонн?а сапары болды. Б?л сапарды? «саяси сипатына» ?арамастан, ГФР ?кіметі шетел басшылары сапарларыны? салтанатты р?сімдеріні? барлы? р?міздерін са?тау?а тырысты. 1989 жылды? 9 ?арашасында ГДР-да Германия тарихында орын ал?ан елеулі о?и?а – 1961 жылдан бері Германияны ?ана емес, б?кіл Еуропаны екіге б?лген Берлин ?абыр?асы ??латылды. 1990 жылды? 18 наурызында т???ыш рет 40 жыл ішінде ГДР тарихында еркін сайлау ?ткен болатын. Сайлау барысында шы?ысгерманды? ХДО т?ра?асы Л. Де Мезьер же?іске жетті. 1990 жылды? шілде айында М. С. Горбачев пен Г.Коль арасында?ы келісс?здерден кейін Германияны? бірігу м?мкіндігі туды.

1990 жылы 12 ?ырк?йекте М?скеу ?аласында «екі ?осу т?рт» келісіміне ?ол ?ойылды. Б?л ??жат?а с?йкес бірігу «2 4», я?ни 2 герман мемлекеті мен екінші д?ниеж?зілік со?ыста же?імпаз атан?ан 4 ірі мемлекет – КСРО, А?Ш, ?лыбритания, Франция, формуласы бойынша ж?зеге асуы тиіс еді. Британды? ж?не француз басшылы?ыны? ?стамды позициясына ?арамастан, оны? м?шелері неміс хал?ыны? ?зін-?зі бас?ару ???ы?ын мойындады. КСРО президенті М. Горбачевты? ГДР-дан ке?ес ?скерін шы?аруды тездету ж?нінде шешім ?абылдауы ?те ма?ызды р?л ат?арды.

1990 жылы 12 ?арашада келісс?зге ?атысушылар «2 4» формуласымен со?ыстан кейінгі Германияны? ???ы?ты? м?ртебесін ай?ында?ан «Германия?а ?атысты со??ы реттеу туралы келісімшарт?а» ?ол ?ойылды. Германияны? со?ыстан кейінгі аума?тарыны? мыз?ымасты?ы, ГФР-ды? жаппай ?ырып-жою ?аруын иелену мен шы?ару?а тыйым салу ж?нінде айтылды. Келісімшарт?а с?йкес Германия ?з ?скери к?штерін келісілген талап?а дейін ?ыс?арту ж?не барлы? талаптарды орындауы керек болды. 1994 жыл?а дейін Шы?ыс Германия аума?ында?ы ке?ес ?скеріні? ?алуы мен оларды шы?ару т?ртібі де реттелді.

Екі неміс мемлекетіні? бірігуіні? халы?аралы? м?селелерін реттеуге дейін-а? екі елді? интеграциялы? ?рдісі басталып кетті. 1990 жылды? мамыр айында ГДР мен ГФР ?кіметтері экономикалы?, валюталы? ж?не ?леуметтік ода?тасты? туралы келісімшартты бекітіп, ол 1 шілдеде ?з к?шіне енді. 22 тамызда ГДР Халы? палатасы ГФР сайлау ???ы?ыны? негізінде жалпы германды? сайлауды ?ткізу ж?ніндегі за?ды ?абылдады. 31 тамызда ГФР-ді? негізгі за?ыны? 23-бабына с?йкес 1990 жылды? 3 ?азанында Германияны біріктіру ж?нінде келісімге ?ол ?ойылды. Я?ни б?л ГДР-ді? мемлекеттік ??рылымыны? жойылуын, оны? ??рамында?ы ?лкелерді? ГФР-?а ?осылуы, оны? аума?ында Батыс Германия за?дары к?шіні? таралуын білдірді. 1990 жылды? 3 ?азан к?ні ГДР атты мемлекет атауы ?мір с?руін то?татты.

?азан айыны? ортасында Шы?ыс Германияны? ?кімшілік ж?йесі батысгерманды? ж?йемен бірікті ж?не ?лке ландтагтарына сайлау 14 ?азанда болды. Бранденбургте социал-демократтар же?іске жетсе, ?ал?ан 4 ?лкеде христанды? демократтар же?іске жетті. 2 желто?санда Германияны? барлы? аума?ында Бундестаг?а сайлау болып ?тті. ХДО 36,7 % дауыс пен 268 мандат алды, Х?О 7,1 % дауыс пен 51 мандат, НДП 11 % дауыс пен 79 мандат алды. Ал ГСДП 33,5 % дауыс пен 239 мандат?а ие болды. СПД-ны 2,4 % сайлаушы ?олдады, біра? парламент ??рамына оларды? 17 депутаты кірді. 8 депутатты? фракцияны «жасылдар» 1,2 % дауыспен са?тап ?алды. 1990 жылды? 20 желто?санында Бундестагты? ??рылтай жиналысында канцлер Г. Коль бас?ар?ан жалпыгерманды? ал?аш?ы ?кімет ??рылды.

Біріккен Германияны? саяси, ?леуметтік экономикалы? дамуы. Германияны? бірігуі елді? халы?аралы? жа?дайын бекітті. Біра? ?лемдік саясат ж?йесіндегі жа?а р?л Германия?а тек арты?шылы?тар ?ана беріп ?оймай, сонымен бірге ?лы державаны? саяси, ?аржылы? ж?гі артты. 1990 жылды? ?а?тарында Г. Коль ГФР-де халы?аралы? м?селелер, ?а?ты?ыстарды реттеу мен шешуден тыс ?алу м?мкіндігі жо? екендігін м?лімдеді. Шын м?нінде, ГФР ?скери доктринасын т?бірімен ?згерту ?ажеттілігі туында?ан болатын. ?скери к?штер ?айта ??рылды. Бундесвер ??рамында 54 мы? адам?а жететін «да?дарыс жа?дайларына жауап беруші к?штер» пайда болды. Жа?а жа?дайда?ы бундесверді? ал?аш?ы сына?ы Босния мен Герцеговина бейбіт іс-?имылдарына ?атысу болды.

ГФР-ды? НАТО-да?ы саяси м?ртебесіні? ?згеруін оны? ода?тастары ?олдады. А?Ш президенті Дж. Буш ?лкені ГФР-ды солт?стік-атлантикалы? альянсты? жетекші ??рамына ?атыстыруды а??арт?ан ж?не «те? ???ылы к?шбасшылы?» идеясын ?сын?ан болатын. Біра? Г.Коль Ресеймен ты?ыз ?атынасты да са?тап ?ал?ысы келді.

Ресейлік ?скерді? Германиядан шы?арылуы 1994 жылды? 31 тамызында ая?талды. Н?тижесінде Г. Коль мен Б. Ельцин арасында?ы ?арым-?атынастар ?зара досты? сипатта болды. 90-жылдарды? ортасында ресейлік-германды? пікір алмасу 80-жылдарды? ІІ жартысында?ы ке?ес-америкалы? байланыс т?різді халы?аралы? ?атынастарда ?лкен ма?ыз?а ие болды.

Г. Кольді? сырт?ы саясаты батысеуропалы? интеграция?а ба?ытталды. ?лкен экономикалы? ?иынды?тар?а ?арамастан ГФР Маастрихт келісімі ше?беріндегі интеграцияны тере?детуге ?з ?лесін ?осу?а тырысты. 1995-1996 жылдары Францияны? жа?а президенті Жак Ширак б?л м?селеде ?стамды позиция ?станса, Г. Коль еуропалы? интеграциялы? ?рдісті? лидері р?лінде к?ріне бастады. 1996 жылы Париж бен Бонн Маастрихте жазыл?ан Еуропалы? ?о?амдасты? ??жаттары мен интеграциялы? ба?дарламалар ережелеріні? бір?атарын ?згертуді талап етті. Б?л валюталы? ода??а ?ту ж?не ке?ейту м?селесін шешуге ?атысты болды. ХХІ ?асырда?ы Еуропалы? Ода?ты? даму стратегиясын даярлау?а Г. Коль бір кісідей атсалысты. 1997 жылы Амстердам келісімшартыны? дайынды?ына ж?не осы барлы? м?селелерді тал?ылау кезінде басты р?л ат?арды.

Германияны? бірігуіні? ішкі салдары ?те ауыр болды. ?рт?рлі ?о?амды? ж?йедегі ?мір, онда?ан жылдар бойы ж?ргізілген ?гіт-насихат салдарлары екі мемлекетті бір-біріне д?шпанды? к?йге т?сірген болатын ж?не де тарихи ?алыптас?ан психологиялы? ерекшеліктер жина?тала келіп, на?ыз неміс ?лтыны? бірлігін жасауды ?иындатты. Бірігу ?дерісі кезінде батысгерманды? к?сіпкерлер тарапынан шы?ыс немістерін сырттай кемсітушілік, бірін-бірі а?дысу ж?не т.б. ?рекеттер жасау орын алды. Германияны? бірігуінен к?тілген экономикалы? даму, ?рлеу н?тижесіз болды. ?леуметтік-экономикалы? ж?йелерді? интеграциясы стратегиялы? жоспарсыз ?ателіктер мен бай?ап к?рулер мен т?жірибелер ар?ылы ж?зеге асырылды. Б?рын?ы ?ндірістік, сауда инфра??рылымыны? жойылуы, ??рылымды? ?айта ??руды? басталуы «жа?а жерлердегі» ?ндірісті? ??лдырауына ?келді. Ж?мыс орныны? 50 %-ы жойылды, ж?мыссызды? де?гейі 30 % болды. ГДР аума?ында батысгерманды? марка енгізілді, жала?ы, стипендия, зейнета?ы, п?терлік ж?не жалдамалы т?лемдер б?рын?ы де?гейде ?алды. Шы?ыс Германияны? тауар нары?ы ??лдырап, халы?ты? ?мір с?ру де?гейі т?мендеді.

1990 жылды? тамыз айында ГДР мен ГФР арасында?ы жасал?ан келісімшарт 1945-1949 жылдары ГК?? к?мпескелеген меншікті б?рын?ы иелеріне беруді растады. Шы?ысгерманды? экономиканы реформалауды? негізгі амалы к?дімгі коммерциялы? негіздегі жекешелендіру ба?дарламаларын ж?зеге асыру мен нары?ты? менеджментті енгізу болды. Жекешелендіруді ж?ргізу ?шін Берлиндік ?ам?орлы? бас?армасы ??рылып, о?ан б?рын?ы ГДР-ды? 14 мы? мемлекеттік ?нерк?сібі берілді. 1 жыл ішінде бас?арма 1 мы? к?шті ?нерк?сіпті жекешелендірсе де, бюджетке тек 4 млрд марка пайда т?сті.

Шы?ысгерманды? ?ндірісті ?айта ??ру?а талпыну да н?тижесіз еді. ГФР ?кіметі шы?ыс ?лкелерді жа??ыртуды? федералды ба?дарламаларыны? уа?ытын ?зарту?а м?жб?р болды. Г?лденіп жат?ан экономика ?шін де б?л ауыр ж?к еді.

90-жылдарды? басында Батысты? жетекші елдеріні? барлы?ында экономикалы? даму тежелісі бай?алды. Германия экономикасыны? жа?дайы одан да ?иын болды. Да?дарысты? шары?тау шегі 1993 жыл?а келді, сол кезде ІЖ? 1,1 пайыз?а т?мендеді. Машина жасауды? ма?ызды салаларында ?ндірісті? т?мендеуі 20-25 % болды. Елдегі ж?мыссызды? де?гейі 1991 жылы 5,5 %-?а, ал 1993 жылы 8,9 %-?а жетті. Экономикалы? ??лдырауды? негізгі себептері бірігу м?селелерімен байланысты еді. Шы?ысгерман экономикасын жетілдіру, жа??ырту ба?дарламаларын ж?зеге асыру бірнеше онжылды?тар бойы батысгерманды? экономика т?ра?тылы?ыны? негізі бол?ан ?аржы ж?йесін ?лсіретті. ?кімет банк салымдарына пайызды? м?лшерлер мен салы?ты к?бейтуге м?жб?р болды. ?аржы шы?ындарын ?тейтін б?л шаралар ?ндірісті? то?ырауына ?келді. Коль ?кіметі салы?ты к?бейтумен ж?не шы?ыс ?лкелерді ?олдау?а мемлекеттік шы?ынды азайтумен болды. Денсаулы? са?тау мен зейнета?ы?а ?аржы б?лу азайтылды.

90-жылдарды? І жартысында Германияда?ы саяси жа?дай бір?алыпты болды. Мемлекетті? бірігуі Христианды? демократтарды? ?арым-?атынасын ны?айту?а септігін тигізді.

1994 жылы ?азанда ГФР-де кезекті парламенттік сайлаулар ?тті. Онда еркін демократтармен бірге ХДО/Х?О бас?арушы коалициясы же?іске жетті. Консервативті альянс дауысты? бір б?лігінен айырыл?анымен, жа?а министрлер кабинетін ??ру ???ы?ын са?тап ?алды. Жалпы ал?анда, бас?арушы коалиция бундестагта с?зсіз к?пшілікті ?амтамасыз ететіндей 341 мандатты иеленді. Оппозициялы? ГСДП б?рын ??рыл?ан о?шыл к?штер коалициясын ы?ыстыра алмады.

?иын-?ыстау кезе?де ГДР-ді? бас?арушы партиясы болып табыл?ан б?рын?ы Германияны? Социалистік біры??ай партиясы (ГСБП) орнына ??рыл?ан Демократиялы? социализм партиясы (ДСП) 30 мандатты иеленіп, елді? саяси ?мірінде елеулі р?л ат?ару?а ?міттенді. Алайда, б?л – с?ттілікті? сырт?ы бейнесі ?ана еді. Шын м?нісінде, ДСП жа?дайы ауыр болды. 10 жыл ішінде м?шелеріні? саны 285 мы?нан 90 мы??а дейін азайды, ал Батыста ?олдау к?рсеткен адам саны 5 мы? ?ана болды. Сонымен ?атар, ДСП ?артаю ?аупін бастан кешіруде, ?йткені оны? м?шелеріні? 60 пайыздан астамын 60 жастан ас?ан азаматтар ??райды, ал партия?а жастарды? а?ылуы то?тап ?алды десе де болады. 2000 жылды? ?азан айында ДСП съезінде жа?а басшылы? сайланып, ГСДП-мен ынтыма?тасты?ты к?шейтуге ба?ыттал?ан партияны? жа?артыл?ан ба?дарламасы ?абылданды.

Консерваторларды? кезекті же?ісі олар?а к?бірек сенім ?ялатып, со?ыстан кейінгі сырт?ы саяси доктринаны ?айтадан т?бегейлі т?рде ?айта ?арастыру?а ынталандырды (доктрина?а с?йкес, ГФР ?зіні? ?арулы к?штерін ел аума?ынан тыс жерде орналастыра алмады). 1994 жылы германды? бундестаг егер б?ндай акция?а ?ажеттілік ел м?дделерінен немесе гуманитарлы? т?р?ыдан туындаса, оны? за?ды т?рде м?мкін болуы туралы шешім ?абылданды. К?п кешікпей б?ндай жа?дай да туындап ?алды. Бал?ан да?дарысы мен Югославия?а НАТО бас?ыншылы?ы ГФР-ге ?зіні? ?арулы к?штерін елінен тыс жерде сынап к?руіне м?мкіндік берді.

1998 жыл?ы парламенттік сайлау. 1998 жылы парламенттік сайлауда зор саяси т?жірибе мен елді біріктіру ісіндегі жетістіктерге ?арамастан, ХДО/Х?О-ЕДП ойсырата же?іліс тапты, ал билік басына Г. Шредер басшылы?ында?ы социал-демократтар келді. Осылайша о?шыл к?штерді? 16 жылды? бас?аруы ая?талды. 40 %-дан астам дауыс жинап, ГСДП бірпартиялы? ?кімет ??ра алмай, сайлауда 6,7 % дауыс жина?ан «Ода?-90» атты блогымен бірлесті. Оларды? жетекшісі Йошка Фишер жа?а ?кіметте Сырт?ы істер министрі лауазымын иеленді.

ДСП да ?зіні? позицияларын са?тап ?алды. Ол ГФР-ды? шы?ыс жерлерінде 22 %, ал Германия бойынша 5,1 % дауыс жинап, бундестагта елеулі фракция ??ру?а м?мкіндік алды. Шамамен осындай дауыс к?лемін (6,2 %) еркін демократтар да жинады.

Жа?а канцлер Г. Шредерді? ал?аш?ы ішкі саяси ?адамдары с?тті бола ?оймады. Жала?ыны к?бейту, салы? реформасын ж?ргізу, зейнета?ы ж?йесін ?айта ?йымдастыру, денсаулы? са?тау ?лтты? ж?йесін ?айта ??ру, иммигранттар ?шін ?ос азаматты? енгізу, т.б. сия?ты к?рделі м?селелерге жа?а ?кіметті? тез арада кірісуі, халы?ты? т?рлі топтары тарапынан сын?а ?шырады. Сайлаушылар реформаларды? ?рдайым жалпы халы?ты? к??іл-к?йін ескере бермейтінін, ал е? бастысы – 4 млн-?а жеткен ж?мыссызды? деген басты ?леуметтік-экономикалы? м?селені? шешілуіне ?келмейтінін кенеттен ??ынды.

Осылайша, ел т?р?ындарыны? к?пшілігі ГСДП-ге ?атысты мынадай ?орытынды?а келді: социал-демократтар ескі м?селелерді шеше алма?анымен ?оса, ?кіметті? к?ші де, уа?ыты да, ?аржылы? м?мкіндігі де жо? жа?а м?селелерді туындатты. ?кіметпен ?сыныл?ан реформаларды? бір?атары ГСДП т?ра?асы, ?ызметтен кеткен ?аржы министрі Оскар Лафонтен атымен байланысты болды, б?л ГФР ?аржы-?нерк?сіп топтары тарапынан ?кіметтік ба?дарлама?а деген сын тудырды.

Бас?арушы партияны? жалпы таныл?ан, беделді ?айраткері Лафонтенні? кетуіні? ?зі дау-жанжал?а толы бол?анды?тан да, ГСДП беделіне ?лкен зияны тиді ж?не Г.Шредер басшылы?ында?ы «жа??ыртушылар» тобына ?арсы наразылы?ты к?рсетті.

Югославияда?ы о?и?алар уа?ытша Г.Шредерді? реформаторлы? жоспарларыны? ж?зеге асырылуын то?татты, біра? б?л ?а?ты?ыс ая?тала салысымен оны? ?кіметі «Германияны? жа?аруы» сайлауалды ба?дарламасыны? аса ма?ызды тарма?тарына ?айта оралды. Онсыз да аз емес балалар ж?рдема?ысы к?бейтілді, 16 жас?а дейінгі балаларды т?рбиелеген отбасыларды? салы?тары т?мендетілді, инфляция де?гейін ескере отырып, ж?рдема?ы?а ?осымша ?стеме енгізілді ж?не т.б.

Атал?ан шаралар «реформаларды? жа?а пакеті» деген атау?а ие болды, оны? негізін Шредер ?кіметіні? ?немдеу ба?дарламасы мен мемлекеттік шы?ындарды ?ыс?арту туралы шешімі ??рады. 2000 жылы Германияда ?немдеуді? жалпы сомасы б?рын-со?ды болып к?рмеген 30 млрд марканы ??рады. Мемлекеттік шы?ындарды? ?ыс?аруы барлы? министрлік пен ведомстволарды ?амтыды.

Шы?ындарды ?ыс?арту ?скерилерге де ?сер етпей ?оймады. ?ор?аныс министрлігі ?з бюджетін 3 млрд марка?а жеткізе алмады. 2000 жылы 14 млрд марка ала алмай ?ал?ан Е?бек министрлігі мемлекеттік шы?ындарды ?ыс?артуды? басты ??рбанына айналды. Д?л осы министрліктен зейнеткерлер, к?пбалалы отбасылар, жал?ыз басты аналар мен иммигранттар к?птеген ж?рдема?ылар алды. ?лбетте, б?л шаралар халы?ты? кейбір топтарыны? наразылы?ын тудырды.

Социал-демократтар ?кіметіні? ?леуметтік реформалары 4 млн шамасында?ы ж?мыссыздар м?селесін м?лдем ?арастырмады, я?ни жарым-жартылай сипат?а ие болды. ?кімет сайлау алдында берген у?делеріні? ж?зеге асыру ісін кейінге жылжытып, оларды? орындалуына к?дік ту?ызды. 1999 жылы жергілікті сайлауларда же?іліске ?шырап, жетекшілікті ХДО/Х?О ?міткерлеріне берді деген ГСДП ?шін ?кінішті жайт осыменен т?сіндіріледі.

Жа?а ?кіметті? ма?ызды міндеттеріні? бірі – ГДР ??рамында бол?ан жа?а 6 ?лкені? ?леуметтік-экономикалы? интеграциялануын жеделдету болды. Елді? шы?ыс б?лігі экономикасында?ы жетістіктер дау тудырмады. Ж?здеген жа?а ?нерк?сіп к?сіпорындары, банктер, са?тандыру компаниялары пайда болды, ?нерк?сіп ?ндірісіні? ?айта ?йымдастырылуы ж?ргізілді, ?имараттар, жолдар, к?пірлер жа?артылды, ж?мысшылар мен ?ызметкерлерді? жала?ысы к?бейтілді.

Дегенмен, м?нда ?лі де болса ?зекті м?селелер аз емес еді ж?не б?л айма?ты? дербес экономикалы? дамуы ж?нінде айту ?лі ертееді. 10 жыл ішінде елді? шы?ыс б?лігіні? экономикасын жа?арту ?шін батыс жерлерінен орасан зор ?аражат ?келінген болатын. Шы?ыс ?лкелерге салын?ан тікелей инвестициялар біріккен Германия ЖІ?-ні? шамамен 45 %-ын ??райтын 1,7 трлн марка сомасын ??рады. Бас?аша айт?анда, ел бірігуі ?дерісіні? шы?ындарын ?теу ?шін ?рбір неміс бес жарым ай тегін ж?мыс істеуі керек еді. Тікелей шы?ындардан б?лек жанама шы?ындарды? болуын да ескеру ?ажет, оларды? б?рі біріккен Германия ЖІ?-ні? ?су ?ар?ыныны? к?рт т?мендеуіне алып келді. Бірігуге дейін ГФР-ды? экономикалы? ?су ?ар?ыны 3-4% ??раса, 90 жылдарды? басында б?л к?рсеткіш 1-1,5 %-?а дейін азайды.

Германия бірігуіні? 10 жылды?ына арнал?ан салтанатты мерейтойы ?арса?ында «бірдей салы?сыз» елді? б?л б?лігіні? экономикасыны? ?алпына келмейтіндігі ж?нінде айтылды. Осы?ан байланысты Германияны? к?птеген саяси ?айраткерлері елде ?лі де болса бір-бірін ж?нді білмеген, бір-біріне к??іл ?оймайтын, ?ызы?пайтын екі герман ?о?амы ?мір с?ріп келе жат?анды?ын ескертті. Г. Шредерді? ?зі шы?ыс ?лкелеріне жаса?ан сапарынан кейін елді? б?л б?лігін ?айта ?алпына келтіру ісіні? жартысыны? ?ана ж?зеге ас?анды?ын баса айтты. Кейбір парасатты зерттеушілер елді? толы?ымен біры??ай ы?палдасуы ?шін талмай е?бек ететін 20 жылды? мерзім ?ажет деп айтуы бекер емес.

1999 жылы мамырда ГФР-да билік басына сегізінші жа?а президент социал-демократ Йоханнес Рау келді, ол б?л ?ызметте консерватор Роман Хрецогты алмастыр?ан болатын. ?зіні? басты міндеті етіп, ол адам ???ы?тары мен конституциялы? негіздерді ?ор?ау деп жариялады. 16 ?кімшілік ?лкені? к?ллі т?р?ындары барлы?ына орта? за?дар мен д?ст?рлерге с?йкес те? ?мір с?ру ???ы?тарына ие болуы керек. Сонымен ?атар, жа?а президент ?лтшылды?ты? кез келген к?ріністерін айыптап, елді? жа?а азаматтарыны? ???ы?тарын ?ор?айтынды?ына сендірді.

2000 жылды? с?уір айында Эссен ?аласында ХДО-ны? т?тенше съезі ?тті. Партия т?ра?асы болып консерваторларды? жетекшісі лауазымында?ы ал?аш?ы ?йел адам ж?не ГДР-ды? б?рын?ы азаматы Ангела Меркель сайланды. ХДС жа?а басшылы?ы алдында т?р?ан м?селе партияны ?за??а созылып кеткен да?дарыстан шы?ару ж?не осы?ан байланысты сайлаушыларды? сенімсіздігін азайту еді. ?азірде б?л партия?а сайлаушыларды? 23 %-ы ?ана сенім білдіретіндігі аны?талды. Ал б?л бір кездері ?уатты бол?ан о?шыл партияны? ?алыпты т?рде саяси ?мір с?руіне жеткіліксіз болып табылады.

Да?дарыс жа?дайында тек консерваторлар ?ана емес, бас?а да саяси партиялар бол?анды?ын ескере кету ?ажет. 1990 жылдан бастап бундестагта?ы барлы? саяси ?йымдар ?здеріні? жа?тастарыны? шамамен т?рттен бірінен айырылды. Аса зор шы?ынды 1998 жылдан бастап билік етіп келген ГСДП сезінді, оны? м?шелеріні? саны 1990 жылы 937 мы? адамнан 2001 жылы 734 мы? адам?а дейін, я?ни 21,7 % азайды. Ал Демократиялы? социализм партиясы 68,5 % м?шелерінен айырылып, к?йреу ?аупіне ?шырады. ?атарында 88 мы?дай ?ана м?шесі бар ДСП елде елеулі саяси салма??а ?міт артпаса да болады. М?ндай жа?дай Еркін демократтар либералды партиясында да ?алыптасты. Еркін демократтар ?з м?шелеріні? 65 %-нан айрылып, 2000 жылы м?шелерді? саны 62 мы? адамды ?ана ??рады.

Елді? е? ірі саяси к?ші б?рын?ысынша ХДО/Х?О консервативті блогы болды, оны? м?шелеріні? саны 6-7% ?ана азай?ан ж?не 800 мы? адамды ??рады. Тек «жасылдар» ?ана ?з ?атарыны? ?ыс?аруынан аман ?алып ?ана ?оймай, тіпті, оны ке?ейте т?сті. «Жасылдар» м?шелеріні? саны 50 мы? адамды ??рады.

2000 жылды? ая?ында Батыс Еуропаны? к?птеген бас?а мемлекеттері сия?ты ГФР-де де импортталатын м?най?а ба?аны? к?рт ?суімен байланысты энергетикалы? да?дарыс етек алды. Елде да?дарыстан шы?у ж?не м?най ?німдеріні? да?дарыс?а дейінгі ба?аларын ?айта ?алпына келтіру ж?нінде ?абылдан?ан ш??ыл шаралар талаптарына жаппай наразылы? шерулері ?тті. ХДО/Х?О оппозициялы? партия ?кілдері к?шті ?гіт-насихат ж?мысын ж?ргізіп, федералды ?кіметтен экология?а т?ленетін салы?ты т?мендетіп, халы?ты энергетикалы? апаттан са?тап ?алуды талап етті.

2002 жылды? жазында жетекші саяси партиялар арасында?ы кикілжі? сол жылды? ?ырк?йегінде белгіленген парламенттік сайлаулар?а байланысты к?шейе т?сті. Социал-демократтар жетекшілері сайлаушылар?а ішкі ж?не сырт?ы саясатта?ы ?здеріні? жетістіктері туралы ?немі ескертіп отырды ж?не халы?ты? кедей б?лігіне мемлекеттік шы?ындарды елеулі д?режеде ?л?айту у?делерін берді.

ХДО/Х?О о?шыл консервативті лагері канцлер ?ызметіне ?міткер ретінде ГФР-ды? белгілі саяси ?айраткері ж?не Баварияны? премьер-министрі Эдмунд Штойберді ?сынды. ?зіні? сайлау алдында с?йлеген с?здерінде ол сайлаушылар?а ГФР-ды? экономикалы? жа?дайыны? нашарлап бара жат?анын, елді? бірігуі к?п зардап ?келгендігін, ал социал-демократтарды? ж?мыссызды? де?гейін 3,5 млн адам?а дейін азайту у?десіні? сол ?алпы орындалма?анды?ын ?немі ескертіп отырды. 2002 жылды? бірінші ширегінде экономиканы? ?суі шынымен 0,25 % ?ана ??рады.

2002 жыл?ы парламенттік сайлау. Сайлау барысында 2002 жылды? 22 ?ырк?йегінде же?іп шы??ан Г. Шредер басшылы?ында?ы ГФР-ды? жа?а ?кіметіні? басты міндеті ж?мыссызды?ты ?ыс?арту?а, ?леуметтік ба?дарламаларды ке?ейтуге, ж?мысшылар мен ?ызметкерлер жала?ысын к?теру ж?не та?ы бас?а, я?ни бір с?збен айт?анда, сайлау алдында берген у?делерін орындау болды. Сонымен ?атар Г. Шредер сайлаушылар?а салы?тарды к?бейтпеу ж?нінде де у?де берді.

2002 жылды? ?араша айында ГФР бундестагы ?кімет ?сын?ан мемлекеттік шы?ындарды ?ыс?арту ж?не елді тере? экономикалы? да?дарыстан алып шы?у ж?ніндегі шараларды? бір б?лігін ??птады. М?селен, «экологиялы? реформа» ше?берінде отын таби?и газына салы? енгізілді ж?не ?са? ?ндірісшілерді?, тіпті, шаруа мен фермерлерді? т?лейтін салы?тары к?бейтілді. Жылды? со?ына ?арай реформаларды? екінші ?оржынын ?абылдау белгіленген, оны? н?тижесінде денсаулы? са?тау мен зейнеткерлік ?амсыздандыру саласында?ы мемлекеттік шы?ындарды ?ыс?арту ?арастырылды.

Консерваторлар болса, социал-демократтарды? экономикалы? саясатын сынады ж?не жа?ында?ы сайлауларда к?рген же?ілістен туында?ан ішкі партиялы? да?дарыстан шы?у?а тырысты. ХДО т?ра?асы А. Меркель барлы? с?тсіздіктер ?шін Бавариялы? премьер Штойберді айыптады, оны жастар, ?йелдер, шы?ыс ?лке т?р?ындарыны? к??іл-к?йлерін ескермеді деп жаз?ырды. А. Меркель ?зіні? жа?тастарын консервативті ??ндылы?тарды жа?арту?а, келешекке ба?дар ал?ан саясатты жасап шы?ару?а ша?ырды. ХДО жетекшісі А. Меркельді? позициясы д?ст?рлі консервативті ??ндылы?тарды бар к?шімен са?тап ?алу?а тырыс?ан партияны? о?шыл ?анатыны? ?арсылы?ын тудырды. Н?тижесінде А. Меркель ?зіні? бундестагта ХДО/Х?О фракциясын бас?ару ниетін білдірді, ал Э. Штойбер екінші ?атар?а ы?ыстырылып, Бавариясына ?айтып оралу?а м?жб?р болды. Осылайша, бундестагта?ы оппозиция жетекшісі А. Меркель болды.

Жалпы ал?анда, со??ы жылдары елді? ?леуметтік-экономикалы? жа?дайы бір?алыпты болды, дегенмен, ?азірді? ?зінде екі негізгі м?селе шешімін таппауда – біріншісі жаппай ж?мыссызды?, ол 2002 жылы 4 млн адамнан ас?ан болатын ж?не елде иммигранттарды? к?птеп келуі салдарынан оларды? саны артуда, м?ны? ?зі ?лтаралы? ?атынастар саласында ?иынды?тар ту?ызатынды?ы с?зсіз. Б?л м?селелерді шешу ГСДП-ны? «жа?артыл?ан Германия» атты ба?дарламасында ма?ызды орын алды.

2003 жылы ГФР-ды? бір?атар жерлерінде жергілікті бас?ару органдарына сайлау барсында же?іліс тап?ан социал-демократтар ?кіметі ш??ыл т?рде созылып кеткен ?леуметтік-экономикалы? да?дарыстан шы?ару жолдарыны? жа?а т?сілдерін іздестіруге кірісті. Елдегі ж?мыссызды? де?гейі 5 млн адам?а жа?ындау ?аупін ту?ызды, ал жо?ар?ы салы?тар ?лтты? экономиканы? дамуын ынталандыра алмады. 2003 жылы жазда Г.Шредер ?кіметі салы? реформасын ж?ргізу ?сынысын білдірді. 2003 жылды? ?азан айында Г.Шредер ?кіметі бундестаг депутаттарыны? ?арауына елдегі е?бек нары?ын т?бегейлі ?згертуге, тиімді ?ндіріс ?шін материалды? ынтаны арттыру?а, ?леуметтік к?мек алатындарды тыныштандыру?а ба?ыттал?ан «Кезектегі м?селе-2021» атты реформалар ?оржынын ?сынды. Осы реформаларды ж?ргізу ар?ылы Шредер ХДО/Х?О коалициясында?ы б?секелестеріні? же?іске деген ?мітінен айырма?шы болды. ГФР т?р?ындары ?мір с?ру де?гейіні? жо?ары болуына, кепілденген ?леуметтік ?ор?ау?а да?дыланып ?алды, ал ?кіметті? оларды б?л д?улеттен айыруды? кез келген амалдары ?ділетті наразылы? тудырды.

2003 жылы 18 ?арашада Рур айма?ыны? ірі ?нерк?сіп орталы?ыны? бірі Бохумда социал-демократтарды? к?пжылды? бас?аруын ?орытындылау?а ж?не келешек реформаларды? болаша?ын белгілеуге тиісті ГСДП партиясыны? ?ш к?ндік съезі ашылды. Съезд делегаттарыны? алдында есеп баяндамасымен с?з с?йлеген федералды канцлер Г. Шредер ?зіні? ?ріптестерін реформаторлар жолында пайда болатын ?ауіп-?атерлерге бірлесіп жауап беруге ша?ырды. Социал-демократтар «Болаша??а ба?ыт» атты ба?дарламалы? ??жат ?абылдап, Шредер ?кіметіні? ішкі ж?не сырт?ы саясатын жалпы ал?анда ??птады. Сонымен ?атар съезге ?атысушылар оны? партия ??рамында ?ызмет еткеніне 40 жыл толуын салтанатты т?рде атап ?тіп, саяси ?ызметінде одан ?рі жетістіктерге жете беруіне тілек білдірді.

Дегенмен, партияны? жа?дайы ауыр болды. ?леуметтік зерттеулер к?рсеткендей, «Ба?дарлама-2021» бойынша ?леуметтік-экономикалы? реформаларды? ж?зеге асырылуы халы?ты? кедей б?лігіні? ?ана емес, ау?атты азаматтарды? да наразылы?ын ту?ызды. Бас?арушы партия беделін арттыру?а ?мтыл?ан Г. Шредер реформаларды? жа?ымсыз салдарларына к??іл толмаушылы?ын жиі білдіріп отыр?ан солшыл ?анат ?кілдеріне, жас социалистерге, к?сіпода?тар жетекшілеріне же?ілдіктер жасау?а м?жб?р болды. Алайда, б?л у?делерді? барлы?ы ке?ес беру сипатына ие болды.

Ал жалпы ал?анда, бас?арушы партияны? кезекті съезі жемісті ая?талды деп айту?а болады. ?кімет саясатына ?атысты айтыл?ан сындар?а ?арамастан, делегаттар Г. Шредерді ?айтадан партия жетекшісі (81,1 % дауыс) етіп сайлады.

Сырт?ы саясаты. Г.Коль ?кіметі сырт?ы саясат саласында ГФР-ды? жетекші еуропалы? держава ж?не атлантикалы? ?ауымдасты?ты? белсенді м?шесі ретіндегі р?лін ны?айту?а к??іл б?лді. ЕО ше?берінде еуропалы? интеграцияны одан ?рі тере?дету ГФР-ды? та?ы бір ма?ызды міндетіне айналды. Осыны? негізінде Франциямен тату к?ршілік ?атынастар орнатылды. Г. Коль Германияны біріктіруді естен шы?армады ж?не ГДР-ге ?атысты д?рыс саясат ж?ргізді.

Г. Коль бас?ар?ан жылдарда?ы ГФР дипломатиясы ойластырылып, а?ыл?а салып ?арастырыл?ан ж?не са?ты?пен ж?ргізілуі бойынша ерекшеленеді. Бастап?ыда елді? бірігуі м?селесіне к?п назар аударылса, кейін б?л ГФР-ды? КСРО-мен жа?ындасу?а итермеледі. 1990 жылы екі ел арасында ?ол ?ойыл?ан тату к?ршілік, ?ріптестік ж?не ынтыма?тасты? туралы Келісімі оларды? ?зара ?арым-?атынастарыны? негізін ?алады. Герман дипломаттары Шы?ыс Еуропа елдерімен ?зара ?арым-?атынастарында туында?ан к?птеген м?селелерді жемісті шеше алды, канцлер Г. Коль ке?естік президент М. Горбачевты?, кейіннен ресейлік президент Б. Ельцинні? де «е? жа?ын досына» айналды.

Германия банктері Ресейге ?уана-?уана несиелер ?сынды, ал неміс к?сіпкерлері Ресей экономикасына орасан зор ?аражат салып, ?з ?ріптесіні? нары?ын жемісті т?рде игерді. М?селен, 90-жылдарды? басынан бастап Германия Ресейге жалпы сомасы 120 млрд марканы ??райтын «реформалар ?шін» несие берді. ?рине, б?л несиелер Германияны? біры??ай герман мемлекетін ??ру м?селесі бойынша КСРО-ны? ?стан?ан позициясы ?шін ?зіндік т?лема?ы болды.

Социал-демократтар ?кіметіні? ??рылуынан кейін Ресей-Германия ?арым-?атынастарда?ы «балдай т?тті кез» ая?талды. Г. Шредер енді Ресеймен ?арым-?атынастарды? ?стамдылы? пен ?зара тиімділік негізінде ж?ргізілетіндігін ж?не осыдан бастап Ресейге «досты?» же?ілдіктер жасау?а бармайтынын м?лімдеді. М?ндай ?станым, ?сіресе, 1998 жыл?ы Ресейдегі ?аржы-экономикалы? да?дарыс кезінде бай?алды, да?дарыс н?тижесінде к?птеген неміс к?сіпкерлері орасан зор ?аржылы? шы?ындар?а ?шырады.

Билік басына келгеннен кейін к?п кешікпей Г.Шредер М?скеуге сапар шегіп, Ресей президентімен кездесті ж?не екіжа?ты ?арым-?атынастарды жа?сарту?а, Ресеймен сауда-экономикалы? байланыстарын ?алпына келтіруге тырысты. К?п ?замай В. Путин де Берлинге сапар шекті, онда 1998 жыл?ы ?аржы да?дарысымен, 1999 жыл?ы Бал?ан да?дарысымен б?зыл?ан екі ел арасында?ы ?арым-?атынастарды ?алпына келтіру ж?ніндегі ?зара ке?ес берулермен алмасты. 2000 жылды? басына ?арай ГФР-ды? саяси элитасыны? ж?не іскерлік топтар ?кілдері Ресеймен ?зара тиімді ?арым-?атынастар м?мкіндіктерін жо?алт?ысы келмейтіндігін білдірді.

2003 жылды? ?азан айында Екатеринбургте жо?ары де?гейдегі ке?ес берулер ?ткізілді, оны? барысында екіжа?ты ?арым-?атынастарды? келешегі ?арастырылды, халы?аралы? ?мірді? ма?ызды м?селелері бойынша ?станымдармен келісілді. Оны? ішінде, Ресей азаматтарыны? кейбір категорияларына Германия?а кіру ?шін визалы? т?ртіпті же?ілдету туралы шешім ?абылданды ж?не экономика саласында?ы 15 ірі келісімшартты ж?зеге асыру ж?нінде келісімшарт жасалды.

90-жылдары неміс-француз ?арым-?атынастары ?жепт?уір ?ар?ынды дамыды. 2000 жылды? жазында Майнц ?аласында Франция президенті Ж. Ширак пен ГФР канцлері Г. Шредер арасында жо?ары де?гейдегі кезекті консультативті ке?ес ?тті. Елбасылар ?арышты бірлесіп игеру жоспарларын тал?ылады ж?не ЕО ??рылымдары мен институттарын реформалау жобаларын ?арастырды. Франция президенті Ж. Ширак 1963 жыл?ы ?йгілі Елисей келісімін алмастыру?а тиісті франко-германды? ?арым-?атынастарды? негіздері туралы жа?а келісім жасауды ?сынды.

2001 жылды? 11 ?ырк?йегіндегі о?и?а Германияны? сырт?ы саясатына елеулі ?згерістер енгізді. ГФР ?кіметі, жалпы ал?анда, А?Ш-ты? ла?кестікке ?арсы коалиция ??ру ж?ніндегі ісіне ?олдау білдірді, тіпті, ?з ?скерлерін ау?ан талибтерімен к?ресуге де жіберді. 2002 жылды? а?панында Г. Шредерді? А?Ш-?а ресми сапары барысында неміс тарапы америкалы? саясатпен толы? келісетінін та?ы да ескертті, ал президент Дж. Буш канцлерге Германияны? халы?аралы? ла?кестікпен к?ресте орасан зор ?лес ?ос?аны ?шін ал?ыс білдірді.

Алайда, кейінгі о?и?алар ГФР мен А?Ш арасында елеулі ?айшылы?тарды? туындауына ж?не б?рын-со?ды болып к?рмеген екіжа?ты ?арым-?атынастарды? сал?ындауына алып келді. Б??ан Дж. Буш ?кімшілігіні? Ирак?а ?скери басып кіру ?рекетін ж?зеге асыруы ж?не Б?? ?ауіпсіздік Ке?есіні? санкиясынсыз Саддам Хусейнні? диктаторлы? ж?йесіні? ??лауына к?шпен ?ол жеткізу жоспарлары т?рткі болды. Канцлер Г.Шредер Таяу Шы?ыста?ы ?скери ?имылдарды? шо?ырлануына табанды т?рде ?арсы шы?ып, Ирак м?селесіні? к?шпен шешуге тырысу амалын айыптады.

Тіпті, 2002 жылы 12 ?ырк?йекте А?Ш президентіні? Б??-да с?йлеген с?зінен, оны? жетекші елдер басшыларына Ирак?а ?арулы басып кіру ?рекетіне ?олдау к?рсету ?тінішін білдіргеннен кейін де Г. Шредер ГФР-ды? б?л шаралар?а ?атысуы ж?нінде к?м?н білдірді. Ол Вашингтонны? дайындап жат?ан ?скери бас?ыншылы? жоспарлары туралы ?з ода?тастарын хабардар етпей, Пентагон?а с?зсіз ба?ынуды талап еткеніне зы?ырданы ?айнады. Істі? шын м?нісінде, герман канцлері А?Ш-ты Ирак да?дарысын арандатты ж?не Ирак?а ?ысым к?рсету ?шін ?олдану?а болатын саяси ж?не дипломатиялы? ??ралдарды пайдаланудан бас тартты деп айыптады.

2002 жылы ?ырк?йекте ГФР-дегі сайлау нау?аны кезінде де Буш ?кімшілігі та?ы да сын?а алынды. Сайлаудан кейін ж?не ГФР жа?а ?кіметіні? ??рылуынан кейін канцлер Г. Шредер Вашингтон ?аласына шиеленісті б?се?дету мен екі ел арасында?ы ?атынастарды ?айта ?алпына келтіру ?шін Сырт?ы істер министрі Й. Фишерді жіберді. А?Ш-ты? мемлекеттік хатшысы К. Пауэллмен ж?ргізген келісс?здері кезінде Й. Фишер Германияны? Америкамен «шексіз ынтыма?тасты?ыны?» са?тап ?алуын баса айтып, дегенмен, ГФР ?кіметіні? Б?? санкциясы болса да, Ирак?а ?скери басып кіру амалын ?олдамайтынын та?ы да ескертті.

Осылайша, екі тарапты? ?зара досты? ілтипаттылы?ына ?арамастан, ГФР мен А?Ш арасында?ы ?арым-?атынастар жасанды сипатта ?ала берді.

?рине, Берлин мен Вашингтонны? Ирак м?селесі бойынша келіспеушіліктері екі ел арасында?ы к?птеген екіжа?ты ж?не к?пжа?ты келісімдермен бекітілген ?арым-?атынастарды? толы?тай ?зілуіне ?келген жо?. 2003 жылды? ?ырк?йек айында Нью-Йорктегі кездесуінде А?Ш президенті Дж. Буш пен Германияны? федералды канцлері ма?ызды халы?аралы? м?селелерге ?атысты орта? тіл табысып, екі ел арасында бол?ан ?айшылы?тарды шешті. «Келіспеушіліктер артта ?алды, біз болаша??а бірге ?адам басамыз», – деп м?лімдеді Г. Шредер. Сонымен ?атар ГФР канцлері ?лемдік ?ауымдасты?ты Б?? ?ауіпсіздік Ке?есі ??рамын ке?ейтуге ша?ырып, ?лем та?дыры ?шін жауапкершілігі ед?уір жо?ары шешімдерді ?з мойнына алатынды?ын білдірді.

Со??ы жылдары ГФР Латын Америкасы елдеріне ас?ан ?ызы?ушылы? танытуда. 2002 жылды? а?панында Г.Шредер Экономика министрі, елді? ірі к?сіпкерлерімен бірге Мексика, Бразилия, Аргентина?а сапар шекті. Онда неміс басшылы?ы ?зіні? экономикалы? м?дделерін ж?зеге асыру?а, латынамерикалы? елдермен екіжа?ты ынтыма?тасты?ты дамыту?а к?ш-жігерін ж?мсады. Германия канцлеріні? белсенді сырт?ы саясатыны? ар?асында ГФР-ды? осы елдерге салын?ан тікелей инвестициялары 90-жылдарды? ішінде 7 млрд-тан 22 млрд евро?а дейін артты.

Герман дипломатиясы Азия мен Африка елдеріне де к?п к??іл б?лді. 2000 жылды? со?ында канцлер Г. Шредер Мысыр?а, Ливан?а, Сирия?а, Иордания?а, Израиль?а ресми сапар шекті. Онда Таяу Шы?ыс ?а?ты?ысын реттеу ж?нінде келісс?здерді? бір?атары ?ткізілді. Ал осыдан с?л ертерек Берлинде ГФР мемлекеттік ?айраткерлеріні? Иран президенті Хатамимен кездесуі ?тті.

2003 жылды? со?ы ГФР ?кіметіні? жа?а дипломатиялы? жетістіктерімен ерекшеленді. Федералды канцлер А?Ш пен ?лыбритания?а сапар шегіп, онда Ирак?а ?скери басып кіруден туында?ан со??ы жылдарда?ы т?сініспеушілікті толы?ымен жойды. Сонымен ?атар, ?ытай мен ?аза?стан?а да ресми сапар шегіп, ?ару-жара?ты, жо?ары технологиялы? ??рал-жабды?ты, коммуникация ??ралдарын сату ж?ніндегі келісімшарттарды энерготасымалдаушылар мен ке? ?олданыс тауарларына алмастырды. Б?ндай белсенділік н?тижесінде Германия ?ытайды? ?ана емес, Орталы? Азия елдеріні? де ірі инвесторы мен сауда ?ріптесіне айналуы м?мкін.

ГФР-ды? халы?аралы? ?ауымдасты??а ?ызы?ушылы? танытуы б?л елді? ?лемдік істерде ?з р?ліні? артуына ж?не Б?? ?ауіпсіздік Ке?есіні? т?ра?ты м?шелігіне ?туіне ?ол жеткізу ниетін та?ы да д?лелдеді.

Германия Федеративтік Республикасы мен ?аза?стан Республикасы арасында?ы ?атынастар. 1991 жыл?ы 31 желто?сан – Германия Федеративтік Республикасы ?аза?стан Республикасыны? егемендігін таныды. 1992 жыл?ы 19 а?панда екі ел арасында дипломатиялы? ?атынастар орнатылды. Екіжа?ты ?атынастар т?рлі де?гейдегі байланыстарды? жо?ары ?ар?ынымен ай?ындалады, олар досты? пен ?зара сенімге негізделген. Екі мемлекет арасында саяси, сауда-экономикалы?, м?дени-гуманитарлы? ж?не білім беру саласында, сондай-а? халы?аралы? ла?кестікке ж?не есірткімен сауда?а ?арсы, ?орша?ан ортаны ?ор?ау?а ба?ыттал?ан ынтыма?тасты?ты? негізгі ба?ыттарын белгілейтін т?рлі ??жаттар?а ?ол ?ойыл?ан болатын.

ГФР мен ?аза?стан арасында?ы м?дени ж?не гуманитарлы? салада?ы ынтыма?тасты? 1994 жыл?ы 16 желто?санда ?ол ?ойыл?ан ГФР мен ?аза?стан ?кіметі арасында?ы «М?дени ынтыма?тасты? туралы» Келісіміні? негізінде іске асырылуда. Осы салада?ы ?зекті м?селелер ?аза?-Герман ?кіметаралы? ж?мыс комиссияны? отырыстарында ?аралады.

Екі ел арасында білім ж?не ?ылыми зерттеулер саласында?ы ынтыма?тасты? та п?рменді дамып келеді. 1999 жылдан бері мамандарды неміс ?лгісі бойынша дайындайтын Алматыда ?аза?-Неміс университеті ж?мыс істейді. ГФР мен ?аза?стан ?кіметтері арасында?ы ?аза?-Неміс университетін дамыту ма?сатында?ы ынтыма?тасты? туралы келісімні? аясында атал?ан жо?ары о?у орнында ?осымша жа?а маманды?тар ашу, о?у ?имаратын жа?армалы ?уат к?здерін пайдалануды? ?лгісі ретінде ?айтадан салу ж?мыстары ?ол?а алынды. ?аза?станда 1994 жылдан бері Гете институты, 1989 жылдан Герман академиялы? алмасу ?ызметі (ДААД), Герман педагогикалы? алмасу ?ызметі, т?рлі саяси ?орлар ж?мыс істейді.

Германия ?аза?станны? е? ірі сауда-экономикалы? ?ріптестеріні? ?атарына кіреді. ?аза?станны? Индустрия ж?не сауда министрлігіні? м?ліметтеріне ?ара?анда, 2008 жылды? н?тижелері бойынша екіжа?ты сырт?ы сауда к?леміні? к?рсеткіші 2004 жылмен салыстыр?анда, 2,6 есе ?сіп, 3,2 млрд А?Ш долларын ??ра?ан.

Германияны? статистика мекемелеріні? м?ліметтері бойынша 2008 жылы ?Р мен ГФР арасында?ы сауда айналымыны? к?рсеткіші 6,2 млрд евро?а жеткен, ал 2007 жылы б?л к?рсеткіш 5,6 млрд евро бол?ан.

?аламды? ?аржы ж?не экономикалы? да?дарысты? салдарынан 2009 жыл?ы ГФР-ды? м?ліметтері бойынша екіжа?ты сауданы? на?ты т?мендеуі бай?алуда. Санды? салыстырмада осы салада?ы к?рсеткіш 2009 жылды? маусым айында неміс тарапыны? а?параты бойынша 1 млрд 613 млн евро (2008 жыл?ы маусым айында – 3 млрд 29 млн евро), ал ?аза?станды? м?ліметтер бойынша 2009 жылды? ?а?тар-тамыз айларында – 1,64 млрд долларды ??рады.

Германияны? д?ст?рлі жетекші экспортты? ба?ыттарына машиналар, ??рал-жабды?тар, электротауарлар, авток?ліктер, д?рі-д?рмектер жатады. ?аза?стан Германия?а к?мірсутектер (жалпы м?лшері – 88,2 %), металдар, химиялы? шикізаттар мен ферро?орытпалар шы?арады.

?аза?стан экономикасына ГФР инвестицияларыны? к?лемі 3,3 млрд доллардан асты. ?з кезегінде, жалпы к?лемі 95 млрд долларды ??райтын шетелдегі ?аза?станды? инвестициялар ішінде Германияны? экономикасына 3,2 млрд доллар ?аржы инвестиция ??йылды.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/bak-yt-bozheeva/europa-zh-ne-amerika-elderinin-k-azirgi-zaman-tarihy-1945-2009/?lfrom=688855901) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.