4 диплом жмысын орындау
4.1 Диплом жмысын жазуа дайынды Ебек шыынын немдеу масатында диплом жмысыны бірінші фрагментін жазбастан брын оны рсімдеуге ойылатын талаптарды зерделеу ажет.
Диплом жмысын жазуа дайындыты диплом жазушыа тадалан таырыпты зерттелу пнін баалауа кмек беретін, ылыми статьялар жне оу ралдары, монографияларды оса, дебиеттермен танысудан бастау керек.
Кздер жне дебиеттермен жмыс жасау процесінде сол немесе баса зерттелетін мселеге жататын, фактілер мен оиалар бойынша кшірмелер жасау сынылады. Кшірмелерді бетті бір жаына жасау масата лайы, бл кпшілік жадайда материалдарды топтауды жне деуді жеілдетеді. Бл кезде кшірме жасалынан, дебиеттер мен кздерді шыарылуын наты крсету ажет.
Студент-диплом жазушы зіні жмысында жаттарды дрыстыын тексеру керек, оны рушылара кімдерді кзарастарына сйенген, осы жаттарды олданыланы аны па жне андай масатта олданылан.
Кздер мен дебиеттерді зерделегеннен кейін диплом жмысыны толы жоспарын ру ажет жне оны ылыми жетекшімен келісу ажет. Жоспар жмыс барысында анытала тседі. Оны соы нсасы негізгі кздер мен дебиеттерді дегеннен кейін рыларды, ылыми жетекшімен бекітіледі жне міндетті жат болып табылады, згеріс жасау тек жетекшіні келісімімен ана болады.
Кіріспе, блімдер жне орытындыны жазу шамасы бойынша диплом жазушы оны жетекшіге крсетеді жне диплом жмысына дайындыты бекітілген кестесіне, мерзімдеріне оны ескертуі есебімен оны айта тзейді.
4.2 Диплом жмысыны рылымы жне мазмны
Диплом жмысыны рылымы ата нысанда жне стандартты болмауы керек. Ол кбінесе мтінге, крделілік дрежесіне жне тжірибелік мніне, жалпы баяндалу логикасына, сонымен бірге ойылан міндеттерге байланысты болады. Диплом жмысыны рылымы, ереже бойынша, кіріспені, ш блімді (теориялы, аналитикалы жне конструктивті), осымшаны жне олданылан дебиеттер тізімін зіне осады, сонымен атар, жмысты презентациялау кезінде олданылатын суреттеуді сипаттаудан трады (кескіндеуді).
Диплом жмысын ылыми стильмен баяндау ажет. ылыми сз стильізгешеліксіз монолог, баяндау шінші тланы атынан жргізіледі, авторлы «мен» олданылмайды. Диплом жмысындаы абылданан шешімдер, длдік жне барлы млметтерді объективтілігі шін жауапкершілікті студентдиплом жмысыны авторы з мойнына алады.
4.2.1 Диплом жмысыны рылымды элементтері болып:
– сырты беті (ОСЫМША Д);
– титулды бет (ОСЫМША Е);
– тапсырыс-хат (ОСЫМША Б);
– бекітілген нысанда диплом жмысына тапсырма;
– мазмны;
– кіріспе – 2-3 бет;
– 1 блім (проблеманы зерделеуді теориялы жне дістемеліку негізі, дебиеттерге шолулар) – 15-25 бет;
– 2 блім (аналитикалы блім) – 25-35 бет;
– 3 блім (зерттеу блімі) – 20-30 бет;
– орытынды – 3-5 бет;
– олданылан дебиеттер тізімі;
– осымша;
– суреттейтін материалдар (тігілмейді).
– 4.2.2 Сырты бетінде (ОСЫМША Д) келесідей млметтер келтіріледі:
– диплом жмысы орындалан, йымны атауы;
– студентті тегі, аты-жні;
– диплом жмысыны атауы;
– жмыс трі – диплом жмысы;
– шифр жне маманды атауы;
– жыл, ала.
– 4.2.3 Титулды бет Титулды бет диплом жмысыны бірінші беті болып табылады жне жат іздеу жне деу шін ажет, апарат кзі болып ызмет атарады. Ол Е ОСЫМШАсына сйкес рсімделеді жне диплом жмысыны жалпы беттеріні нміріне осылады. Титулды бетте бет нмірі ойылмайды.
Титулды бетте тмендегідей млметтер келтіріледі:
– диплом жмысы орындалан, йымны атауы;
– диплом жмысы орындалан, кафедраны атауы;
– кафедра мегерушісіні бекітуші олы;
– жмыс трі – диплом жмысы;
– таырыпты крсетумен «таырыбына» диплом жмысы таырыбыны атауы;
– шифр жне маманды атауы;
– сол жаында – «Орындаан» сзі, о жаында арама арсы студентті тегі, аты-жні крсетіледі;
– бір жол тмен «ылыми жетекші» жазылады жне жетекшіні тегі, аты-жні, ылыми дрежесі, ылыми атаы т.б. регалиясы крсетіледі;
– бір жол тмен «Стандартизация бойынша кеес беруші» жазылады жне тегі, аты-жні, ылыми дрежесі, ылыми атаы крсетіледі;
– ала, жыл.
Тапсырыс-хат жне тапсырма диплом жмысыны жалпы санына осылады, біра олара нмір ойылмайды.
4.2.4 Мазмны Диплом жмысыны мазмны кіріспені, реттік нмірлер жне барлы блімдер жне блімшелерді атауларын, олданылан кздер тізімін жне бет нмірлері крсетілген осы рылымды элементтер басталатын осымшалар атауын осады. ысартылан блім жне блімшелер (параграфтар) атауы немесе олар басаша растырылып баяндалса, жне/немесе жйелілікке рсат берілмейді.
–
Кіріспе….…………………………………………………….…………………………5 1 Запастар есебі жне аудитіні теориялы аспектілері….……..……………………8
1.1 Запастар классификациясы жне оны баалау дістері……..…………………8
1.2 Запастарды синтетикалы жне аналитикалы есебі..…..……………….…12
1.3 Запастар аудитіні есебі……….. ………………………………………………..18 2 «Казахтелеком» А аржылы жадайын талдау……….…
2.1 «Казахтелеком» А ысаша сипаттамасы…….……………
2.2 сікілікті талдау, баланс рылымы жне рамы………………………………26
2.3 тімділік жне тлемабілеттілікті талдау……..……………………..……….29
2.4 Ксіпорынны аржылы беріктігін талдау………..……………………………33 2.5 Іскерлікбелсенділігін жне рентабельділігін талдау………………………….36 3 «Казахтелеком» А ШФ запастар есебі жне аудитін жетілдіру
3.1 «Казахтелеком» А ШФ запастар есебіні ерекшелігі
3.2 «Казахтелеком» А ШФ запастар есбін йлестіру бойынша сыныстар…48 орытынбы….……………………………………………………………………….62 олданылан дебиеттер тізімі………….…………………………………..……….65 осымша………………………………………………………………………………68 4.2.5 Кіріспе Кіріспе таырыпты жасау шін шешілетін пробеманы азіргі жадайыны баасын бейнелеуі керек, бастапы млметтер жне негіздеме болып табылады.
Кіріспеде тадалан диплом жмысыны мні жне зектілігі длелденген болуы керек, диплом жмысын орындау кезінде студент зіні алдына оятын масат пен міндеттерді руы керек, пні мен зерттеу объектісі, оны жмысыны апробациясыны (ылыми жарияланымдарды болуы, конференциялара атысу, ндіріске енгізу туралы актілерді болуы жне т.б.).
дістемелік негізі мен тжірибелік мні длелденген болуы керек. Кіріспе апарат алу кздері жне зерттеуде олданылатын апараттар, диплом жмысын орындауды негізі болып ызмет ететін нсаудан труы керек.
Кіріспе жне орытынды – бл диплом жмысыны визит карточкасы, себебі сіресе осы блік негізінде оны сапасы туралы ой-пікір алыптасады.
Диплом жмысыны масатын ру экономикалы былыстар арасындаы задылытарды табу жне оны талдау жолымен проблемалы жадайларды шешуге баытталан болуы керек. Кбінесе диплом жмысыны масаты екі блімнен трады: біріншісі-«зерттеу…(проблемалы жадай)» сзінен басталуы керек, жне екіншісі-оны жетілдіру бойынша (немесе оны дамыту келешегін анытау) сыныстар жасау.
Диплом жмысыны масатынан баса аныталмаан нысандаы– талдау…., жасау…., шолу…, анытау…., длелдеу…., енгізу…, крсету…, деу…, іздеу…, ндіріп алу…, зерделеу…, анытау…, сипаттау…, бекіту…, тсіндіру…, формуланы шыару…, сыныс жасау…, зара байланысты бекіту…, болжау жасау…, даму келешегін анытау… жне т.б. етістіктен басталатын тізім трінде рылатын міндеттер аныталады.
Міндеттерді рылуы наты ойылу керек, себебі оларды мазмны, тізімі жне орындалуы диплом жмысыны сйкес блімдеріні атауына жне рылымына тікелей серін тигізеді.
Зерттеу объектісі – зерделеу шін зерттеушімен алынан жне проблемалы жадайды тудыратын, процесс немесе былыс, зерттеуші айналысатын, ылыми білімні блігі. Зерттеу объектісі – нары жне/немесе наты шаруашылы субъектілеріні эконормикалы ызметін крсетеді.
Пн – бл объект шекарасында, шегіндегі болады, бл проблеманы аспетісі, зерттей келе біз толытай объектіні, оны басты, е маызды белгілерін танимыз. Диплом жмысыны пні кпшілік жадайда оны таырыбыны анытамасымен сйкес келеді немесе оан те жаын. Зерттеу пні наты зерттеуде объектіні зерделеу шекарасын анытайды.
Кіл аудару ажет, зерттеу объектісі мен пні оны масатымен міндеттері сияты тек ана тадалан таырыптан туелді емес, сол сияты зерттеу ниетінен де туелді.
Таырып бойынша олданылатын зерттеу дістерін олдануды ашу кезінде шекті ысартылан баяндау талап етіледі. Мнда те маыздысы сыныс жне сыным, орытындыларды длелдеу бойынша автормен жргізілген жеке меншік зерттеулерді олдану базасында дістерді атауыны болуы.
4.2.6 Бірінші блім Бірінші блімде диплом жмысыны міндеттерімен сйкес зерделенетін проблемаларды негізгі теориялы жадайлары арастырылады, азіргі жадайда тадалан таырып бойынша ылымда жне тжірибеде жаадан не пайда болды соны ашу арастырылады. Аталан блімді зерттеу объектісі жне пн сипатынан бастаан жн, содан кейін біраз тарихи экскурс жасау керек, зерттелетін проблемаларды зерделену сипатын баалау, ылыми дебиеттерде р трлі ашылатын теориялы, тжірибелік шешілген жне дискуссиялы сратарды арастыру жне міндетті трде з кзарасын білдіру керек.
Теориялы блімде проблема бойынша дебиеттерге шолулар жасалынады, тжырымдамалар рылады, наты йымдардаы проблеманы талдау дістемесі длелденеді.
Кздер жне дебиеттерге критикалы шолулар жасау кезінде ойылан проблеманы зерделеу шін не береді, оларды авторларыны андай кзерге сйенетінін анытау керек. Бл кезде мынаны ескерген жн, зерттелетін кздер мен дебиеттерді критикалы талдауды арапайым нормативтік-ыты актілер, жмысытар жне оларды авторларымен ауыстыруа болмайды.
олданылан кздер мен дебиеттерге шолулар таырыпты немесе пндік принцип бойынша рылуы керек, студент баасынан труы керек (немесе оылан материала жеке атынасы), проблеманы жасалу дрежесін крсету, сраты зерделеуді кемшілігін анытау керек. Оыландарды творчествалы трде ойлай отырып, баса авторларды кз арасын аргуметті трде длелдеу керек жне з позициясын длелді баяндауы керек.
Диплом жмысыны таырыбын теориялы длелдеуді тмендегідей баытта ашу сынылады:
1) Зерттелетін таырыпты азіргі жадайы. Белгілі бір белгілері бойынша зерттелетін таырыптар классификациясы.
2) Тадалан таырыпты талдау жне зерделеу кезінде оллданылатын баалау крсеткіштері.
3) Зерттелетін проблемалар бойынша лемдік тжірибеде жинаталан прогрессивті тжірибелер.
Блім соында проблема теориясы бойынша ысаша орытындылар жасалынады, оны тжірибелік зерттеу ажеттілігі длелденеді.
4.2.7 Екінші блім Екінші (аналитической) блімде адыы талдау дістемесі бліміндегі ділелдеме негізінде зерттеу дістемесіне тн проблема жадайы зерттеледі (банкке, ксіпорына, зейнетаы орына жне т.б.).
Талдау шін материалдар болып ндірістік жне диплом алдындаы стжірибені ту уаытында студент-диплом жазушымен зерделенген жмыс жоспары, жылды есеп, статисткалы есеп жне баса да ызметтік апарат табылады.
Длелдеу жне талдау шін ызмет атаратын, материалдар шынайы жне толы болуы керек, себебі соан сйене отырып істі жадайын талдауа, резервтерді ашу жне оларды олданылуыды жолдарын крсетуге, сонымен атар жмыстаы ашылан кемшіліктерді жоюа болады. Жмыс процесінде олданылатын млметтерді ана тадап алып, ажетсіздерін алып тастау керек.
болады.
Жиналан материалдар клемі жне сипаты абылданан зерттеу дістемесіні ерекшеліктеріне байланысты.
Істі йымдастыру жадайын талдау соы 3-5 жыл шін жинаталан статистикалы материалдарды деуді йымдастыруды кздейді. Санды апараттарды деу жне талдауды азіргі экономика-математикалы дістер кмегімен жргізу ажет. Зады жне объективті тжырымдарды бекіту шін крсетілген проблема туралы барлы млметтер шын болуы керек. Жалпы жадайда диплом жмысыны аталан блімі тмендегідей парагрфтардан труы керек:
4.2.7.1 Талдау объектісіні жалпы сипаттамасы Аталан парагрфта келесі баыттар бойынша ксіпорынны жалпы сипаттамасы беріледі:
– ксіпорынны тарихы (ашан жне алай рылан, зіні ызмет барысында алай аталан, айта рылуыны, таратылуыны масаты мен міндеттерін ысаша сиппатау (егер солай болса));
– соы есептік кнге ксіпорынны жадайы (соы есептік кезе шін ксіпорынны дамуыны негізгі орытындылары, болжанан кезеге ксіпорын ызметіндегі ммкін болатын згерістерді симпаттау);
– ксіпорынды басаруды йымдастырылуын талдау (басаруды йымды рылымы, ксіпорынны аржылы-экономикалы ызметі, оларды ксіпорынды басаруды жалпы жйесіндегі ролі, орны);
4.2.7.2 Ксіпорынны аржылы жадайын талдау Бліміні блімшесінде ксіпорынны аржылы жадайын талдау жргізіледі, оан тмендегідей крсеткіштерді зерттеуі осылады: активтерді рамы мен рылымы жне оларды згерісі, аржылы беріктігі, тімділігі, іскерлік жне нарыты белсенділігі.
Сонымен атар залалсызды нктесін талдау, аржылы жне шыл левередж жне баса да крсеткіштерді талдау масата лайы.
4.2.7.3 Диплом жмысыны таырыбын сипаттайтын, крсткіштерді тлдау Диплом жмысыны осы пунктінде диплом жмысындаы зерттелетін проблемаларды жадайын сипаттайтын, ксіпорын ызметіні жеке баыттарын талдау жргізіледі. Талдау тмендегідей алгаритмдерді кмегімен жргізіледі:
– талданатын параметрлерді жалпы сипаттамасы (диплом жмысыны таырыбын ашу шін оны талдауды маыздылыы);
– аталан параметрлерді сипаттайтын, крсеткіштер кестесі;
– крсеткіштер кестесін талдау (кесте млметтері бойынша осы жерде диаграмма сызуа болады);
– болжанан кезеге оны згерісіні сікілігіні болжамы жне талданатын кезеі шін параметрлер жадайы бойынша орытынды.
4.2.7.4 Диплом жмысыны аналитикалы бліміні орытындысы Аналитикалы блім бойынша орытынды соы есептік кнге ксіпорын жадайыны ысаша баасынан труы керек немесе аналитикалы блімні барлы пункттері бойынша концентратцияланан трде крсету.
Талдау нтижесінде аныталан ксіпорынны ішкі резервтері жне олданылмаан ммкіндіктер жыне сырты орта атерлерін атап ткен жн.
шінші блімде жргізілетін техника – экономикалы длелдеме, Ш жасарту бойынша сыныстарды ру керек.
4.2.8 шінші блім Бл блімде баса блімдерде жргізілген, талдаулар нтижесінен шыатын, зерделенетін проблемаларды шешімі бойынша инновациялы баыттаы шаралар жасалынады.
Атап айтанда, ашы резервтерді олдану жолы крінеді, жмыстаы кемшіліктерді жою, диплом жмысыны масаты мен міндеттерін ткізуді амтамасыз ететін, шешімдерді абылдау жне длелдеу, жоспарлау жргізіледі.
Талдау негізінде сыныстарды жасау кздейді, мнда пробелаларды шешу ммкіндігін жне кемшілігін анытау жргізіледі, студент-диплом жазушы жеткілікті толы жне аргументтелген сыныстар мен сыным келтіреді.
Аталан блімде тізімді беру керек жне аталан шешімді жасау жне ткізу бойынша толыымен ызмет алгоритімін баяндаумен диплом жмысыны таырыбы бойынша айырыша мні бар шараларды блігін немесе барлыын толыымен сипаттау керек. орытындысында студент шараларды экономикалы тиімділігін длелдеуі, зерттелетін ксіпорын ызметіні аржылы нтижелеріне кзделетін шараларды серін баалауды жргізуі керек. Аталан блім сол сияты зерттеу пніні даму келешегінен трады. Аталан бліміні проблемалы сратарыны авторлы сипаты бар.
Диплом жмысында объектіге сыныстарды енгізу дрежесіні сипаттамасы, сонымен атар баса объектілерде сол сияты салалы жне айматы аспектілерде оларды олдану ммкіндігі міндетті трде беріледі. Сонымен атар осы аумата ары арай даму келешегі сипатталуы керек.
4.2.9 орытынды орытындыда жргізілген зерттеулер орытындылары келтіріледі, диплом жмысыны масаты мен міндеттеріндегі растырылан, сратарды зерделеу орытындылары жалпылама трде баяндалады, таырыпты ары арай жасау келешегі крсетіледі. орытындыда студент-диплом жазушы жмыста арастырылан негізгі сратара зіні кзарасын длелді трде баяндауы керек. орытынды жаа млметтер, фактілер, аргументтер жне т.б. трмауы керек, ал тжырымдамалар негізгі таырыптан логикалы трде шыуы керек.
Шамамен орытынды клемі 3-5 бет.
4.2.10 олданылан кздер тізімі Тізім диплом жмысын жазу жне дайындау барысында студентпен олданылан кздер туралы млметтерден труы керек жне зерттелелінетін таырыпа байланысты 25 атаудан кем болмауы керек. Кздер туралы млметтер МЖМБС 7.1.-84. талаптарына сйкес келтіріледі.
Бл кезде диплом жмысын жазу кезінде олданылан барлы зады жне нормативті-дістемелік материалдар, ылыми, оу жне мерзімдік басылымдар толы библиографиялы тсіндірмесімен бейнеленуі керек (шыарылан орны, баспа атауы, басылан немесе жарияланан жылы). Тізім жмыс мтінідегі кздерді олданылу шарасы бойынша рылады жне Ж ОСЫМШАСЫНА сйкес рсімделеді.
4.2.11 осымша Диплом жмысыны негізгі мазмнын суреттеп сипаттайтын жне толытыратын барлы материалдар, жмыса осымша ретінде шыарылады.
осымшаа осылуы ммкін:
– аралы математикалы длелдемелер, формулалар жне есептер;
– бастапы жне осымша санды млметтер кестесі;
– нсаулытар, дістемелер, сонымен атар р трлі мтіндік, йымдыыты, анытамалы, жарнамалы жне баса да жаттар;
– кмекші сипаттаы (фото суреттер) сурттер;
– диплом жмысыны нтижелерін енгізу актісі.
4.2.12 Суреттеп сипаттайтын (ілеспе) материалдары Диплом жмысы бойынша суреттеп сипаттайтын материалдар 10 слайд клемінде, Microsoft Office PowerPoint бадарламасын олданумен слайдты презентация трінде крсетіледі. Слайдты атауы жне ортасында крсетілетін нмірі болуы керек.
Слайдтар А4 ааз тасымалдаушыларда диплом жмысына ілеспе материалдар трінде айталанады. Ілеспе материалдар нмірленуі керек жне титулды беті болуы керек (ОСЫМША И) Экземплярлар саны Мемлекеттік аттестациялы комиссия мшелері шін (ереже бойынша 5 кем емес) жеткілікті болуы керек.
Суреттеп сипаттайтын материалдар мазмны тмендегідей блінуі керек:
арастырылып отыран диплом жмысыны теориялы аспектілері бойынша студентпен жасалынан негізгі орытындыларды бейнелейтін 15-30% – ы бірінші блім бойынша, 30-45% – ы аналитикалы блім бойынша (сызба, кестелер, сызулар, жмыста зерттеу объектісін талдау жргізген суреттеп сипаттаулар)
жне 30-45% – ы зерттеу блімі бойынша. Соылары диплом жмысын орындау процесінде алынан, наты нтижелерді бейнелеуі керек жне тжірибелік мні болуы керек жне жмыста сынылатын шараларды тиімділігін длелдеу бойынша есептен труы ажет. Оу дебиеттеріндегі жалпы олданылатын ымдарды слайда шыармауа болады.
5 ДИПЛОМ ЖМЫСЫН РСІМДЕУ ТРТІБІ
–
Диплом жмысы бір ана дана болып дайындалады жне алы апты олдану арылы тптелуі керек. Диплом жмысыны мтіні оылан жне редактілік деуден ткен болуы керек. Диплом жмысыны жалпы клемі 60осымшаны оспаанда) беттен аз емес клемде рылуы керек. осымша диплом жмысыны жалыпы клеміне осылмайды жне нмірленбейді.
Дипломды жмыс компьютер жне принтер кмегімен А4 форматты а ааз бетіні бір жаында жасалуы тиіс. (210х297). А3 форматты бетіне кесте мен суреттер сызуа рсат беріледі. Шрифт Times New Roman – 14 пт.
жоларалы интервал арылы. Мтіндегі абзац 12,5 мм-ге те болуы керек.
Тексті тзеу автоматты тасымал жасау функциясын олданумен бетті клденеінен жргізіледі.
Дипломды жмысты мтінін компьютермен келесідей жазу лшемін сатап басу керек: о жаы – 10мм, сті жне асты – 20мм, сол жаы – 30мм.
Диплом жмысын орындаан кезде біркелкі алындыын, контрастілік жне аны крінуді сатау керек. Жмыста наты, блдырланбаан сызытар, ріптер, цифрлар, белгілер болуы керек. Мтіндік жаттар беттеріні бзылмауы, быланбаан, жне алдыы мтінні жолымен араласып кетпеген, іздері болмауы тиіс.
Тек, мекеме, йым, фирма атаулары, бйымдарды аты жне жмыста жеке меншік аттары тп нса тілінде крсетіледі.
5.2 Жмысты рылымы
Дипломды жмысты рылымды элементтеріні атаулары:
«Мазмны», «Белгілер мен ысартулар», «Кіріспе», «орытынды», «олданылан деби кздер», «осымша», сонымен атар тарау жне парагрфтар атауы (блімдер аты мен блмшелер) жмысты рылымды элементтеріні аты ретінде ызмет атарады жне жаа беттен басталады, соында нкте ойылмайды.
Жмысты рылымды блімдеріні таырыптарын басты ріптермен, жаа жолдан бастап тсіріліп, арайтылып жазылан шрифтпен, нктесіз басу керек. Егер блім таырыбы екі сйлемнен трса, онда оларды нктемен блу керек. Диплом жмысыны таралуы барлы жмыс шегінде нктесіз араб цифрлармен белгіленген болуы жне реттік нмірлері болуы тиіс.
Диплом жмысын блім (тарау) жне блімшелерге (параграфы) блуге болады. р бір блім жне блімшелер татамдалан апараттардан трады.
Блімдер атаулары жиынтыында диплом жмысыны таырыбын ашуы керек, ал блімшелерді атауы жиынтыында сйкес блімдерді ашуы керек.
рбір тарау блімшелерден труы тиіс жне оларды саны 3-4 тен аспауы керек. Блімшелерді атаулары арайтылып жазылан шрифтпен жаа жолдан бастап жазба ріппен жазылуы керек жне олар рбір блім шегінде нмірленеді. Блімше нмірі нктемен блінген екі цифрдан трады: бірінші цифр – блім нмірі, екінші цифр – блімшені реттік нмірі. Блімше нміріні соында нкте ойылмайды.
«Тарау(блім аты)», «параграф(блімше)» сзі блім атауында жазылмайды.
Блім аты немесе блімшелер ішінде ары арай блінулер болады.
р бір блімшелерді ары арай блінулері алдында дифис немес, мтіндік жатта ажет боланда жол ріпі (мыналардан баса е,з и,о,ч,ь,ы,ъ) олданылады, ріптер кейін жаша ойылады.
Ары арай блінуді ары арай детальдануы кезінде араб цифрлары олданылады, цифрдан кейін жаша ойылады жне жазу абзацтан басталады.
5.3 Дипломды жмыс беттеріні нмірлу
Диплом жмысыны беттері барлы мтін бойынша тпелі нмірлеуді адаалай отырып, араб цифрларымен нмірленеді. Титульды бет, тапсырысхат жне дипломды жмыса берген тапсырма, беттірді жалып нмірленуіне осылады, олара беттер нмірлері ойылмайды. Бет нмірлері оны тменгі жаыны ортасына нктесіз ойылады.
Жеке беттерде орналасан суреттеп сипаттаулар мен кестелер жалпы беттер нміріне осылады. Диплом жмысыны сырты беті диплом жмысыны беттеріні жалпы нміріне осылмайды.
Жеке бетте орналасан суреттеп сипаттаулар жне кесте беттерді жалпы нмірлеиіне осылады. А3 форматындаы кестелер мен суреттеп сипаттаулар бір ана бет болып саналады.
5.4 Суреттеп сипаттаулар
Суреттеп сипаттаулар (сызулар, кестелер, сызбалар, диаграммалар) диплом жмысында оларды мтіннен кейін немесе келесі бетте орналастыран жн. Барлы иллюстрациялара мтінде сілтеме болуы керек.
Диплом жмысында суреттеп сипаттаулар (сызулар, сызбалар, кескіндер, диаграммалар) бірінші рет немесе келесі бетте крсетілетін мтіннен кейін тікелей орналастырылады. Суреттеп сипаттаулар компьютермен орындалан болуы керек, соны ішінде жне трлі-тсті. Барлы суреттеп сипаттаулара жмыста сілтемелер болуы керек.
Суреттеп сипаттаулар осымшасынан баса суреттеп сипаттауларды тпелі нмірмен араб сандарымен нмірлеу керек.
Суреттеп сипаттауларды атауы жне тсіндірме млметтері (сурет соындаы мтін, ажет боланда – легенда) болуы керек. «Сурет» сзі жне оны атауы тсіндірме млметтерінен кейін орналастырылады жне келесідей орналастырылады «Сурет 1. Банк жйесіні рылымы». «Сурет» сзі жне оны атауы жол ортасына орналастырылады.
Суреттеп сипаттаулар жеке мтіннен жоары жне тменгі жаынан осымша интервалдамен блінеді. Суреттеп сиаппатулара сілтеме жасаан кезде «…1-ші суретке сйкес» деп жазу керек.
р бір осымшаны суреттеп сипаттаулары жеке араб сандарымен алдына осымшаны санды белгілеулерін оса отырып нмірленіп, белгіленеді.
Мысалы: Сурет А.3. Банк кірістеріні динамикасы Суретті рсімдеу лгісі Коммерциялы банктерді адам ресурстарын ру мен дамуа баытталан ашалай аражаттарыны ттастай шыындары зерттелген болатын. Бл шыындар зіне банк ызметкерлеріні ебекаысын, сыйлыаы орын, леуметтік пакет аы тлеуін, мамандарды дайындау жне айта дайындау, оыту жне сына істен ту, жне т.б. тлемдер мен жеілдіктерді кіріктіреді.
–
Сурет 3. Коммерциялы банктерді адам ресурстарын ру мен дамытуа баытталан жиынты шыындарыны динамикасы 3-ші кестені млметтері крсеткендей, банк шыындарыны жалпы клемі ішіндегі операционды шыындарыны сімі екі жадаймен тсіндіріледі.
Біріншісі, банк ресурстарды алатын нары конъюктурасыны нашар жай-кйінде болуы, екіншісі – банкі ызметіні басшылыыны нашарлауы. Банк ызметін амтамасыз ететін шыындара ерекше назар аудару ажет. Экономикалы дадарыс жне инфляция жадайында деттегідей кімшілік – басарушылы шыындарыны сімі байалады, сіресе пайданы жеткіліксіз сімі кезіндегі ебек аыны тмендеуі.
–
Кестелер крнекіліктерді жне крсеткіштерді салыстыруда (ыайлы) жеіл болу шін олданылады. Кестені атауы оны мазмнын крсетуі керек, наты, ыса болуы керек. Кестені атауын кестені стіне, сол жаа, азат жолдан «Кесте 1» сзінен кейін келесі жола жазады.
Кестені блігін тасымалдауда атауын тек кестені бірінші блігіні стіне орналасады, кестені шектемейтін тменгі клдене сызыты жргізбейді.
Кестені мтіннен кейін орналастыру ажет.
Жмыста барлы кестелерге сілтемелер болу керек. Сілтеме жасау кезінде оны нмірімен «кесте» деп жазу керек.
Кп жолдары бар кестені келесі бетке тасымалдауа болады. Кестені блігін тасымалдау кезінде «кесте» сзін жне бір рет ана кестені бір блігіні стіне сол жаында оны нмірін крсетеді.
Кестені баса бліктеріні стіне мысалы: «1 – ші кестені жаласы»
деген сзді жазады.
Егер кестені баандарында (жол) мтін бір сзді айталануынан трса, онда оны бірінші жазудан кейін тырнашамен алмастыруа болады; егер екі не одан да кп сзден болса, онда бірінші айталауда оны «таы да» сзімен, одан рі тырнашамен алмастыруа болады. Тырнашаны айталанатын сандар, немесе баса да белгілерде кестені андай да бір жолында келтірмесе, онда сызыша ойылады.
Кестелерді осымшаны кестесін оспаанда, араб сандармен нмірлеу ажет (тплеі нмірлеу). рбір осымшаны кестелерін осымша шегінде осымшаны жеке осымша саны оса нмірлеу керек. Мысалы: Кесте А2 Кестені атауыны соында нкте ойылмайды.
Кестені рсімдеу лгісі 18 кестеде леуетті жоба жне нарыты атысты кірістілігіні млметтері келтірілген.
–
Компанияны аржылы аналитиктері 8% алдын ала туекелсіз кірістілік баасын берді. Ары арай орташа….. ктілетін нарыта жне жоба кірістілігін анытау ажет.
Графа атауын жне кесте жолын бас ріппен жекеше, ал графа блімшелерін – егер олар атауымен бір сйлемді рса кіші ріппен жазу керек, егер оларды здеріні жеке мні болса, немесе кіші ріппен.
Кестені блім жне блімше атауларыны соына нкте ойылмайды.
Кесте сол жаынан, о жаынан жне тмен жаынан сызытармен шектеледі. Кестеде мтінге араанда кіші – шрифт 12 кегльді олдануа болады.
Кестені жолдарын шектейтін клдене жне тік сызытарды жргізбеуге болады егер, оларды болмауы кестені олдану кезінде иынды тудырмаса.
Графа атауын, ереже бойынша, кесте жолына параллелді трде жазады. ажет болан жадайда графа атауын препентикульяр трінде орналасытыруа болады.
5.6 Ескертулер
«Ескерту» сзін азат жолдан бастап бас ріптермен сиретіп жне астын сызбай басу крек.
Егер мтін мазмнына, кесте немес сызба материалына анытамалы млметтер немес тсіндірме ажет болса, ескерту диплом жмысында келтіріледі.
Ескертуді тікелей осы ескертуге атысы бар мтіндік, сызба материалдары немес кестедан кейін орыналастыру керек. Егер ескерту біреу болса, онда «Ескерту» сзінен кейін сызыша ойылыда жне ескерту бас ріппен басылады. Бірнеше ескертулер араб сандарыны тртібі бойынша нкте ойылмай нмірленеді. Кестеге ескерту кесте соында кестені аяталуын білдіретін сызыты астына орналастырылады.
5.7 Формулалар жне тедеулер
Диплом жмысында формуланы жазу формула редакторыны кмегімен жргізіледі. Формуланы жазу шрифті Times New Roman, кегль 14, курсивпен жазуа болады.
Формулаларды жне тедеуді жеке жола мтінне блек жазу керек.
рбір формула немесе тедеуді жоары жне тменгі жаынан біреуден кем емес бос жол алтырылуы керек. Егер тедеу бір жола симаса, онда те (=), немесе осу ( ), алу (-), кбейту (х), блу (:), немесе баса да математикалы белгілер белгісінен кейін екінші жола тасымалдануы керек, мнда белгі келесі жол басында айталанады.
Символдар мні жне санды коэффициенттерге тсіндірмені тікелей формуланы астында формулада олар алай орналасады сол тртіппен беру керек.
Диплом жсынында формулаларды барлы жмыс шегінде нмірлеу тртібі бойынша араб сандарымен домала жашада бір жолда шеткі о жаында нмірлеу керек.
Формуланы тртіптік нміріне мтінде сілтемелер жашада беріледі.
Формуланы рсімдеу лгісі.
Таза келтірілген кіріс (NPV) (1) формула бойынша аныталады:
–
олданылан кздерге сілтемелер олданылан дебиеттер тізімінде (тізім диплом жмысында кздерді олданылуы бойынша рылады)кздерді реттік нмірін крсетумен сйлемні соында квадрат жашаа келтіріледі, тір арылы аталан мтін орналасан бет саны крсетіледі. Мысалы, «…кпшілік авторлар осыан саяды [1, с.27]».
5.9 олданылан дебиеттер тізімі Кздер туралы млметтерді диплом жмысыны мтініндегі кздерге сілтемелерді пайда болу тртібімен орналастыру керек, араб сандарымен нмірлеп нкте оймай, азат жолдан бастап басыу керек.
–
осымшалар аталан диплом жмысыны жаласы ретінде келесі беттерде рсімделеді.
Аталан диплом жмысыны мтінінде барлы осымшалара сілтемелер жасалуы керек. осымшалар сілтемелер тртібімен жмыс мтінінде орналасады.
рбір осымшаны жаа беттен «ОСЫМША» сзімен бетті жоары жаынан жне оны белгіленуін бастау керек.
осымша лкен ріппен жеке жола мтінге атысты симметриялы трде жазылады, зіні атауы болуы керек.
осымша орыс алфабитіні бас ріптерімен белгіленеді, А ріпінен басталады Ё, 3, Й, О, Ч, Ь, Ы, Ъ ріптерінен баса ріптермен белгіленеді.
Егар диплом жмысыны бір ана осымшасы болса, онда оны белгілемеуге болады.
осымша орта диплом жмысыны алан блігімен бірінен кейін бірі нмірленуі арылы берілуі керек.
6 ДИПЛОМ ЖМЫСЫН РЕЦЕНЗИЯЛАУ
Диплом жазушыны ебегін осымша объективті баалауды алу масатымен сйкес ауматаы мамандар диплом жмысын рецензиялауды жргізеді. Рецензенттер ретінде мемлекеттік органдар мамандар, бизнес сферасы, ндіріс жне ЗИ мамандары, сонымен атар баса оу орындары малімдері жне профессорлары тартылуы ммкін. Рецензенттер тізімін жне рецензияа баыттаманы кафедра дайындайды.
Рсімделген диплом жмысын жетекші пікірімен бірге диплом жмзушы орауа 7 кн аланда, кешіктірмей рецензентке табыс етеді.
Рецензияда тадалан таырыпты зектілігіні баасы, таырыпты ашуа дербес тсілді болуы, апараттарды жинау, орытындылар мен сыныстарды длелділік дрежесі, алынан нтижелерді шынайылыы, оларды жаалыы жне тжірибелік мні, рецензияланатын жмысты негізгі ережелері жне таырыпты мамандандырылан талдауы болуы керек.
Жмысты о жатарымен атар кемшіліктері де аталып теді, соны ішінде, материалды баяндауды сауаттылыы мен логикасынан аутып кетуі, факт жзіндегі ателерді болуы.
Рецензияда бал-рейтингтік ріптік жйе бойынша бааны крсетумен аргументтелген орытынды жне сйкес академиялы дреже жне біліктілік таайындау ммкіндігі беріледі.
Мынандай жадайда, егер кафедра мегерушісі ылыми жетекші жне рецензент пікірлеріні мазмнынан баса, Мемлекеттік аттестациялы комиссияны алдына бітірушіні диплом жмысын орауа жіберу ммкін емес деп санаса, онда бл сра автор мен жетекшіні атысуымен кафедра отырысында арастырылуы керек.
Рецензентпен ол ойылан рецензия бекітілген мерзімде диплом жмысымен бірге Мемлекеттік аттестациялы комиссияа табыс етіледі.
Положение о дипломной работе
Методические указания по выполнению дипломной работы Специальность: 050508 «Учет и аудит»
Маманды: 050508 «Есеп жне аудит»
скемен Усть-Каменогорск 050508 «Есеп жне аудит» мамандыы студенттеріне шін диплом жмысын орындауа арналан дістемелік нсаулар «аржы, есеп жне салы салу» кафедрасында (Р МЖМБС 3.08.312-2006) жне Р мемлекеттік жалпыа міндетті білім стандарты негізінде жасалды.
Жоары оу орындарында диплом жмысын (жоба) орындау ережесі (негізгі ережелер) (Р ЖММБС 5.03.016 аржы, есеп жне салык салу» кафедрасыны отырысында талыланды Кафедра мегерушісі О.В. Куур Хаттама № ____ «___»_____________2021 «Экономика жне менеджмент» факультетіні дістемелік кеесімен бекітілді Траа Ж.С.
1 Жалпы ережелер
2 Диплом жмысыны таырыбын тадау жне бекіту
3 Дипломды жобалауды йымдастыру
3.1 Кафедраны ызметі
3.2 Диплом жмысыны ылыми жетекшісіні ызметтері
4 Диплом жмысын орындау
4.1 Жмыс жазуа дайынды
4.2 Диплом жмысыны рылымы жне мазмны
5 Диплом жмысын рсімдеу ережесі
5.1 Жалпы талаптар
5.2 Жмсты рылымы
5.3 Диплом жмысыны беттерін нмірлеу
5.4 Мтінні мазмнын суреттеу
5.5 Кестелер
5.7 Формулалар мен тедеулер
5.8 Сілтемелер
5.9 олданылан дебиеттер тізімі
5.10 осымшалар
6 Диплом жмысына рецензиялау
7 орауа дайынды жне диплом жмысын орау
7.1 орауа тапсырылатын жаттар
7.2 Диплом жмысын орауа дайынды
7.3 Диплом жмысын орауды жргізу
7.4 Диплом жмысын баалау белгілері
олданылан дебиеттер тізімі
осымша А
осымша Б
осымша В
осымша Г
осымша Д
осымша Е
осымша Ж
осымша И
КІРІСПЕ
олданыстаы дістемелік нсулар тмендегілерге сйкес жасалынды:
– 2 наурыз 2005 жылы № 195 азастан Республикасыны кіметіні аулысымен бекітілген, жоары ксіптік білім беру бадарламсын ткізетін, білім беру йымдарыны типтік ережесімен;
– 18 наурыз 2008ж. № 125 азастан Республикасы білім жне ылым министірлігі бйрыымен бекітілген, оушыларды аралы жне орытынды аттестациясын, лгіріміні аымдаы баылауын жргізу ережесі;
азастан Республикасы жалпыа міндетті білім стандарты азастан Республикасыны білім жйесі. Жоары оу орындарында диплом жмысын (жоба) орындау ережесі (негізгі ережелер) (Р ЖММБС 5.03.016 -2009): 31 шілде 2009 ж. № 366 Р ЖБМ бйрыы;
– Р мемлекеттік жалпыа міндетті білім стандарты. Білімі жоары ксіптік. Бакалавриат: мамандыы 050508 – Есеп жне аудит (Р МЖМБС 3.08.312 – 2006);
– Р мемлекеттік жалпыа міндетті білім стандарты. Жоары білім ксіптік. Бакалавриат. Негізгі ережелер (Р МЖМБС 5.04.019-2008);
– МС ИСО нормативтік жаттарымен 9000:2000, МС ИСО 9001:2000, МС ИСО 9004:2000.
азастан Республикасы ЖОО бытірушілерді мемлекеттік аттестациясыны орытындысы туралы Мемлекеттік жалпыа міндетті білім беру стандарттарыны талаптарына сйкес р бір студент ксіптік білім бадарламасын тммдааннан кейін диплом жмысын орау нысанындаы бітіруші біліктілік жмысын орындайды.
Диплом жмысы 050508 – «Есеп жне аудит» мамандыы бойынша бакалаврды ксіптік дайндыыны соы нтижесі ретінде арастырылады. Ол тадалан таырып бойынша дербес орындалан, ылыми жаалыыны элементтерінен тратын, теориялы жне тжірибелік мні бар жне аяталан жмысты крсетеді.
Диплом жмысында студентті арнайы дайындыы жне фундаментальді дегейі, оны экономикалы апараттара шолулар жасауы жне талдауа абілеттілігі, есеп жне аудитті наты аумаында зекті тжірибелік міндеттерді шешу бойынша алынан дадысыны дегейі байалады.
Осы масатпен диплом жмысында олданыстаы зады, нормативті, дістемелік жне нсаулы материалдарды, маызды деби кздерді, компьютерлік технология, сонымен атар ажетті апараттарды олдану жне тадай білуі талап етіледі. Сондытан да диплом жмысын дайындау бірнеше кезенен трады:
– таырыпты тадау жне оны зектілігін длелдеу;
– библиография ру, диплом жмысыны таырыбына атысты, зады актілермен, нормативтік жаттармен жне баса да кздермен танысу;
– статистикалы органдардан, мемлекеттік аржылы органдардан, жеке меншікті р трлі нысанындаы ксіпорындардан, нарыты рылымдардан, аржы-несиелік жне баса да йымдардан факт жзіндегі материалдарды жинау;
– аржылы, математика-статистикалы экономикалы жне басарушылы талдауды азіргі дістерін олданумен алынан апараттарды деу жне талдау;
– орытындыны растыру жне сыныстар жасау;
– бекітілген талаптара сай диплом жмысын рсімдеу.
Студентті дайындыыны жалпы дегейі Мемлекеттік аттестациялы комиссия алдында диплом жмысын орау процесінде бааланады.
орытынды мемлекеттік аттестацияны табысты тапсыран жадайда бітірушіге сйкес біліктілік жне аржы бакалавры академиялы дрежесі таайындалады жне жоары білімі туралы мемлекеттік диплом беріледі.
сынылып отыран дістемелік нсаулар студенттерді біліктілік жмысын жазуа жне орауа кмекке шаырады. Ол студент-диплом жазушыны диплом жмысыны таырыбын тадау тртібін анытайды, диплом жмысыны мазмны мен рсімделуіне, оны дайындау кезектілігіне, рылымына ойылатын барлы талаптарды бекітеді.
дістемелік нсауда ылыми жетекші жне ылыми кеесші трысынан студент-диплом жазушыа таырып тадауда, оны жмысыны барлы кезеінде жмысы шін баылауды йымдастыру жне кмек крсету жйесі бейнеленген, рецензиялау жне диплом жмысын орау тртібі аныталан.
1 ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
Диплом жмысы – бл студентті кешенді дербес жмысы, басты масаты жне мазмны болып маманды профильі бойынша кейбір зекті міндеттер мен сратарды теория трысынан, сол сияты олданбалы симпатта жасау жне зерттеу, жан жаты талдау болып табылады.
Диплом жмысын орындау масаты болып:
1) маманды бойынша теориялы білім жне тжіртибелік дадыны кеейту жне жйелеу, бекіту жне ылыми, техникалы, экономикалы жне ндірістік міндеттерді шешу кезінде оларды олдану;
2) жеке жмысты жргізу дадысын алу жне жасалынатын поблемалар жне сратарды шешу кезінде эксперемент жасау жне ылыми зерттеу дістемесін мегере білу;
3) азіргі ндіріс, ылым, техника, мдениет, сонымен атар оны ксіптік компетенциясы жадайында жеке жмыс істеуге студентті дайындыын тексеру.
Диплом жмысын орындау жне орау базалы жоары білімді тммдушы кезе болып табылады. Оны табысты туі 050508 – Есеп жне аудит мамандыы бойынша студенттерге аржы бакалавры академиялы дрежесін жне біліктілігін таайындауды ажеті жадайы болып табылады.
Мамандарды дайындау процесінде дипломды жобалауды мні мен е басты ролі осымен, сонымен атар оны жргізуге ойылатын талаптармен аныталады.
Дипломды жобалауды масатты белгіленуі болып мамандыты алатын орнын, болаша ксіптік ызметті объектілері жне трлерін бейнелейтін ксіптік білім беруді сапасын кешенді баалу жне Мемлекеттік жалпыа міндетті білім беру стандарты (МЖМБС) талаптарына сйкес бітірушіні біліктілік дегейін тексеру табылады.
Сонымен бірге, дипломды жобалау білім беру процесіні кезеі болып табылады, ткен оу кезедерінде алынан білімдері мен дадыларын, білімін дамыту жне бекіту, толытыру масатын кздейді. Бдан зге, диплом жмысы студентті дербестігіні жоары дрежесін кретеді, зін зі ткізуі жне творчествалы зін бейнелеуі шін тамаша ммкіндікті білдіреді.
Толыымен білім беруді жалпы масаттарыны жетістігіне жне жеке аланда жоары ксіптік білім беруді масаттарына сйене отырып, дипломды жобалауды зіні негізгі ызметімен – орытынды баылау жне білім беру жйесіні сапасын баалаумен байланысты арнайы ерекшеліктері болады.
Интегралды трде бл негізгі крсеткіштер тмендегілерге саяды:
– р трлі кзарастарды есепке ала отырып р трлі аналитикалы міндеттерді е рационалды нсаларын тадау жне логикалы ойлау;
– таырыпты наты растыру жне оны зектілігіні дрежесін баалау;
– алдыа ойылан міндеттерді шешіміні тадалан дісін длелдеу;
– кздермен жне дебиеттермен жне баса да апаратты-анытамалы материалдармен дербес жмыс жасау;
– оларды теориялы талдауын жасау;
– ажетті фактілерді, санды млметтерді жне баса да млметтерді тадау, оларды тсіндіру жне талдау, сонымен атар оларды сызба немесе баса да суреттер нысанында крсету;
– длелденген орытындылар жасау, жмысыты ылыми нтижесін растыру жне тжірибелік сыныстар жасау;
– деби тілмен з ойын сауатты трде жеткізу, жмысты дрыс рсімдеу керек;
– азіргі апаратты жне коммуникациялы технологияларды олдану арылы алынан нтижелермен презентация ткізу.
2 ДИПЛОМ ЖМЫСЫНЫ ТАЫРЫБЫН ТАДАУ ЖНЕ БЕКІТУ
Мамандандырылан жмыстарды лгі ретіндегі таырыптар шыарушы кафедрамен жасалып жне жеке жат трінде крсетіледі жне жыл сайын 30% – ы жаартылып отырады, таырыптар «Есеп жне аудит»
мамандытарына сай келуі ажет. Мамандытар иылысында таырыптарды тізімі А ОСЫМШАСЫНДА крсетілген.
Диплом жмысыны таырыбы маманды дайындау профиліне жне мамандыа сйкес болуы керек, зекті болуы керек, алатын мамандыына сйкес экономикалы ылымдарды дамыту келешегіне жне азіргі жадайына сйкес болуы керек, сонымен атар экономиканы наты міндеттері мен проблемаларын да ескеруі керек.
Диплом жмысыны таырыбыны рылуы экономика салалары жне р трлі сфералар йымдарыны жне ксіпорын ызметтеріні тиімділігін жоарлатуа кмегін тигізетін, наты тжірибелік шешімді кздеуі керек, аны крініс табуы керек.
Диплом жмысыны таырыбын растыру кезінде ылыми ізденісті баытын жне дістерін, зерттеу объектісін жне пнін, масаты мен міндеттерін ескерген жн. Міндеттері мен масатын растыру «зерттеу», «жетілдіру (даму)…», «жобалау (жасау)…», «талдау (баалау)…», «жоарлату (тмендеу)…», «жасарту…» сзінен басталуы керек жне т.б. Масат пен міндетті аралас жруіне рсат етіледі. Мысалы: «талдау жне жетілдіру…», «жобалау жне баалау…».
«аржы, есеп жне салы салу» кафедрасында диплом жмысы ксіпорындар, йымдар, банктер, аржылы жне салыты баылау органдары, аудиторлы жне сатандыру фирмалары, зейнетаы орлары жне т.б. тапсырыстары бойынша орындалады. Бл шін тапсырыс бойынша орындалатын диплом жмысы ксіпорындарыны жетекшісі Д.
Диплом жмысы шін материалдар жинау жне зерттеу базасы болып тапсырыс бойынша орындалатын диплом жмысы жне студент тетін ндірістік (диплом алдындаы) іс-тжірибе табылады. Міндетті жадай студент орайтын, маманды жне диплом жмысыны таырыбы онымен шешілетін міндеттерді сипатына сай келуі болып табылады.
Сырттай нысанда оитын студент диплом жмысыны таырыбын оны ндірістік профильімен байланысты тадап алынуы ммкін, егер ол онымен алатын мамандыына сйкес болса.
Таырыпты тадау кезінде студент басару процестерін жетілдіруде йымны мтаждыына, арнайы дебиеттерді болуына, атап айтанда статистикалы, млметтерді, бастапы млметтерді алу ммкіндігіне, профессорлы-оытушылы рылымны сыныстарына, кафедраны ылыми мамандануына, сол немесе баса да мселеге зіні ызыушылыына жгінуі керек.
Кафедра диплом жмысыны таырыптарымен аымдаы оу жылыны 1 желтосанына дейінгі мерзімде анытамаан (таырыпты жне жетекшіні бекіту бойынша тініш жазбаан, сонымен атар тапсырыс-хат тапсырмаан), студенттерді диплом жмысыны таырыптарын бйрыа оспауа ылы.
Бл аталан оу жылында орауа жіберілген студенттерді атарынан алынып тасталуа келуі ммкін.
Химия | химия пәні мен құрылымы
Мазмұны
1.Химия
2. Химия пәні мен құрылымы
3.Химияның дамуы
4.Заманауи ғасырдағы химия жетістіктері
5. Ғасырлар белесіндегі химия құрылымы
6.Заманауи құрылымдық химиядағы эксперимент
7.Заманауи құрылымдық химиядағы объектілер шеңбері
1.Химия
Химия химиялық элементтерді (атомдарды ), олар түзетін жай және күрделі бөлшектерді ( молекулалар),осы бөлшектердің өзгеруін және заңдарын оқып үйренетін жаратылыстану ғылымдарының бір тармағы.Д. И.Менделеевтің анықтамасы бойынша «Химияны қазіргі жағдайда элементтерді оқып үйрену деп атауға болады». [«Химия» сөзінің қалыптасуы толық зерттеліп бітпеген.Көптеген зерттеушілердің болжамы бойынша, бұл сөз Египеттің химия деген бұрынғы атауына негізделген.(грекше Сһе Плуархта кездеседі ).Ол «хем» және»Хаме» қара жер жайлы ғылым египет ғылымы деген мағына береді.]Қазіргі заманғы Химия басқа ғылымдармен қатар ауыл шаруашылығының барлық салаларымен тығыз байланысты .Материяның жылжуының химиялық формаларының саналық ерекшіліктері және оның басқа қозғалықа өтуі химия ғылымының жан жақтылығын жәе басқа ғылымдар байланысын өте төменгі және өте жоғарғы формаларын оқып үйренеді .Қозғалыстық химиялық формасын тану табиғаттың дамуы ,Ғаламдағы заттардың эвалюциясы ,әлемнің толықтай материлистік суретінің қалыптасуына ықпал етіп,жалпы білімді байытады.
Химияның басқа ғылымдармен жанасуы олардың өзара енуінің спецификалық облыстарын тудырады.Осылай химияныңфизиканың бір біріне өтуін физикалық химиямен және химиялық физикамен көрсетілген.Химиямен биологияның ,химиямен геологияның араларында ерекше шекаралық облыстар геохимия,биохимиялық, биогеохимия, молекулярлық биология пайда болды. Химияның маңызды заңдары математика тілінде қалыптасқан және де теоретикалық химия математикасыз дами алмайды. Химия философияның ықпалын сезінген және сезінуде.
Химияның тарихи екі негізгі бөлімдері қалыптасқан: бейорганикалықхимия, ол бірінші кезекте химиялық элементтерді және олар тізетін жай және күрделі заттард, ( көміртегі қосылыстарынан басқа ), жәнеорганикалық химия, ол көміртегінің басқа эленттерімен қосылыстарын зерттейді. XVIII ғ.соңына дейін «неорганикалық химия» және «органикалық химия» терминдері тек қосылыстардың қай табиғи «патшалықтан» екеніне ( минералдық, өсімдік және жануарлық )байланысты бөлінетін еді. XIX ғ. басынан бастап олар құрамында көміртек элементті бар және жоқ деп ажыралатын болды. Одан соң олар жаңа, одан да кең мағынаға ие болды. Неорганикалық химия ең алдымен геохимиямен содан кейін минералогия және геология мен, неорганикалық ғылымдармен жанасады. Органикалық химия көміртегінің әртүрлі қосылыстарын тіпті күрделі биополинерлік заттарды зерттейді; органикалық және биорганикалық химия арқылы химия биохимиямен және биология мен шектесіп жатады.
Химияда біртіндеп заттардың құрылымдық түсінігі қалыптасты. З аттардың күрделенуі, төмнгіден бастап, атомаралықтан, молекулярлық саты арқылы өтіп, макромолекулярлық, және жоғарымалекуланың қосылыстар, одан кейін молекула аралық (комплекс, клатрат,катенан), ең соңында көптүрлі макроструктуралар (кристам, мицема)дан анықталмаған стехиометриялық емес құрылымдарға дейін. Біртіндеп келесі дисциплиналар қалыптасты және негізделді: комплекстік қосылыстардың химиясы, туралы оқу, құйма және т.б.
ІІ.Химия пәні мен құрылымы. Физикалық химияның негізінде физиканың жалпы принціптерінен бастау алып, химиялық өзгерудің заңдылықтарын қалыптастыру, физикалық әдістермен химиялық обьектілердің және құбылыстардың оқып үйрену. Химияның бұл аймағына өзіндік дициплиналар жатады: химиялық термодинамика, химиялық кинетика, иондардың, радикалдардың, радиациялық химия, фотохимия , химиялық тепе-теңдік, ерітінділер және т.б. құрылыстары және қасиеттері. Өзіндік характерді аналитикалық химия иеленді,ол химияның барлық аймақтарында және химиялық өндірістер де кеңінен қолданылады. Сонымен қатар химияның практикалық аймағында мынадай ғылымдар және ғылыми дисциплиналар пайда болды. Мәселен, химиялық технология өзінің салаларымен, металлургия, алрохимия, медициналық химия соттық химия және т.б.
Тарихи даму очеркі.
Химияның тамыры терең тарихта жатыр ( Египет, Индия, Қытай, және т.б.елдер). Біздің эрамызға дейін адамзат әр түрлі заттардың өзгеруінен танысты және өзінің қажеттері не оларды қолдануды үйренді.
Химияның бағзы заманғы бұтақтарының бірі-металлургия. Біздің эрамызға дейінгі 4-3 мың жылдықтарда рудада мыс балқытып ала бастады, одан соң мыстың қолайымен қоспасын дайындай бастады. Біздің эрамызға дейінгі 2-мыңжылдықта рудадан темір өндіре бастады. Ал б.з.д 1600 жылда матаны бояуға табиғи бояу индигоны пайдаланды кейінірек – пурпур және ализарин, сонымен қатар сіркесуды, өсімдік заттарынан дәрі-дәрмек терді және химия өндірісімен тығыз байланысты заттарды өндіруді үйренді.
Б.з. 3-4 ғасырларында ғасырларында ғасырларында Александрияда алхимия пайда болды, ол бойынша философиялықтастан, яғни асыл емес металдардан асыл металдарды –алтын және күміс алуға болады деген көз қарасты ұстанды. Осы кезеңдегі химияның ақуыз-заттардың жеке қасиеттерін және субстанция арқылы оларды анықтау болды.
Қайта өрлеу дәуірінен бастап өндірістің дамуынмен алхимияда үлкен маңызға өндірістік және практикалық бағыттар ие бола бастады: металлургия, шыны өндірісі, бояу және керамика дайындау (В .Биренгуччо, Г.Агрикома, Б.Палессияның және т.б. еңбектері) Медициналық маңызды-ятрохимия пайда болды. (Т.Парацельс, Я.Б. ван Гельмонт және т.б.).Бұл екі бағыт практикалық химияның 16-17 ғ. жартысындағы химияны ғылым ретінде дамуына түрткі болған.Осы кезеңде химияны тәжірбиелік жұмыстар мен бағыттау дамыды, негізінен пештердің конструкциялары және лабораториялық приборлар, заттарды тазалау әдістері (крсталлизация, перегонка және т.б.) жаңа химиялық препараттар жасап шығарылды және жетілдірілді. 17 ғ. II жартысында Р.Бойль алхимиялық түсініктердің шындыққа сәйкес келе бермейтінін дәлелдеді, химия элементтер жайында бірінші түсінік берді және сонымен бірге химияны ғылым дәрежесінде бірінші көтерді.
Химияның ғылымға айналуы жүз жылдан астам уақытты алды және А.Л.Лавуазьенің жаңалықтарымен аяқталды.Химиядағы бірінші теория –флогистон теориясы (оның негізінде флогистонның жаңғыштығын мойындау жатыр ), қате болсада, фактілердің кең шеңберін ашты,ал ол металдардың жануы және өртенуімен байланысты. 17ғ.II жартысынан химиялық анализ жедел дами бастады, бастапқыда-сапалық (Бойльден бастап ), ал 18 ғ. ортасынан – сандық (М.В.Ломоносов және Д.Блэктен бастап)
1748 жылы Ломоносов және кейінірек Лавузье зат массасының сақталу заңының химиялық реакциялар нәтижесінде тапты. Лаврузьенің оттегілік теориясы Энгельстің сөзіне қарағанда «… басымен тұрған химияны аяғымен тұрғызды » (К.Маркс және Ф.Энгельс ) 18 ғ. соңында химия түбегейлі ғылым болып қалыптасты.
ІІІ. Химияның дамуы.
19 ғасырдағы химия химялық атомистикамен тығыз байланысады. Атомдық оқу 17-18 ғасырларда абстрактілі, механикалық көзқараспен жасап шығарылған. Бірақ, Ломоносов атомдық гипотезалар мен мәселелерге жақын келіп қалған еді. Химиялық атомистика ескі натурфилософиялық атомдық идея мен заттың химиялық-сандық құрамы жайлы анамитикалық деректердің қосылуынан туындағы. 19 ғасырда химияның екі фундаметальды түсініктері қалып тасты – атом салмағы (атомдық масса) және валенттілік, немесе «атомдық », кейіннен 1869 Менделеев осы екеуінің арасындағы байланысты ашты. 1803 Дж. Дальтон атомистика идеясынан қатынас заңын ашты, ал содан кейін оны тәжірбие жүзінде дәлелдеді.Осыныі кезінде ол атомның салмағы жайында түсінік жасап шығарып, олардың ең алғаш таблицаларын түзді, мұнда ол қосылыстың бірлігі ретінде сутегінің салмағын алған еді. Бірақ, атомдық салмақтың мағынасы әлі дәл емс еді, бұған себеп приборлардың нашарлығы және де атом және молекулалар арасындағы қатынас дұрыс қалыптаспаған еді.
Молекула жайлы түсінікті және оның атомнан айырмашылықтарын А.Авагадро (1811 ) және А.Ампер(1814) алға тартты, бірақ, алхимиктер қабылдамаған еді.И.Я.Берцелиус үлкен эксперименттік материалда Дальтонның реттік қатынас жайындағы заңын дәлелдеп шықты. Бұл заңы органикалық қосылыстарға да қолданды, (1814) Дальтон жасағаннан әлде қайда дәл таблица жасап шығарып, 46 элементтің атомдық салмағын және химиялық процестердің байланыстары туралы алғашқы мәліметтерге сүйене отырып. Берцелиуе «дуалистикалық» теореманы (1812-1819) алға тартты, бұл теория бойынша химиялық процестер электрлік күштердің арқасында жүзеге астыны, себебі әр атомда, әр атомдар тобында екі электрлік полюс болатыны көрсетілген.Бұл теорияны органикалық химияға, яғни радикалдар теориясына жатқызуға әрекет жасалған еді. Бұ радикалдық теория бойынша органикалық қосылыстар да екі бөліктен тұрады, бір бөлігі атомдар тобының радикалы болып табылады. Ол өзін бөлген атом сияқты ұстайды және бір химиялық қосылыстан екіншісіне өзгеріссі өтеді. Дуалистикалық теорияға ауысымға унитарлы (молекулярлы) теория, яғни Ш.Ф.Жерар теориясы келді. Сонымен қатар радикалдар теориясына ауысымға типтер теориясы келді. Типтер теориясы заттардың құрылысын көрсеткен жоқ, химиялық өзгеруін молекулалардың функционалдық топтардың реакциялық активтігін көрсеті. Сондықтан бір затта бірнеше типтік формулалар болуы мүмкін.Типтер теория, негізінен Жерар енгізген гомологиялық қатар органикалық заттардың өзгруіне және классификациясына негізгі роль ойнады.
1852 ж. Э.Франклен металло – органикалық қосылыстарды оқып үйренуде валенттілік ұғымына негіз салды. Ол элемент атомдары «қосылу күшіне » ие екенін көрсетті. Валенттіліктің бірлігі ретінде сутегінің валенттілігін қабылдаған. Кейінірек Ф.А.Кекуле метан типтес қосылыстар жайлы түсінік енгізді: осыдан көміртек төрт валентті екенін көрсетті, және де(1858) ол көміртек атомдары тізбек түзу өзара қосылу жайлы айтып өтті. Осы жылдың өзінде А.Купер бірінші болып органикалық қосылыстардың графикалық формулаларын жасап шығарды, ол көміртегінің төрт ваплентті лікті екенін негізге ала отырып жасады.1861ж. А.М.Бутлеров құрылыс теориясын жасап шығарды. Ол теория бойынша заттардың химиялық қасиеттері олардың құрамымен құрылымына, ал реакциялаушы қасиеті молекуладағы атомдардың байланысына және өзара әсеріне байланысты.
Бірінші халықаралық Карлеруэдегі химиктер конгресі атом, молекула, эквивалент түсініктерін нақты ажыратты; бұл химияның болашақтағы дамуына ықпал етті.1859-1861жылдары ол үздік спектральді анализ әдісімен байыды, сының негізінде аспанденелерінде кейбір химиялық элементтердің болуы анықталды; физика(оптика), астрономия және химия арасында байланыс қалыптасты. Жаңа элементтердің көптеп ашыла бастауына орай оларды жүйелеу қажет болды. 1869 ж. Д.И.Менделеев олардың өзара байланысын тапты: ол периодтық жүйені ойлап тапты және оның негізінде жатқан заңды ашты (Менделеевтің периодтық заңы ). Бұл жаңалығы химияның дамуына жол ашатын теоретикалық синтезі болып шықты. Менделеев сол кезде белгілі болған 63-элементтің физикалық және химиялық қасиеттерін анықтап, дәлелдеп берді. Тағы да екі негізгі сандық өлшенетін атомдардың қасиеттерін ашты, бұл қасиетте бүкіл химия тұрғызылған –атомдық салмақ және валенттілік.
Периодтық жүйенің негізінде Менделеев алдын қате анықталған элементтердің атомдық салмақтарын туралады және бір қатар әлі ашылмаған элементтерді болжады . Бұл болжаулар көп өтпестен өзінің дұрыстығына дәлелдер тапты. Келешекте периодтық заң химияның даму сатысының негізіне енді. Физика мен химияның прогресті дамуы негізгі түсініктермен заң дардың қалыптасуына, физикалық –химияның дамуына және басқа да жеке салалардың пайда болуына 18-19ғ. II жаотысында жол ашылды.
Химиялық процесттердің жалпы заңдылықтарын зерттеуге19 ғ. 80- жылдарында айтарлықтай дәрежеге көтерілген химялық өндірісте қызуғышылықтанытты.
Химиялық процестердің жылулық заңдарын (1841) Г.И.Гесс ашқан соң химиялық процестердің жылулық эффектілерін зерттеуге берік негіз табылды. 19ғ. II-жартысында химиялық реакциялардың жылуын анықтайтын үлкен жұмыстар мына ғалымдармен жасалынған болатын: П.Э.М.Бертло, Х.П.Томсен, Н.Н.Бекетов, және т.б. Бұл жұмыстар 19ғ. соңында физиканың химияның бөлімдерінің бірі- термохимияның пайда болуымен аяқталды. Термодинамиканың пайда болуымен және термохимияның дамуымен 19ғ.II-жартысында химиялық термодинамика дами бастады. Ол энергетикалық эффектілерд, мүмкіндіктерді, бағыттары мен шектеулерін және т.б. термодинамиканы құбылыстарды қарастырады (Дж. Гиббс, Я.Ванг-Гофф. А.Ле Шателье т.б. еңбектері)
Г.Дэвидің нәтижелі басталған электро химиялық зерттеулері сандық аяқтауларға М.Фарадейдің еңбектерінде көрініс тапты, ол(1833-1834) электролез заңын ашқан болатын. 19ғ.II-жартысында электролит ерітінділері арқылы электр тогын өткізуді зерттеу басталды, ол С.Аррениустың …………..
Бұл дипломдық, курстық немесе ғылыми жұмысты өзіңіз жазуға көмек ретінде ғана пайдаланыңыз!!!
Материалдың толық нұсқасын қалай жүктеймін?
Мақала ұнаса, бөлісіңіз:
Қарап көріңіз 👇
