Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестегі халықаралық тәжірибе
Смагулов Асылбек Айжарыцулы,
ЦР Зац шыгару институтыныц директоры, зац гылымдарыныц докторы, профессор
СЫБАИЛАС ЖЕМЦОРЛЬЩЦА ЦАРСЫ КУРЕСТЕП ХАЛЬЩАРАЛЬЩ ТЭЖ1РИБЕ
Сыбайлас жем^орлыщ – мемлекет пен ^огамньщ туракгылы^ына, Казакстанныц к;аушиздшне кауш твндiретiн жYЙелi катердi бiлдiредi, халыщаралыщ аренада Казахстан Республикасыныц жагымсыз келбетiн калып-тастырып, журпзшш жащан экономикалыщ жэне элеуметтiк реформаларга кедергi келтiредi.
Казахстан Республикасыныц Президент Н.Э. Назарбаев взшщ Казахстан халкына Жолдау-ында: «Жацгыртудыц ец негiзi мэселелершщ бiрi – сыбайлас жем^орлыщпен кYрес. Бул багыттагы бiздiц жасаган эрекеттерiмiз мемлекеттiк аппараттагы жем^орлыщтыц децгешн твмендеттi. Оны халыщаралыщ сарапшылар да атап вттi. Бiзге сыбайлас жем^орлыщпен кYрестiц жаца стратеги-ясын дайындау кажет. Сыбайлас жем^орлыщтыц алдын-алу ескерту Yшiн ^огамды, а^параттыщ мYмкiндiктердi, жаца ку^ыктыщ тетiктердi пай-далану керек. Баска мемлекеттердiц тэжiрибесiн зерделеу жэне пайдалану кажет» – деп атап втп.
Осы багыттагы жумысты же^лвдру Yшiн шет ел мемлекеттерiнiц тэжрибелерш зерделеп, тал-дау жэне олардыц оцтайлы тустарын пайдалану мэселесiн зерттеу взектi болып табылады.
Герман Федеративтш Республикасында сыбайлас жем^орлывда федералдыщ денгейде Бундестаг (^ылмысты^-к¥^ы^ты^ жэне баска актiлер кабылдап) жэне жергшкп децгейiнде Ланд-тагтар (кызметтiк-кукьщтьщ актшер кабылдап) карсы кYрес жYргiзедi.
Ащарушы билiк саласында: федералдык децгейде – Федералдыщ iшкi iстер министрлiгi жэне баска органдар (алдын алу функциясы), сондай-ак Федералдык эдiлет министрлт кылмыстык кудалау саласында (^угынды^ функция); жерлер децгейiнде – тиiстi жерлер министрлiктерi сыбайлас жемкорлыкка карсы кYрес жYргiзедi.
Сыбайлас жемкорлык фактшерш айкындау жэне олардыц алдын алу функцияларын полиция, прокуратура, шю тергеу органдары, есеп жэне тексеру органдары аткарады.
Бул елде 1995 жылы iшкi ревизия кызмет курылды, ол барлык мемлекеттiк жэне
муниципалдык билiк органдарына эртYрлi тек-серулер жYргiзедi. Оныц негiзгi мiндетi – 11М-де, билiктiц жогаргы органдарында жэне баска ведомстволарда ревизия жасау.
Тексерудщ негiзгi багыттары:
– мемлекетпк кызметте сыбайлас жемкор-лыкка шалдыгуы мYмкiн лауазымды орындарга талдау жYргiзу;
– сыбайлас жемкорлыктыц алдын алу жэне онымен кYрес шараларын кайта тексеру;
– сыбайлас жемкорлык туралы келiп тYCкен хабарларды зерделеу;
– баскару салаларыныц жыл сайынгы есептерiне бага беру;
– жалпы федералдык аумакта сыбайлас жемкорлыкка карсы iс-шараларFа келiсу;
– шю ревизияларFа кэсiби кадаFалау жасау;
– сыбайлас жемкорлыкка карсы куресп стратегиялык жоспарлау;
– сыбайлас жемкорлыкка карсы взге де iс-шаралар.
Бул кызметте орта кадаFалау буыны бар, ол аумактык Yкiметтiц вице-президентiне баFынады, барлык бвлiмдердi, коммуналдык баскарманы, курылымдардыц баскармасын, баска да курылымдарды тексередь
Сыбайлас жемкорлыктыц кылмыстык жазала-натын фактiсi аныкталFан жаFдайда материалдар-ды полицияFа не прокуратураFа тергеуге береди
Германияда сыбайлас жемкорлыкка карсы кYрестiц федералдык баFдарламасы бар, ол «Сыбайлас жемкорлыктыц алдын алудыц жэне OFан карсы туру тужырымдамасы» деп атала-ды. Мундай тужырымдамалар муниципалдык децгейде де бар. Олардыц орындалуын 1шю iстер министрлерi, сенаторлар конференциясы бакылап отырады.
1997 жылFы 9 кыр^йекте «Косымша кызметпен айналысуFа шектеу салу туралы» зац кабылданды. Онда кандай кызметтердi канша уакыт бойы бiрiктiрiп аткаруFа болатындыFы кврсетiлген. Мысалы, екiншi косалкы жумыс негiзгi жумыспен сэйкес келмесе, онда оларды
;осып ютеуге тыйым салынган. Косып icTey Mep3ÍMÍ бес жылдан аспауы ;ажет жэне олардан TYCKeH табыс жайында деректер бeрiлyi керек.
Кызметке ну;сан кeлeтiн болса, жумыстарды ;осып icтeyгe тыйым салынады. Олар мынадай жагдайда:
– ;ызметкер ат;аратын непзп жумыстыц ау;ымы Yлкeн болса;
– ;осымша жумыс ;ызмет мYДдeciнe ;айшы келсе;
– ;осымша жумыс ;ызметкер ;арайтын билiк орган^! тартылган салада жузеге асырылатын болса;
– ;осымша жумыс ;ызметкердщ саяси бейтарапты; принцишн бузатын болса;
– мeмлeкeттiк бас;арудыц бeдeлiнe ну;сан кeлтiрeтiн болса.
ДYниeжYзiн алацдататын проблемалардыц бiрi шeтeлдiк эрiптecтeрдi а;шага сатып алу бо-лып табылады. Мэселен, кeйбiр мэлiмeттeргe CYЙeнceк, АКШ компаниялары дамушы елдердщ нарыгын оцай жаулап алу Yшiн ондаган миллион доллар жумсайды екен. Бул компанияга тиiмдi болганымен, дамушы мемлекетке ттмиз eкeнi cвзciз. ЕК^Ы¥ осыган ;арсы 1997 жылы «Халы;аралы; icтeр операцияларын жYргiзyдe шeтeлдiк мемлекетпк лауазымды тулгаларды парамен сатып алуга ;арсы кYрec конвенция-сын» ;абылдады.
Жалпы халы;аралы; ;ауымдасты; шетелдщ лауазымды адамдарын сатып алганы Yшiн ;ылмысты; жауаптылы; ;арау кeрeктiгiн кврсеткен. Аталган мэселеге ;атысты ертерек-те жазган ма;аламызда шетелдщ лауазымды адамдарына ;атысты ;ылмысты; жауаптылы; ;арастыру ;ажеттшшн айт;анбыз. Кeйiн сол айтылган усынысымыз ;азiргi ;олданыстагы ;ылмысты; зацнамага eнгiзiлдi. Ал оны ец бiрiншi eнгiзгeн ел АКШ мeмлeкeтi болатын. Оган алып келген iрi ;орпорациялардыц шeтeлдiк тапсыры-старды алу Yшiн пара твлейтшдт эшкeрeлeнiп ашылганнан кeйiн болды. Олар осыган ;атысты зац ;абылдады. Онда корпорациялар Yшiн 2 млн. долларга дeйiн айыппул, жеке адамдар ушш 5 жылга дeйiн бас бостандыгын айыру санкция-сы бeлгiлeндi [1, 54 б.].
Бул кврceтiлгeн ;ылмысты; эрекеттер ;ару-жара;, эскери техника, уша;, кеме, мунай внiмдeрi саудасында, эскери жэне азаматты; ;урылыстарды салуга кeлiciмшарт жасаганда жиi кeздeceдi.
Кeйбiр халы;аралы; уйымдардыц мэлiмeт-тeрiнe суйенсек 100 мыц доллардан 5% жогары лауазымды адамдарды, ал 100 млн. доллардан 5% мемлекет басшысын «жолдан тайдыра» алады екен, ол мундай ;аражат улкен корпорациялар ушш тукке турмайтыны айдан аны; [2, 23 б.]. Сонды;тан Еуропа Кецесшщ, Б¥¥-
ныц, ДYниежYзiлiк банктщ, Халыкаралык валюта корыныц, ДYниежYзiлiк сауда уйымыньщ, Еуропа Одагыныц мYДделерiне сай халыкаралык сыбайлас жемкорлыкка карсы KYpecKe катысты арнайы усыныс даярланды.
Америка Курама Штаттарыныц зацнамасында сыбайлас жемкорлык угымы, оныц мэнi мен мазмуны, ерекшелiктерi мен турлершщ аныктамасы берiлген, олардыц алдын алу ша-ралары аныкталган. Мэселен пара ушш оныц уш есе мвлшерiндегi айыппул немесе 15 жылга дейiн турмеде устау, не екеуiн бiрдей колданса, ал ауырлататын мэн-жайларда – 20 жылга дешн бас бостандыгынан айыру жазасы квзделген.
Бiздiц Америкага ю-сапармен барып зерт-теп бакылаганымыз, бул елде жалпы кукык бузушылыкты кадагалау, алдын алу катац жолга койылган. Бул елде АКШ Конгресшщ Сенаты мен вкшдер Палатасыныц, Yкiметтiц этика жвнiндегi комитеттерi жумыс ютейдь Эдiлет министрлiгi барлык шаралардыц уйлеспрушю рвлiн аткарады. Сыбайлас жемкорлыкка карсы куресте Федералдык тергеу бюросыныц да орны ерекше. Бул жумыска сондай-ак, прокуратура, Пентагонныц арнайы кызмеп, полиция, сот жyйесi де ат салысады. Бул елде твменгi децгейдеп сыбайлас жемкорлык толыгымен жок деп айтуга болады [3, 17 б.].
АКШ зацдар жинагы (US Code), 201-бабыныц бiрнеше тармактарына сэйкес азамат пара беру мен алу, уагдаласу жайттары yшiн кылмыстык жауаптылыкка тартылады. Пара берушi уш еселенген айып твлеуге мiндеттi немесе 15 жыл мерзiмге бас бостандыгынан айырылады. АКШ-та кез келген шенеунiк секiлдi президент те кылмыстык жауапкершшктен кутылмайды. Мэселен, АКШ вице-президент Спиро Агню паракорлыкпен айыпталып, кызметiнен босатыл-ганы былай турсын, ендiгi саяси мансабына мумкшдш жок.
АКШ-та зац шыгарушы, аткарушы жэне сот билiктерi арасындагы мвдеттер, кукыктар мен функциялар катац бвлшген. Конгресс взi шыгарган зандардыц орындалуын мукият кадагалайды. Кукык бузушылыкты бакылауды вз палаталарыныц туракты жэне арнайы комитеттерi аркылы жузеге асырады. Сыбайлас жемкорлык проблемасымен, негiзiнен, этика жвшндеп Арнайы сенат комитетi мен вкшдер Палатасыныц лауазымды адамдарыныц кызметпк ю-эре-кеттерiнiц стандарттары жвнiндегi Комитет ай-налысады. Бул кылмыска байланысты мэселелер баска Комитеттерде де тындалады.
Комитеттер федералдык министрлiктермен жэне ведомстволармен удайы взара байланыста болады. Олардыц басшылары Комитеттер ал-дында есеп береди
1946 жылы Лоббиспк кызметп федералдык реттеу туралы зац кабылдаотан, OFан сэйкес Конгреске кысым кврсететiн кез келген уйым вз лоббистерiн тiркетiп, зац саласындары вз мYДделерiн хабарлауFа тшс. Эрбiр лоббист «Конгресс ведомостволарында» токсан сайын вз кызметi жайында есеп жариялауы керек. Бул занды бузFандарFа 10 мыц доллар айыппул не-месе 5 жылFа дейiн бас бостанды^ынан айыру жазасы колданылады.
Конгресс палаталарыныц бурынFы муше-лерiне бiр жылFа дейiн лоббистiк кызметiмен айналысуFа тыйым салынFан, олардыц Yшiншi жактыц мYДдесi Yшiн палаталарFа келуiне, кандай да бiр келiссвз жYргiзуiне руксат етiлмейдi.
Сыбайлас жемкорлыкка карсы куресп Эдiлет министрлiгiнде тiкелей криминалдык баскарма жYргiзедi, негiзiнен ол уйымдаскан кылмыстыц ашык бизнеске енбеуiн кадагалайды. 80-жылдары уйымдаскан кылмыстар тобы жыл сайын 160 млрд. доллардан аса табыс тYсiрiп турFан [4, 4 б.].
Ал федералдык тергеу бюросы кезвде Вашингтонныц мэрi Дж. Бэрридiц жасаFан кылмыстарын ашу максатында кешендi операция жYргiздi. Оныц есiрткi саудасымен айналысаты-на квзiн жеткiзiп, оныц жYрiс-турысына сырттай бакылау орнатылып, оныц кылмысы дэлелденiп, камауFа алынды.
Федералдык тергеу бюросымен комиссиялар шенеунiктердiц де, бизнесмендердщ де шыFысы мен кiрiсiнiц взара сэйкестiгiне удайы назар ауда-рады. Кандай да бiр алшактык болFан жаFдайда тиiстi жазалау шарасы колданылады.
1978 жылы АКШ Конгрес Yкiметтегi этика туралы зац кабылдады, ондаFы максат -«мемлекетпк шенеунiктер мен мекемелердiц адалдыFын сактау жэне ондай болуына жаFдай жасау» ед1 ЗацFа кол кояр кезде, АКШ Президентi Дж. Картер «бул зац Yкiмет шенеунiктерiн адал етш кана коймайды, оларды адалдыкты сактауFа мэжбYP етедi» жэне соныц аркасында «коFам кайсыбiр мемлекеттiк шенеунiктiц каншалыкты адал екендiгiн баFалауFа мYмкiндiк алады» де-ген болатын [5, 2-3 б.]. Кешшрек этикалык нормалардыц сакталуын бакылауды жYзеге асы-ратын арнайы ведомстволар курылды:
– Конгрестiц бкшдер Палатасы мYшелерi мен аппарат кызметкерлерше катысты бакылау -Палатаныц ресми ю-эрекеттер стандарты жвнiндегi комитетiне;
– сенаттар мен Сенат кызметкерлерiне катысты бакылау – Сенаттыц этика жвншдеп Комитетiне;
– федералдык судьялар мен сот аппаратыныц кызметкерлерiне катысты бакылау – АКШ соттарыныц экiмшiлiк баскармасына;
– аткарушы билiк органдарыныц лауазымды
адамдарына катысты бакылау – Yкiметтегi этика жвнiндегi баскармаFа жYктелдi.
Бакылау – Yкiметтегi этикажвнiндегi баскармаFа жYктелдi. Бакылаудыц бул барлык органдарыныц уйымдастырылу принциптерi мен кызметтерi уксас. Олар тергеу журпзгенде ант бергiзiп, жау-ап алады, тиiстi кужаттарды талап етедi. Жауап немесе кужат беруден бас тарткан адам Конгрестi сыйламаFаны Yшiн жауапка тартылады.
Комитеттiц Сенат мушесш немесе оныц кызметкерлерiн аныктайтын вкiлеттiгi жок, сондыктан ол буларFа катысты iстердi эрi карай тергеп, айыптауы Yшiн Эдiлет министрлiгiне втюзедь Егер ол iсте саяси сипат болса, оны караумен Министрлiктiц, мемлекетпк шенеунiктердiц адалдыFы жвнiндегi секторы ай-налысады.
Аткарушы билiк органдарыныц кызметкер-лерi Yшiн «Yкiметтiк кызмет этикасыныц кодексi» бар, оныц нормаларын президент аты-нан мемлекеттiк хатшы белгшей алады. Эр ведомствоныц вз кызметкерлершщ iс-эрекетiн бакылайтын арнайы кызметкерлерi бар.
Жалпы,дYниежYзiндесыбайласжемкорлыктыц ец квп тараFан жерi – Африка курлыFы. Бул ел-дер 60-жылдары отаршылдыктан кутылып тэуелаздш алFаннан берi сыбайлас жемкорлыктан квз ашпай келедi. Сомали, Руанда, Ботсвана мемлекеттерш сыбайластык жайлаFандыFы сон-ша, сыбайластыкты аныктайтын тiзiмдерiнiц ец соцында жур. Бiрiккен ¥лттар ¥йымыныц бас хат-шысы Пан Ги Мунныц квзкарасынша, экономи-касы нашар дамушы елдер сыбайлас жемкорлык салдарынан 20-40 миллиард долларFа жуык iшкi внiмiн жоFалтады. Жалпы, бул елдер жыл сайын 148 миллиард квлемiнде каражатын жоFалтады екен, бул олардыц iшкi вшмшщ 25 пайызына тец. Ал Латын Америкасы елдерiндегi крими-налды экономиканы уысында устайтын кYштi уйымдаскан топтар ресми билшке квнбей келедi. Бул курлыкта саяси тураксыздык калыпты жаFдай. Дегенмен, латынамерикалык сыбайластык Азия елдерiне караFанда, жоFары болFанымен, Африка елдерiмен салыстырFанда твмен.
Халыкаралык Транспаренси Интернешнл уйымыныц «Сыбайлас жемкорлык индексше катысты – 2021 жылдык есебi бойынша Сингапур, Дания, Нидерланды, Финляндия, Жаца Зеландия, Швеция, Исландия алды^ы катардан орын алды. Соныц шшде, сыбайлас жемкорлыкка карсы кYресте сингапурлык улгiнi журт жиi ауызFа алады. Ал Сингапур 1965 жылы тэуелшздш алFан кезде жемкорлык калыц жайлаFан ел болатын.
Сыбайластыкка карсы кYресте шведтiк улгi де тэж1рибе аларлык. Ол ел мемлекеттiк кужаттар ашыктыFын камтамасыз етiп, тэуелсiз сот ж^ест курды. КоFамдаFы абырой, тазалык – элеуметтiк
норма саналды. Шенеушктердщ жала;ысын 12-15 есеге квтерiп тастады. Сыбайлас жем;орлы;тыц алдын алу ма;сатында бiздщ ел де осы тэжрибеш ескерiп, шенеушктердщ ецбек а;ысын жYЙелi турде квшiру мэселесш назарда устауы ;ажет.
Б¥¥-ныц 2003 жылы ;абылданган «Сыбайлас жем;орлы;;а ;арсы курес конвенциясына» сэйкес зацсыз байлы;;а ие болган шенеушктщ ;ылмысы зац алдында дэлелденуi тиiс. Казахстан Республикасы Б¥¥-ныц Сыбайлас жем;орлы;;а ;арсы курес туралы конвенциясына ;осылып ра-тификациялады. 140 мемлекет ;осылган Конвенция елiмiзге осынау каушт iндетпен куресте жаца мYмкiншiлiктер тугызып, мiндеттер жYктейдi. Бул бойынша мемлекеттiк ;ызметке келген азамат артьщшылы;тарга емес, шектеулерге ушырайды.
Франция мемлекетiнiц саяси-экiмшiлiк жуйесш соцгы онжылдьщта жайлап алган сыбайлас жем;орлы; каарет ;огамдьщ пшрге, партиялар мен саяси уйымдардыц ю-эрекетше ;аушт ы;пал етiп отыр. Ол – саяси партия-ларды ;аржыландырудыц тэсiлiн реформалау ;ажетпгш кврсеттi.
Саяси партиялар сайлау нау;анына ;аржы табу ушш зацсыз тэшлдерге жYгiнiп, саяси-эюмшшк шешiм ;абылдайтын шенеунiктер мен лауазымды адамдардыц iс-эрекетi, мердiгерлiк келiсiм-шарттар жасасу кезiндегi билiк органдары мен кэсшкерлер арасындагы взара байланыс жем;орлы;тыц таралуыныц негiзгi саласына айналды.
Сол себептен, Францияда 1988 жылгы наурыз-да саяси партиялардыц есеп-;исабын, олардыц саяси нау;ан вткiзуге жумсайтын ;аражатын, президенттщ, министрлердiц, депутаттардыц та-быстары туралы декларацияны жариялау туралы шешiм ;абылданды.
1990 жылгы ;ацтарда саяси партиялардыц сайлау нау;анын жеке адамдар, кэсшорындардыц ;аржыландыруына лимит белгiлеу туралы зац ;абылданды. 1993 жылгы сайлауда бул шыгын 80 мыцнан аса сайлаушылары бар округтер Yшiн 500 мыц франк мвлшершде, ал сайлаушы-лар саны одан аз округтер ушш 400 мыц франк мвлшершде белгшендь Ал жеке адамдардыц бiр сайлауга берер ;аржысы 30 мыц франктен аспауга тиiс. 1000 франктен асатын салым чек ар;ылы аударылады. Бул зацныц негiзiне тврт принцип алынды:
Депутаттыц сайлау нау;анына 500 мыцнан, президенттщ сайлау нау;анына (екi турга) 160 млн. франктен аспайтын ;аражат жумсау, саяси жарнаманыц кейбiр формаларына тыйым немесе шектеу салу жэне т.б.
Жариялылы; принципi. Ондагы ма;сат – вз фукцияларын пайдаланып, взiнiц пайда табуы Yшiн арада делдал болатындардан арылу.
Ба;ылау принципi. Сол ушш саяси партия-
лардыц есеп-;исаптарын, сайлау нау;анын ;аржыландыруды тексеру жвнiнде комиссия ;урылды. Бул зац бойынша сайлау нау;анында жумсалатын шыгынныц жогаргы шеп 30%-га твмендетiлдi [6, 129 б.].
1995 жылгы 19 ;ацтардаСеген(Ы Sеguim) зацы ;абылданды, ол ;огамды; жумыстар нарыгыныц жариялылыгын кYшейттi, мемлекеттiк ;ызметке тагайындау процесiн Есеп палатасы ба;ылайтын болды. Осы зац бойынша француз парламент депутаттарыныц мYлiктiк жагдайын ба;ылауга тиiстi ;аржы жариялылыгы жвнiндегi комиссия ;урылды. Бул зац ;абылданганга дешн депутат-тар сайлау нау;анына жумсалатын ;аражаттыц мвлшерi, взiнiц меншiгi жайында декларация тапсыратын.
1995 жылы Франция Yкiметi мемлекеттiк ;ызметтщ деонтологиясы бойынша Комиссия ;уру туралы шешiм ;абылдады, ондагы ма;сат фаворитизмге жол бермеу едь Бул комиссияныц ;урылуы шенеунiктерге унамады, себебi олардыц айлыгы жа;сы жеке компаниялар мен банктерге ауысып кетуi «ултты; дэстур» едi.
Сонымен, комиссия шенеушктердщ жеке немесе мемлекетпк компаниялардыц мYДдесi Yшiн вз ;ызмет бабын (бурынгы болса да) терю пайда-лануына жол бермейтiн <^зп» болды. Мундай комиссияларды республикалы; жэне айма;ты; децгейлерде бiздiц ;урганымыз жвн болар ед1
Францияда, ;у;ьщтьщ тургыдан алганда, барлы; министрлер Yшiн, мейл премьер-министр, мемлекеттiк министр, министр-делегат, мемлекетпк хатшы болсын, айры;ша мэртебе бар. Конституция бойынша министрлерге бул ;ызметп депутаттыц немесе сенаторлы; мандатпен жэне ;огамдьщ немесе жеке сектордагы кез келген бас;а кэсiби ;ызметпен бiрiктiруге тыйым салынган.
Министрлер лауазымдарынан босатылганнан кейiн алты ай бойы кэсiби жэне кэсiпкерлiк ода;тарда, экономиканыц мемлекеттiк секто-рыныц ;омпанияларында, сондай-а; мемлекет-пен бiрлесiп ю жYргiзушi жеке компаниялар-да басшы ;ызмет ат;ара алмайды. Бiра; бул тэртш ондай салаларда министр болганга дейiн жумыс iстеген министрлерге таралмайды. Ал алты ай бойы «жумыссыз ;алган» министр сол кезецде министрдщ жала;ысына тец мвлшерде жэрдема;ы алып турады [7, 87 б.].
Жогарыда келтiрiлгендерден дамыган шетел мемлекет басшыларыныц билiк органдарындагы сыбайлас жем;орлы;тыц алдын алуга жэне онымен ;Yресуге аса квцш бвлiп отыргандыгын квремiз. Демек бiздiц мемлекетiмiз, сыбайлас жем;орлы;к;а ;арсы кYресте осы шет мемлекеттердегi жагымды тэжiрибелердi ескерiп, пайдалануы керек.
БYгiнгi кYнi бiздiц елiмiз бурын болмаган саяси жэне экономикалы; жYЙенi тYбiрiмен
кайта куруда вз тарихында кYPделi кезецд бастан кешуде. Оныц кузс Ka3ipri уакытта экономикалык кайта курудыц нактылы нэтижелерiне кол жеткiзiлiп: ic жYзiнде вндiрicтi реттеyдiц нарыктык тетiгi калыптасып, тауарлык жетicпеyшiлiк курдымга кетiп, сырткы саудадагы оцтайлы турактылык камтамасыз етшдь Дегенмен, вкiнiшке орай, осы нарыктык шаруашылыкты калыптастыру вмiрге бiркатар жагымсыз кубылыстар мен процеcтердi ала келдь Олардыц бiрi – елдiц экономикасы-на Yнемi керi эcерiн типзш отырган сыбайлас жемкорлык пен квлецкелi экономикалык
кызмет. Бiзге белгш экономика саласындагы кылмыстылыктыц квптеген себептершщ iшiнде сыбайлас жемкорлык та бар.
Шет елдердiц мемлекеттiк кызметкерлерiнiц, оларга тецеcтiрiлгендердiц, сондай-ак олармен аралас кызметтегшердщ лауазымдык кылмыстар жасаганы Yшiн жауапкершшгш реттеyдегi тэжiрибеci эртYрлi, карама-кайшылыктар да кездесед^ дегенмен де солардыц жагымды тустарын назарга алып, оцтайлы Yлгiлерiн сыбайлас жемкорлыкка карсы зацнаманы жетiлдiрyде пайдалануымыз кажет.
ПайдаланылFан эдебиет Ti3iMi
1. Наумов А.В. Ответственность за коррупционные преступления по законодательству европейских стран (салыстырмалы-кукыктык талдау). Жинак: Коррупция: политические, экономические, организационные и правовые проблемы. – М., 2001. – С. 121.
2. Современные проблемы борьбы с преступностью // Материалы конференции, посвященной юбилею профессора Е.И. Каиржанова. – Алматы, 2003. – С. 17.
3. Николайчик В. Правила этики – попытка предупреждения коррупции // Чистые руки. – 1999. – №1. – С. 2-3.
4. Исмагулов Д.К. Причины и условия коррупционных правонарушений в государственных органах // Материалы научной конференции молодых ученых Казахстана – Алматы: Универ. им. Д.А. Конаева, 2007. – С. 67.
5. Зубченко В.А. Коррупция во Франции // Экономические и социальные проблемы России: проблемно-тематический сборник. – М.: ИНИОН РАН, 2004. – С. 129.
6. Коржанский Н.И. Объект посягательства и квалификация преступлений: Учебное пособие. -Волгоград: НИиРИО, 1976. – С. 87.
7. Ответственность за должностные преступления в зарубежных странах. – М.: Юрид. литература, 1994.- С. 62.
Мацалада кейб1р шет елдердщ сыбайлас жемщорлыщща царсы курестег1 muiMdi тэж1рибеа царастырылады.
Тушн свздер: сыбайлас жемщорлыщща царсы курес; халыщаралыщ mджiрибе.
В статье рассматривается положительный опыт борьбы с коррупцией в некоторых зарубежных странах.
Ключевые слова: борьба с коррупцией; международный опыт.
In article positive experience of fight against corruption in some foreign countries is considered.
Keywords: fight against corruption; international experience.
Асылбек Айжарыкулы Смагулов,
КР Зац шыгару институтыныц директоры, з.г.д., профессор
Сыбайлас жемкорлыкка карсы KYpecTeri халыкаралык тэж1рибе
Смагулов Асылбек Айжарыкович,
директор Института законодательства РК, д.ю.н., профессор
Международный опыт в борьбе с коррупцией
Smagulov Asylbek Aizharykovich,
director of the Institute of Legislation of the Republic of Kazakhstan, d.j.s., professor
International experience in fight against corruption
