- ?аза тілі. ?аратпа с?з – начальные классы, уроки
- Ақпарат оның мазмұны, түрлері мен қасиеттері
- Жалпы құрылымы реле
- Қазақстанның экологиялық проблемалары: оларды шешу жолдары
- Қауымдастық экологиясы- синэкология синэкология организмдердің тіршілік жағдайларын
- Құрылыс экологиясы және оның дамуына қысқаша шолу
- Мақсаты аспаптың
- С?з ?олдануды? негізгі принциптері – всем учителям, уроки
- Су ресурстарының экологиялық мәселелері
- Түрлері кернеу релесі
?аза тілі. ?аратпа с?з – начальные классы, уроки
Саба?: ?аза? тілі
Та?ырыбы: ?аратпа с?з
Ма?саты мен міндеттері: о?у ж?не жазу да?дыларын ?алыптастас?ан, жеке т?л?аны? ?алыптасуы мен дамуына м?мкіндік жасау.
1.Білімділік:сауатты жазу да?дыларын ?алыптастыру; ?аратпа с?з туралы т?сініктерін ?алыптастыру;
2.Дамытушылы?:с?йлемдерді сауатты жаза білу ?абілеттерін дамыту; с?йлем м?шелерін ажырата білу ?абілеттерін дамыту;
3.Т?рбиелік:??ыптылы??а, ?йымшылды??а т?рбиелеу;
Саба? т?рі:жа?а саба?
К?рнекіліктер:кесте;, суреттер, ?ималы карточкалар., сызбалар.
?діс-т?сілдер:ж?пты?, топты?, ?зіндік
Саба? барысы
1.О?ыту ?рдісіні? ма?ыздылы?ы: Саба??а дайынды?тарын тексеру?й тапсырмасын тексеру.
2.Жа?а тапсырмаларды ?алыптастыру:
Д?птермен ж?мыс
Каллиографиялы? минут: ?ріп элеметтерін жазу.
Балам-ау, к?ні бойы ?айда ж?рсі?? Бері ж?р, Аян,мына жа?та жидек бар.
Айдын, кітапты берші.
-С?йлемдерді та?та?а жазу, назар аудару,тыныс белгілерін ?ою.
Осы с?йлемдерді? ??састы?ы неде? ?андай ерекшеліктері бар?
1 жатты?у о?у, талдау.
2жатты?уда?ы с?йлемдерді салыстыр:
Арайлым, сен кітапхана?а барды? ба?- Арайлым кітапхана?а барды.
Тілде біреуді? назарын аудару ?шін ?олданылатын с?здерді ?аратпа с?з дейді. ?аратпа с?з ?тір ар?ылы ажыратылады.
Суреттер бойынша ?аратпа с?зі бар с?йлемдер ойла, тыныс белгілерін ?ой.
?аратпа с?з с?йлем м?шесі бола алмайды, о?ан с?ра? ?ойылмайды. ?аратпа с?зді бастауыштан ажырата білу керек.
Сергіту с?ті:
3.Жа?а білімді бекіту:
Ата, ту?ан ?лкем с?здерді бірде ?аратпа с?з, екінші жа?дайда бастауыш болатындай с?йлем ??рап жаз.
Ата, ?йге ?айтайы?.- Ата ауыл?а келді.
Ту?ан ?лкем, неткен с?лу еді?.- Мені? ту?ан ?лкем тамаша!
13 жатты?у ?ле?ді о?ы. ?ле? мазм?нына с?йкес келетін ?аратпа с?зі бар с?йлем сызбасын тап.
Бала?ай
-Б?лдірген тереміз, бала?ай.
-Ала?ай!
-Ат жарыс к?реміз, бала?ай.
-Ала?ай!
-Ай?а?шып барамыз, бала?ай.
.,,.
.., .
,.. ? ?
!
-Кел,а?аш жарамыз, бала?ай.
4.?йге тапсырма: 104бет 3 жатты?у, 107 бет 12 жатты?у.
Ақпарат оның мазмұны, түрлері мен қасиеттері
Ақпарат оның мазмұны, түрлері мен қасиеттері
Сабақтың мақсаты : оқушыларды ақпарат, информатика ұғымы, түрі және қасеттерімен таныстыру.
Оқушылар білуі тиіс: информатика пәні нені оқытады, ақпарат ұғымын, ақпарат түрлерін. Ақпарат алу көзі, қабылдау және беру ортасын, ақпараттың қасиеттері мен оның формаларын.
Оқушылар үйренуі тиіс: информатика ұғымдарына, ақпаратқа, ақпарат алу көзіне, қабылдау және беру ортасына анықтама беруді.
Сабақтың барысы
І Ұйымдастыру кезеңі
ІІ Сабақтың мақсаты мен міндеттерін қою
ІІІ Білімді өзектендіру
Сұрақтар :
Информатика дегеніміз не ?
Компьютердің информатикаға қандай қатысы бар ?
Ақпарат дегеніміз не, оны қалай түсінесіңдер?
Ақпаратты қандай ақпарат көздерінен аласыңдар ?
Ақпараттың қандай қасеиттерін білесіңдер ?
Осы сұрақтар арқылы оқушыларды сабақ тақырыбы мен мақсатын тұжырымдауға жетелеймін.
Жаңа сабақты оқып-үйрену
Информатика пәні компьютермен тығыз байланысты. Бірақ, компьютер-оның көмегі арқылы ақпаратпен жұмыс істеуге болатын құрал ғана.
Информатика – ақпаратты алу, жинақтау, сақтау, түрлендіру, жөнелту және пайдалану тәсілдері туралы ғылым.
Адамдардың барлық қызметі ақпаратпен байланысты. Кез келген тамақты пісіру үшін оған қажетті заттар мен дайындау жолын білу қажет. Автомобильді басқару үшін немесе үй тұрғызу үшін қажетті ақпаратты білуіміз керек.
Ақпарат– сақтау, түрлендіру, жөнелту және пайдалану нысаны болып табылатын қоршаған әлем туралы мәліметтер.
Сендер күнде қандай да бір ақпарат аласыңдар. Ақпаратты ала отырып, оны қабылдайсыңдар, игересіңдер, қайта өңдейсіңдер. Ақпаратты ата – аналарыңа, достарыңа жеткізулерің мүмкін. Яғни ақпарат көзі және оны қабылдауыш бар. Адам ақпаратты сезім мүшелері арқылы қабылдайды. Ғалымдардың деректері бойынша біз ақпараттың 81 %–ын көру арқылы, 10 %– ын – есту, 4 %– ын –иіскеу, 3% – ын –дәм сезу және 2 %– ын сезу арқылы аламыз .
Ақпараттың түрлері
Адамның ақпаратты қандай ақпараттық арнамен қабылдауына байланысты, ол әртүрлі болады.
Мысалы, таңертең сағаттың шылдырын адам есту мүшесі – құлақпен қабылдайды. Ақпарат көзі қоңыраулы сағат болып табылады. Ал ақпаратты қабылдаушы – адам. Ақпарат ұйқыдан оянатын уақыт келгені туралы мәліметті жеткізіп тұр. Ақпараттың мұндай түрі естілетін ақпарат деп аталады.
Сонымен, адамның қабылдау тәсілдері бойынша ақпарат көрінетін, естілетін, дәм сезу, иіскеу және сезу арқылы болып бөлінеді. Бір ақпараттың өзі әртүрлі бейнеленуі мүмкін: сан, мәтін немесе сурет түрінде. Мәселен, автотұрақтағы машиналардың саны 5 санымен, «бес» сөзімен жазылған мәтінмен және олардың суретін салу арқылы бейнелеуге болады . Яғни ақпарат тағы бейнелеу тәсілдеріне қарай да түрге бөлуге болады.
Бейнелеу тәсілдеріне қарай ақпарат сандақ, мәтіндік, графикалық, дыбыстық және видеоақпарат болуы мүмкін.
Ақпаратты бейнелеу
Ақпараттың қасиеттері
Бір ғана ақпарат әртүрлі жағдайда өзекті немесе өзекті емес болуы мүмкін. Мәселен, 2 мамырға арналаған ауа райы болжамы кез келген адам үшін 1 мамырда өзекті болғанымен, 10 мамырда өзектілігін жояды. Сонымен, ақпарат өзектілік қасиетке ие.
Ақпарат толық немесе толық емес болуы мүмкін. Мысалы, сендердің достарың «Ертең» десін. Егере сендер достарыңа: «Біз киноға қашан барамыз ?» деген сұрақ қойған болсаңдар, онда бұл ақпарат түсінікті болады. Басқа жағдайда бұл ақпарат түсініксіз болады, себебі – ол толық емес. Ақпараттың бұл қасиеті толықтық деп аталады.
Сабақты қорытындылау
Бүгінгі сабақта нені білдік ?
Информатика дегеніміз не ?
Ақпарат дегеніміз ?
Ақпаратты қабылдау түрлері
Ақпаратты ұсыну түрлері
Ақпараттың қасиеттері
Үйге тапсырма
Жалпы құрылымы реле
Простейшая конструкциясы қамтиды электромагниттер, якорь, сондай-ақ соединительную фурнитуру жолсеріктерімен. Түскен кезде тоқтың магнитам жүреді мәлімет зәкір контактілермен әкеледі замыканию тізбегінде. Бақылау үшін ток күшін және оның түрлендіру механикалық әсер пайдаланылады серіппе.
Ол тікелей байланысады тұтқасы, реттеу дәрежесі қысымның байланыстар. Басқаша айтқанда, сипатына қарай ток өзгереді, жұмыс жағдайы, аппарат, онымен бірге және бақылау мақсатты. Мысалы, электромагниттік реле түрлері реттеуіштер қамтамасыз етеді тәуелсіз басқармасы қазандық қондырғылары, агрегаттарымен және басқа да жүйелерімен инжиниринг қоса алғанда, немесе отключая олардың күштік компоненттері.
Қазақстанның экологиялық проблемалары: оларды шешу жолдары
Дүниежүзіндегі экологиялық проблемалар жергілікті емес, бірде-бір ел оларды жекелей шеше алмайды. Зерттеушілер туындаған мәселелерді шешу жолдарын зерттеп, ұсынады. Бірақ олардың толықтай орындалуына кедергі болатын факторлар бар. Оларды жүзеге асыру үшін практикалық қадамдар жасалуда:
Ескі өндірістердегі сүзгілерді ауыстыру басқа кедергілерге душар болады, мұндай шығындарды көтере алмау және резервтерді іздемеу. Автомобиль көлігінің пайдаланылған газдарын азайту немесе тазарту, көліктің ескірген түрлерін көбірек экологиялық түрлерге ауыстыру қалалардың атмосферасын жақсартуға ықпал етеді.
1. Атмосфераны жақсарту өнеркәсіптік өндіріс қалдықтарын азайту арқылы мүмкін болады. Газ қалдықтарын тазартудың қуатты жүйелері бар. Жаңа кәсіпорындар оларсыз жобаланбайды.
2. Су ресурстарын жақсарту келесі шаралар арқылы мүмкін:
3. Қазақстандағы жер ресурстарының жақсаруы ең алдымен Семей ядролық полигонының кең аумағын қалпына келтірумен байланысты. Біріккен Ұлттар Ұйымы Қазақстанның бастамасымен Семей облысын оңалту бағдарламасын қабылдады, оның құрамына қару-жарақты сынаудың зардаптарын зерттеуден зардап шеккен халыққа гуманитарлық көмек көрсету кіреді.
Қазақстанның дамыған индустриалды ел ретіндегі экологиялық проблемалары ондаған жылдар бойы жиналып келді. Өз ресурстарын жақсарту үшін Қазақстан қоршаған ортаны қорғау мәселелерімен айналысатын көптеген аймақтық және халықаралық ұйымдарға қатысады. Бұл жеткілікті ме, уақыт көрсетеді.
Қауымдастық экологиясы- синэкология синэкология организмдердің тіршілік жағдайларын
Қауымдастық экологиясы- синэкология
Синэкология организмдердің тіршілік жағдайларын , өзара және қоршаған ортамен өзара қарым-қатынасын зерттейді. Синэкология экожүйелердің шекараларын салумен айналысады, сондықтан оны биогеноценологиялық экология деп те атайды. Табиғатта әртүрлі популяциялар бірігіп ірі бірлестіктерді немесе қауымдастықтарды құрайды. Синэкологиядағы «син» деген сөздің өзі «бірге» , яғни бірлесіп, қауымдасып тіршілік ету деген мағынаны білдіреді. Қауымдастық дегеніміз белгілі бір ортаны мекендейтін , әртүрлі түрлерден құралған, тірі организмдер жиынтығы.
• Биоценоза- бұл өсімдіктердің (фитоценоз), жануарлардың (зооценоз) микроағзалардың (микробоценоз) ұйымдасқан популяциялар тобы, олар өзара байланыса отырып, бірдей жағдайдағы отрада тіршілік етеді. • Биоценоз ұғымын алғаш рет ұсынған неміс зоологы К. Мебиус (1877). Кез келген биоценоз өзімен-өзі жеке дамымайды. Ол әрқашанда өлі табиғатпен бірлестікте ғана өмір сүреді. • Биотоп- бұл биогеценоздың өмір сүру ортасы. • Биоценоз биотоппен бірігіп, биологиялық макрожүйені құрайды- ол биогеоценоз. • Бұл терминді 1942 ж. академик В. Н. Сукачев енгізген.
• Экожүйе- бұл бір- бірімен белгілі бір заңдылықтармен тығыз байланыста тіршілік етуші әртүрлі ағзалардың жиынтығы мен тіршілік ортасының жағдайы. Экожүйе = биоценоз биотоп • Терминді 1935 жылы ағылшын экологі Тексли енгізген. Ең үлкен экожүйе- Жер биосферасы, ары қарай кішірейе береді: құрлық, мұхит, тундра, тайга т. б. • Экожүйенің құрылымы: • Экожүйенің негізгі қасиеттері: • 1) зат айналымына қатысу қабілеттілігі; • 2) сыртқы әсерлерге қарсы тұруы; • 3) биологиялық көбеюі. • Экожүйенің деңгейлері: • 1) микроэкожүйе- кішкене су қоймасы, жануарлар өлексесі олардың тіршілік ететін әртүрлі ағзаларымен бірге, аквариум, жайылым , су тамшысы • 2) мезоэкожүйе- орман, өзен, тоған, т. б. • 3) макроэкожүйе- мұхит, континент, табиғи зона, т. б. • 4) глобальдық экожүйе- биосфера
Экожүйелерде түраралық байланыстың негізгі формалары: Бейтараптық Бәсекелестік Мутуализм (симбиоз) Комменсализм Аменсализм Паразитизм Жыртқыштық
Егер екі популяция өзара әрекеттеспейтін болса және олардың ешқайсысы екіншілеріне ықпал етпесе, онда айтарлықтай экологиялық мәні жоқ жағдай – бейтараптылық немесе нейтрализм орын алады. Нағыз нейтрализм табиғатта өте сирек кездеседі, себебі, кез келген экожүйеде барлық популяциялардың арасында жанама әрекеттер болуы мүмкін.
Егер екі популяция әрқайсысы екеуіне жағымсыз әсер ететін болса, онда олардың қарым-қатынасы бәсекелестік сипатта орын алады Бәсекелестік- азық, территория және орта үшін күрес. Бірдей түрлер осы факторлар үшін күресте бірге тіршілік ете алмайды, бір уақыт аралығында бір конкурент екіншісін ығыстырып шығады
Екі жаққа бірдей пайда әкелетін қарым-қатынастар мутуализмге жатады. Екі түрдің әрқайсысының қатысуы міндетті болуы қажет селбестік қатынастың типін мутуализм деп атайды. Арнаулы маманданған тозаңданатын өсімдіктің осы түрлерді тозаңдандыратын бунақденелілермен қарым қатынасы осы мутуализмге мысал бола алады. Тағы бір мысал, балқарағайлы қарағайдың тұқымымен ғана қоректенетін балқарағай торғайы бұл ағаштың тұқымдарын таратушы жалғыз түр, яғни бұл өсімдіктің таралуы осы торғайға ғана байланысты.
Табиғатта көбіне түрлердің біріне пайдалы байланыстары жиі кездеседі. Симбиотикалық қатынастың міндетті шарты – организмдердің белгілі дәрежеде бірге тіршілік ету. Шаян мен актинияның симбиозы
Комменсализм жағдайында қауымдастық құраушы түрдің бірінің популяциясы бірлесіп тіршілік етуден пайда табады, ал екінші түрдің популяциясы ешқандай пайда көрмейді. Комменсализм қатынасы табиғатта кең таралған. Мысалы, ірі сүт қоректілер (иттер, бұғылар) тікенекті тұқымдар мен жемістерді тасымалдаушылар болып табылады, ал өздері бұл қатынастан пайда да, зиян да көрмейді. Комменсализм -басқа түрге шығын келтірмей, бір түрді бір жақты пайдалану. Мысалы, бұқпа шаянның бақалшағында тіршілік ететін шығыршық құрт иеленушісінің азығының қалдықтарын тікелей оның аузынан жырып алып қоректенеді.
Комменсализм -басқа түрге шығын келтірмей, бір түрді бір жақты пайдалану. Ірі балық пен жабысқақ балық – комменсализм мысалы
Бірге тіршілік ететін түрлердің біріне басқа түрдің әсері теріс (ол қысым көреді), ал тап осы уақытта қысым көрсетуші зиян да шекпейді, пайда да көрмейтін қарым қатынас түрі аменсализм деп аталады, яғни аменсализм деп бір популяцияның өсуі мен көбеюі тежеліп, ал ингибитор аталатын екінші популяция бұндай қысым көрмейтін жағдайды атайды. Аменсализм тек өсімдіктер, саңырауқүлақтар мен бактериялар әлемінде кездеседі. Мысалы, көптеген саңырауқұлақтар мен бактериялар басқа бактериялардың өсуін тежейтін антибиотиктер синтездейді; шырша көлеңкесінде өсетін жарық сүйгіш шөптердің қатты көлеңкеленуден зардап шегуі, ал шырша ағашына бәрі бір.
Паразиттілік- бір түрдің (паразиттің) организмдерінің басқа түрдің (қожайынның) организмінің ұлпалары немесе қоректік заттардың есебінен тіршілік етеді Паразитизм немесе тоғышарлық – бұл жыртқыштық болып табылады, бірақ иеленушісі бірден опат болмай, паразит оны белгілі бір уақытқа дейін пайдаланылады. Демек паразитизмді жыртқыштық жұмсарған формасы ретінде қарастыруға болады.
Жыртқыштық деп бір популяция екіншісіне жағымсыз ықпал ете отырып, сол әрекетінен пайда болатын популяция аралық қатынастарды атайды. Жыртқыштық жануарлар арасында ғана емес, өсімдіктер мен жануарлар арасында да кеңінен таралған байланыс. Мысалы, жануарлардың өсімдіктермен қоректенуі, сол сияқты насекомқоректі өсімдіктерді де (непентес, шық өсімдігі) жыртқыштарға жатқызуға болады.
Түр ішіндегі бәсекелестік түр аралық бәсекелестікке қарағанда қатаңдау; мұнда екі түрдің мұқтаждары неғұрлым жақын болса, олардың арасындағы бәсекелестік соғұрлым күшті болады. Осындай мұқтаждықтары бүтіндей ұқсас екі түр бірдей жағдайда тіршілік ете алмайды, олардың біреуі белгілі бір уақыттан соң міндетті түрде ығыстырылып шығарылады. Осы қағида бәсекелестік құбылыстарын алғаш рет инфузориялармен жүргізген эксперименттері арқылы айқын көрсеткен Г. Ф. Гаузенің құрметіне “Бәсекелестік арқылы жою немесе Гаузе принципі” деп аталып, заң дәрежесіне ие болады.
• Бәсекелестіктің негізгі екі түрі – тікелей және жанама бәсекелестік болады. • Тікелей бәсекелестік — особьтардың бір-біріне тікелей ықпал етуі арқылы жүзеге асады. Мысалы, жануарлар арасындағы күшті қақтығыстар кезі немесе өсімдіктер мен микроорганизмдердің токсиндер бөліп шығаруы. • Жанама бәсекелестік – особьтардың тікелей әрекеттесуін қажет етпейді. Ол аралық буындар арқылы әртүрлі жануарлардың бірдей және міндетті түрде шектеулі болатын ресурстарды пайдалануынан туады. Сондықтан ондай бәсекелестікті, кейде пайдаланушылық бәсекелестік деп атайды. • Түр ішіндегі бәсекелестіктің негізгі объектісі энергия болғандықтан, өсімдіктер арасында күрес жарық үшін болады. Тым жиі өскен өсімдіктер бірін-бірі көлеңкелейді. • Түраралық бәсекелестік – Гетеротиптік реакциялар • Гетеротиптік реакциялар- әртүрлі түрлерге жататын жеке организмдер арасындағы өзара әрекеттесулер. Екі популяцияның біріне –бірі ықпал етеді немесе ықпал етпейді. Егер ықпал ету орын алса, онда ол жағымды әлде жағымсыз болуы мүмкін.
Құрылыс экологиясы және оның дамуына қысқаша шолу
экологиялық ластануы және бұзылуы.
Типі | Түрі | Формасы | Ластану және бұзылу | |
Б и о т и к а л ы | Экологиялық бұзылулар | Фитоценоздар | Ағашты-бұталы өсімдіктер-дің | Құрылыс территориясында |
Өнімділіктің төмендеуі және | Құрылыс-монтаждық жұмыстар, | |||
Зооценоздар | Жануарлардың өлуі және санының | Құрылыстық-монтаждық жұмыстар. | ||
Жануарлар мен құстарды үркіту. | Құрылыс техникалық | |||
Миграция жолдарының бұзылуы. | Сызықтық магистральдардың | |||
Ластанулар | Фитоценоздар | Өсімдіктердің жойылуы және | Құрылыс индустриясы | |
Өсімдіктердің өздігінен бүр-шіктенуі,никрозы. | Табиғи құрылыс материалдарын | |||
Биокөптүрліліктің жойылуы.(экожүйлік | Құрылыс индустриясы өндірісі-нің | |||
Қала құрылысы экологиясы.
Қала құрылысы түсінігінің ішіне
– тұрғындардың қоныстануы, қала-лар
мен аудандардың дамуы және
урбанизацияланған территорияда
адамдарға экологиялық қауіпсіз
тіршілік ету ортасын қамтамасыз
ету кіреді. [1]
Қалалар мен аудандардың қоршаған
табиғи ортамен қарым-қатына-сын
жан-жақты зерттеу негізінде
ғана қала құрылысының экологиялық
проблемаларын сәтті шешуге
болады. [6]
Осы проблемаларды қарастыратын
және адамның ерекше экожүйеде,
яғни қалада мекен ету жағдайын
зерттейтін ғылыми пән қала
құрылы-сының экологиясы деп
аталады. [6]
Біріккен экологиялық пәндерге
қарағанда қала құрылысы экология-сы
бөлек объектілерді емес, ол
қоныстанған жерлер жүйесінің
террито-риялдық комплексін зерттейді.
Оның міндетіне әр түрлі
деңгейдегі қала құрылысы жүйелері
мен табиғи орта арасындағы
экологиялық опти-мальды компромистерге
жетудің әдістерін зерттеу кіреді.[1]
Қала жағдайында адам мен
табиғат арасында нақты компромис
тек олардың арасында экологиялық
тепе-теңдік болғанда ғана мүмкін
бола-ды. Бұл табиғи ортаның
өзін-өзі реттеу қабілеті бар
және оның негізгі компоненттеріне
сәйкес қорғанышты қамтамасыз
ететін жағдай. Бұл кез-де адамның
өмір сүруіне қолайлы жағдайды
қалыптастыру, сонымен қатар табиғи
және материалдды ресурстардың
рационалды қолданылуы маңызды
болып табылады.[1]
Қаланы және басқа қоныстарыды
жобалау, реконструкциялау және
құрылыс жұмыстарын жүргізу
кезінде шектеу комплекстері
жүргізілуі керек. Яғни адам
тіршілігіне қоршаған ортаның
жағдайларының қолай-лы болуы
және табиғи экожүйелердің қызметінің
қалыпты болуы.[6]
Қала құрылысы экологиясына
қойылатын талаптарды 3 негізгі
тар-маққа бөлеміз:
1) тұрғындық
аймақтардың жобасы және құрылымы;
2) қоршаған
ортаның санитарлық қорғалуы;
3) қалалардағы
жасыл желектерді қорғау;
Жер учаскілерін әр түрлі
объектілер құрылысына берер
алдында міндетті түрде экологиялық
бақылау органдары мен санитарлы-эпиде-миялогиялық
мекемелердің қорытындысы болуы
керек. Бұл мекемелер егер салынатын
объект адам денсаулығына және
табиғи ортаның жағдайына жағымсыз
әсер ететін болса, оны салдырмауға
құқығы бар.[1]
Қалалар мен аудандардың қоршаған
ортаның санитарлық қорғаны-сын
санитарлы-эпидемиялогиялық қадағалау
органдары және табиғатты қорғау
органдары қамтамасыз етеді. Аудандардың
жобасы және құрылы-сы кезінде
санитарлық тазалаудың қалдықтарды
залалсыздандыру және қауіпсіз
орналастыруды, заттар мен микроорганизмдердің
тастандылары-ның мүмкін нормасын
сақтауды және санитарлы-қорғаныш
зоналарын құруды қамтамасыз
ететін шараларды жүзеге асыру
қажет. [1]
Қала құрылысын жүргізу кезінде
жасыл желектерді құру және
қорғау арнайы қарастырылады.
Жасыл желетер шу деңгейін
төмендетеді, газдар мен шаңдарды
азайтады, қала құрылысын жағымсыз
желдерден қорғайды, фитонцидтік
әсер етеді, радиациялық режимді
жұмсартады.
Қала құрылысын
жүзеге асыруға арналған
инженерлік-экологиялық міндеттер.
Инженерлік-экологиялық міндеттер
қала құрылысы құжаттары үшін
рационалды түрде табиғатты
пайдалану және тұрғындардың
өмірінің экологиялық қауіпсіздігін
қарастыратын қала құрылысының
және басқа да жобалық шешімдердің
оптимальдысымен қамтамасыз етуі
тиіс.[8]
Қала құрылысы сферасында инженерлік
экологиялық міндеттердің негізгі
көлемін жоба алды құжаттарында
пайдаланады.
Қала құрылысы құжаттарының
экологиялық негізіндегі инженерлік-экологиялық
міндеттердің нақты мақсаты
экологиялық тәуекелді мини-мализациялауды
және жағымсыз экологиялық салдардан
сақтандыратын көлемді жобалық,
кеңістіктік және конструктивтік
шешімдерді қабылдау- дың мүмкіндігі.[6]
Инженерлік-экологиялық міндеттердің
материалдарының бұл стадия-сына
кіреді:
– қаланың
қазіргі сәттегі экологиялық
жағдайының бағасы (тұрғындық, өндірістік
және ландшафты-рекреациондық зоналардағы),
соның ішінде атмосфералық ауаның,
топырақтың, грунттардың, жер астының
және беттік сулардың химиялық
ластануының көрсеткіштері;
– физикалық
әсерлердің бағасы (шу, вибрация, электромагниттік
алаңдар, табиғи және техногендік
көздердің иондаушы сәулелері).
– белгіленген
құрылыстық шараларды жүзеге
асырудың салдарынан территорияның
экологиялық жағдайының өзгеруінің
мүмкін болжамы;
– қаланың
табиғатты қорғау және экологиялық
мониторинг шараларын ұйымдастырудың
кепілдемелері;[4]
Қорытынды.
Ғаламдық экологиялық кризис
жағдайында құрылыс өндірісі
мен қоршаған табиғи орта
арасындағы тепе-теңдікке жету,
тек дамудың жаңа экологиялық
қауіпсіз және экономикалық
оптимальды модельдерді қалыптастыру
арқылы ғана мүмкін болады. Мұндай
модельге 1992 жылы Рио-де-Жанейродағы
экологиялық форумда қабылданған
«Іс-әрекеттер програмасы. 21 ғасырдың
күн тәртібі» жатады.
Еске сала кету керек, тұрақты
даму түсінігіне «қазіргі экологиялық,
экономикалық және әлеуметтік
талаптарға сай келетін және
сонымен қатар келешек ұрпақты
өз қажеттіліктерін қанағаттандыру
мүмкіндігінен айырмайтын даму»
жатады.
Тұрақты дамуға жағдай жасайтын
процестердің бірі «тұрақты
құрылыс» болып табылады. Бұл
түсінік жақында ғана пайда
болды. Ал 1994 жылы АҚШ-та өткен
«Құрылыс және қоршаған орта»
атты бірінші Халықаралық конференцияда
ол келесідей түрде қалыптасты:
«Тұрақты құрылыс дегеніміз
– экологиялық принциптерге
және табиғи ресурстарды эффективті
қолдануға негізделген тіршіліктің
жасанды жақсы ортасын қалыптастыру
және сақтау.
Қазіргі кезде құрылыстың тұрақты
даму концепциясы құрылыс бойынша
Халықаралық кеңесте жетілдірілуде.
Бұл концепцияда экологиялық
проблемалар негізгі болып табылады.
Бұл табиғи ортаның жағдайының
күрт нашарлауы, қалпына келмейтін
табиғи ресурстардың азаюымен
ғана емес, сонымен қатар экологиялық
жоғары қасиетке сүйене отырып
дамыған тіршіліктің сапалы
талаптарын қалыптастырумен де
байланысты.
Қорыта келгенде, қазіргі кезде
құрылыстың әсерінен қалыптасқан
экологиялық қауіпті жағдайдың
одан әрі нашарлауын болдырмау
үшін адамзат жаңа, қауіпсіз
технологияны ойлап табуы керек.
Осыған байланысты менің келесідей
ұсыныстарым бар:
– құрылыс
объектісінің тіршілік циклының
барлық стадияларында табиғи
экожүйелер мен табиғи ландшафтыларға
жағымсыз әсерлерді минимумға
жеткізу;
– құрылыс
территорияларында биокөптүрлілікті
қалпына келтіру және қалыптастыру;
– экологиялық
қауіпсіз архетиктуралық және
жобалық шешімдерді қолдану;
– экологиялық
қауіпсіз құрылыс материалдарын
және технологияларын қолдану;
– құрылыс
қалдықтарын азайту;
– құрылыс
барысында бұзылған территорияларды
рекультивациялау;
– құрылыс
материалдарын жасауға экологиялық
қауіпсіз шикізатты қолдану;
– табиғи
құрылыс материалдарын өндірі
кезінде аз қалдықты және
мүлдем қалдықсыз технологияларды
қолдану;
Қолданылған
әдебиеттер:
1. Лиггерт
Р. Города и экология. – М: Стройиздат,
1987.
2. Вернадский
В. И. и современность / Под ред.
В. С. Соколова и А. Л. Яншина. –
М: Издательство МНЭПУ, 1999.
3. Гаев
А. Я., Нарижная В. Е., Забылин М. И.
Экологические основы строительного
производства: Учеб. пособие. – Свердловск:
Издательство Уральск. университета,
1990.
4. Елшин
И. М. Строителю об охране окружающей
среды. – М: Стройиздат, 1986.
5. Журавлев
В. П., Серпокрылов Н. С., Пушенко
С. Л. Охрана окружающей среды
в строительстве: Учебник для
вузов. – М: АСВ, 1995.
6. Кононович
Ю В., Потапов А. Д. Основы экологического
планирования градостроительной
деятельности. – М: МГСУ, 1999.
7. Кулачкин
Б. И., Радкеевич А. И., Александровский
Ю. Б., Остюков Б. С. Основы строительной
экологии. Ч. 1. – Саратов: Издательство
Саратовского университета, 2000.
8. Лапин.
В. Л., Мартинсен А. Г., Попов В. М.
Основы экологических знаний
инженера. – М: Экология, 1996.
9. Платонов
А. П., Журавлев В. П., Илиополов С.
К., Вейсенберг И. В. Радиоактивность
и токсичность строительных
материалов: Учеб. пособие. – Ростов
н/ Д: РГСУ, 1996.
10. Примак
А. В., Балтренас П. Б., Защита окружающей
среды на предприятиях стройиндустрии.
– Киев: Будівельник, 1991.
11. Серпокрылов
Н. С., Вильсон Е. В. Инженерная защита
окружающей среды в строительстве
и муниципальном хозяйстве. –
Ростов н/ Д: РГСУ, 1999.
12. Стойков
Ф. Д. Организация территориальной
системы экологического мониторинга
строительной деятельности. – М:
Анкил, 2000.
13. Тетиор
А. Н. Строительная экология: Учеб. пособие
для строит. спец. вузов. – Киев:
УМК ВО; 1991.
14. Чуйко
А. В. Охрана природы при производстве
стройматериалов, стройконструкций
и строительстве зданий и
сооруженний: Учеб. пособие. – Саратов:
СПИ, 1997.
15. Швецов
К. К. Охрана окружающей природной
среды в строительстве: Учеб. пособие
для строит. спец. вузов. – М: Высш.
шк., 1994.
16. Шеховцов
А. А., Звонов В. И., Чижов С. Г. Влияние
отраслей народного хозяйства
на состояние окружающей среды.
– М: Издательство «Метеорология
и гидрология», 1995.
17. Экология
и защита биосферы: В 3 кн.
– М: Изд. объед. «Международный
дом сотруничества», 1996.
18. Экология
и строительство/ Г. А. Андроникашвили,
Б. О. Миленин, С. В. Яковлев и др.;
Под ред. С. В. Яковлева. – М: Стройиздат,
1987.
19. Мемлекеттік
санитарлық эпидемиялогиялық ережелер
мен нормалар.
Мақсаты аспаптың
базалық деңгейде реле ретінде пайдаланылады қорғаныш реттеуіш кезде сол немесе басқа да жұмыс параметрлері жүйенің жағымсыз әсер ететін жабдықтың жай-күйі. Классикалық мысал « бұл электромагниттік реттегіштер орындайтын өзіндік функциясын электр сүзгі.
Тіркеу кезінде кернеу немесе ток күшін ненормативной шамасын олар автоматты түрде замыкаются, осылайша прекращая небезопасный жұмыс процесі. Яғни қорғаныш функциясы болып табылады базалық мен көзделеді барлық түрлері осы аспапты. Бірақ қазіргі вариациях пайда және басқа да міндеттер арттыру қажеттілігіне негізделген автономия. Егер реле түрлері және оларды тағайындау пайдаланушының тұрғысынан, онда тізімінде шешілетін міндеттер мынадай:
- Бағалау деңгейдегі сұйықтық (резервуарларда, бассейндерде, колбах және т. б.).
- Бақылау жұмыс параметрлерін, олардың температурасы мен ылғалдылығы.
- деректерін Ұсыну туралы шығыны энергетикалық ресурстар.
- Автоматтандыру жабдықтардың көрсеткіштеріне сәйкес датчиктердің.
Жинағы функцияларының және оларды орындау байланысты ерекшеленеді шарттарын қолдану аппаратурасын және межелі мақсатты жүйе.
С?з ?олдануды? негізгі принциптері – всем учителям, уроки
17.05.2021
Саба?ты? атауы:
С?з ?олдануды? негізгі принциптері
Сілтеме:
АКТ
Жалпы ма?саты:
С?зді ?олдан?анда с?йлем ма?ынасын талда?анда ой т?сінікті, д?л, ай?ын, оны? стильдік ерекшеліктерін білу ?ажет. Сонымен ?атар жазбаша с?зді? ?арым-?атынасты? ерекшеліктерін білу.
О?ыту н?тижесі:
- С?з ?олдануды? негізгі принциптерін білу
- Жазбаша с?зді?, ?арым – ?атынасты? ерекшеліктерін білу
Негізгі идеялары:
С?з – ойды білдіруді?, с?йлем ??рауды? басты материалы. ??рылыс материалынсыз ?й салу?а болмайтыны сия?ты, с?зсіз с?йлем ??рау?а болмайды. С?йлем – адам ойын айтуды? негізгі формасы. С?йлемдер, жеке с?здер ты?даушы?а, о?ушы?а бірдей т?сінікті болу керек. Ойды айту?а керекті с?зді, грамматикалы? т?л?аларды, с?йлем ??рылысын тал?а?анда ой т?сінікті, д?л, ай?ын бол?анда ?ана с?йлем ай?ын, ашы?, ?серлі болып келеді.
Тапсырмалар:
1 – тапсырма:
Ми?а шабуыл
С?ра?:С?з ?олдануды? негізгі принциптері дегеніміз не?
2-тапсырма. TrhW4_D2_Act2_саба?ты серіктесі?ізбен талда?ыз
2 – тапсырма:
Дарындылы?ты аны?тау ма?сатында 4 топ ?здеріне ?найтын ?ріпті та?дап алып, сол ?ріп бойынша ?ызы?ты м?тін ??растырады.
2-тапсырма. Саба?ты? шолуы.
4 – тапсырма
О?ушылар?а м?тін о?у, м?тінні? кез келген жерінен то?тап ?алу, осы то?тал?ан жерді ?рі ?арай о?ушылар ?здері болжам жасап айту керек.
5 – тапсырма
О?ушылар?а АКТ-дан суреттер к?рсету , сол суреттерден о?ушылар м?тін немесе ?ызы?ты диалог ??ру керек.
TrHW4_D2_ppt1_А?парат берілетін болып саналады
6 – тапсырма:
АКТ-дан с?здер к?рсетіледі, к?рсетілген с?здерді орынды ?олдану керек, я?ни с?з ?олдануды? негізгі принциптерін са?тап, с?йлемдері ма?ыналы жарнамалар жасау керек.
М??алім жазбалары:
?йымдастыру кезе?і (2 минут)
О?ушыларды т?гелдеу, назарларын саба??а аудау; та?ырыпты? ма?сатын хабарлау.
1 – тапсырма:(3 минут)
Ми?а шабуыл
С?ра?:С?з ?олдануды? негізгі принциптері дегеніміз не?
Тапсырманы? ма?саты: о?ушылар алды??ы саба?та ?ткен та?ырыпты ?айталау.
2 – тапсырма (2 минут)
О?ушыларды топ?а б?лу.
Тапсырманы? ма?саты: топта о?ушылар ж?мыс жасайды: ж?ппен-топпен-спикер.
3 – тапсырма (7 минут)
Дарындылы?ты аны?тау ма?сатында 4 топ ?здеріне ?найтын ?ріпті та?дап алып, сол ?ріп бойынша ?ызы?ты м?тін ??растырады.
Тапсырманы? ма?саты: дарындылы?ты аны?тау, о?ушыларды? тіл байлы?тарын, ойлауларын дамыту.
4 – тапсырма (6 минут)
О?ушылар?а м?тін о?у, м?тінні? кез келген жерінен то?тап ?алу, осы то?тал?ан жерді ?рі ?арай о?ушылар ?здері болжам жасап айту керек.
Тапсырманы? ма?саты: о?ушыларды? ойлауларын дамыту, ?зіндік болжау жасау?а ?йрету.
5 – тапсырма (10 минут)
О?ушылар?а АКТ-дан суреттер к?рсету , сол суреттерден о?ушылар м?тін немесе ?ызы?ты диалог ??ру керек.
Тапсырманы? ма?саты: о?ушыларды? с?з байлы?ын, с?здік ?орын байыту.
6 – тапсырма: ( 10 минут)
АКТ-дан с?здер к?рсетіледі, к?рсетілген с?здерді орынды ?олдану керек, я?ни с?з ?олдануды? негізгі принциптерін са?тап, с?йлемдері ма?ыналы жарнамалар жасау керек.
Тапсырманы? ма?саты: суреттерді ?олдана отырып, к?рініс дайындау.
7 – тапсырма (3 минут)
Рефлексиялы? тапсырма.
Тапсырманы? ма?саты: о?ушылар?а саба?та не ?на?аны ж?не нені ?згерткілері келетіндері туралы рефлексия алу.
8. ?йге тапсырма (2 минут)
С?з ?олдануды? негізгі принциптеріне м?тін ??рып келуге.
Келесі тапсырма
Жа?а ?дістерді ?олдану: ж?пта с?хбаттасу
TrHW4_D2_FUAct1_Серіктестермен ??гімелесу
Келесі о?у
TrHW4_D2_Read1_Саба?ты жоспарлау
Саба?ты зерттеу
TrHW4_D2_Read2_Саба? ?атты ?зен а?ысы сия?ты
TrHW4_D2_Read3_К?шбасшылы?ты? жа?а т?сілі
TrHW4_D2_Read4_ОЙША Т?ЖІРИБЕ
Су ресурстарының экологиялық мәселелері
Қазақстан Республикасының білім
және ғылым минстрлігі
Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
Экология кафедрасы
СӨЖ
Тақырыбы: Су ресурстарының экологиялық
мәселелері
Орыңдаған: ПХ-315 гр.ст. Сатиева М.А.
Тексерген: Жексенаева А.Б.
Семей қаласы 2021ж.
Жоспары
1.Су – тіршіліктің қажетті шарты, тіршілік
факторы. Судың қасиеттері.
2.Жердегі су қоры; Каспий, Арал теңіздерімен
Балқаш көлінің экологиялық мәселелері.
Әлемдік су қоры.
3.Судың ластану мәселесі.
Жердегі барлық су
біртұтас. Олар атмосферамен, литосферамен
қатар жеке қабат – гидросфераға
бөлінеді. Ол тіршілік ортасы
ретінде ерекше қасиеттермен
сипатталады.
Судың қасиеттері. Биосферадағы
маңызы процестерге әсерін анықтайтын
судың өзіне тән қасиеттері:
- Табиғат ресурсы және зат ретіндегі сарқылмайтыны. Жердегі барлық ресурстар жойылатын, шашырайтын болса, ал су әр түрлі күйге: сұйық, газ тәрізді және қатты күйге өтуіне байланысты мұндай жағдайға ұшырамайды. Су мұндай қасиетке ие болатын бірден-бір ресурс.
- Суға қату кезінде көлемнің артуы және сұйыққа өтуі кезінде көлемнің кемуі тән.
- Ең жоғарғы тығыздығы 4С-да байқалады. Табиғи және биологиялық процестердің маңызды қасиеттері осыған байланысты болады. Мысалы, су қоймаларының терең қатуының болмауы.
- Жылу сыйымдылығының және жылу өткізгіштігінің жоғары болуы.
- Тек оң ғана емес, теріс температурада да жеңіл газ тәріздес күйге өтуге қабілеттілігі. Теріс температурада қатты күйден (мұз,қар) бірден бу тәрізді күйге өтеді. Мұндай құбылыс – сублимация деп аталады.
- Булану мен еру кезінде жылу сіңіріледі және будан конденсациялану мен қату кезінде жылудың бөлініп шығуы тән.
- Дисперсті ортада, мысалы, ұсақ саңылаулы топырақтар немесе биологиялық құрылымдарда байланысқан немесе таралған күйге өтуі. Мұндай жағдайда судың қасиеттері өте күшті өзгереді (қозғалғыштығы, тығыздығы, қату не булану температурасы, беттік керілуі және т.б.). Бұлардың табиғи және биологиялық жүйелердегі процестердің жүруі үшін маңызы зор.
- Әмбебап ескерткіш. Сондықтан, табиғатта абсолютті таза су жоқ. Судың аталған және басқа да қасиеттері биосфералық процестерге, тірі ағзалар мен олардың мекен ету орталарына орасан зор әсер етеді.
Су –
атмосфераның оттегімен толығуының
бірден – бір көзі. Ол геологиялық
және биологиялық зат айналымдардағы
химиялық элементтер мен қосылыстардың
миграциясының шарты болып табылады.
Қазіргі
түсінік бойынша тіршілік суда
пайда болған. Алғашқы кезеңдерде
тірі ағзалар судан өте әлсіз
бөлінген еді. Кейін ағзалар
тәуелсіз су балансына өте
бастады. Ағзалардың денесіндегі
судың сапалық құрамы мен ондағы
судың мөлшерін белгілі бір
деңгейде ұстап тұратын құрылымдар
пайда болды.
Қазіргі
күнге дейін денесіндегі судың
мөлшері қоршаған ортаның ылғалдылығына
тәуелді (пойкилогидрлі) ағзалар
сақталған. Бірақ, қандай топқа
жатпасын денесіндегі судың мөлшері
50% кем болмайды. Көптеген пойкилогидрлі
ағзалардағы судың мөлшері 90% жоғары болуы
мүмкін. Неғұрлым ағза жоғары ұйымдасса,
соғұрлым оның денесіндегі судың мөлшері
тұрақты болады.
Адам
ағзасындағы судың үлесі 60%-ға
жуық, бірақ жекеленген мүшелер мен ұлпаларда
ол 1% – 96% -ға дейін ауытқиды.
Тбиғи
экожүйелердің тіршілігіндегі судың
маңызы туралы онда түзілетін
өнімнің су сыйымдылығына қарап,
қорытынды жасауға болады. Ол
транспирациялық коэффициент арқылы
сипатталуы мүмкін.
Бидайдың
бір тоннасын алуға 2500 т су,
күрішке – 4560 т, мақтаға –
10000 т су жұмсалады.
Жердегі
су қоры
Жердегі
судың әлемдік қоры орасан
зор. Олар 1353985 мың км3. Егер гидросферадағы
барлық суды біртекті етіп
Жер бетіне жайсақ, оның қалыңдығы
шамамен 2,5 км болар еді. Әлемдік
мұхит шегінде орташа тереңдік
3,96 км, ал ең терең максималды
тереңдік 11022 м Мариан шұңғымасы.
Жердегі
судың басым бөлігі тұзды су
болып табылады. Ол жалпы қордың
97,5 % үлесін құрайды, бірақ тұщы судың көлемі
де өте көп. Оның мөлшері 35 млн. Км3-ге тең.
Әлемдік
мұхиттың деңгейінің өзгермелі
жағдайында Жердің су балансы
төмендегідей болады. Планетаға
түсетін жауын – шашын буланумен
теңеседі. Екі шама да 577000 км3/жылына
жуық. Мұхиттың булануы жауын
– шашыннан 47000 км3/жылына артық.
Құрлықта кері заңдылық байқалады
– булану жауын – шашыннан
47000 км3/жылына кем. Осы өзен
ағыстарымен мұхитқа қайтарылады.
Қазақстанның
су ресурстары
Қазақстанның
су артериялары шамамен 85 мың
өзендерден құралған. Ең ірі су
көздеріне: Ертіс, Есіл, Іле, Сырдария,
Жайық, Шу, Талас, Асса өзендері
жатады. Соңғы жылдары бірқатар
көлдер жүйесінің кебуі байқалып
отыр. Бұл өзендер ағысының шектен
тыс реттелуі мен олардың деңгейінің
табиғи ауытқуларынан ең қолайсыз
жағдайда Қазақстанның басты
су арттериясы – Ертіс өзені
қалып отыр. Оның сулары жоғары
дәрежеде ауыр металдармен ластанған.
Негізгі ластаушы заттар –
мыс, шайынды сулармен бірге
келіп түседі.
Су
қоймалары мен бассейннің су
ағыстарына түсетін негізгі ластаушыларға
иондық ағыс (28 мың тоннадан астам
1994 және 1995 ж. шамамен 23 мың тоннаға
жуық), азотты органикалық қосылыстар
(1,8 мың тоннаға жуық), фосфор қосылыстары,
цинк жатады.
Табиғи
суларды ластайтын негзгі химиялық
элементтердің барлығы дерлік
су ортасына өнеркәсіп орындарының
шайынды суларымен келіп түседі.
Каспий аймағының экологиялық
жағдайы. Бұл ауданның экологиялық
жағдайы Каспий теңізінің деңгейінің
көтерілуіне және жалғаулық теңіз экожүйесінің
антропогенді әсерге ұшырауына байланысты
болады. Ғалымдардың болжамдары бойынша
теңіз деңгейінің көтерілуі жағалаулық
сызықтың 2400-2700 ум ұзарып, су астында қалған
жерлерге тағы да 1,2-2,2 млн. га қосылуына
әкелуі мүмкін.
Су астында
қалу қаупі әсіресе Каспийдің Солтүстік
және Солтүстік – Шығыс жағалауындағы
мұнай кен орындарына төніп отыр. Су астында
қалу қаупі төніп отырған 43 мұнай кен орындарының
32-сі атырау, ал 11-і Маңғыстау облысында
орналасқан.
Каспий
теңізі дүние жүзіндегі бекіре
тәрізді балықтардың ең ірі
мекен ету ортасы болып табылады.
Сондықтан Каспий мәселесі тек
мемлекетаралық қана емес, ғаламдық
мәселе болып табылады. Каспийдің
биологиялық алуантүрлілігін сақтау
бүкіл әлемдік қауымдастықтың
жұмысы. 1995 ж. тегеранда Каспий
маңындағы мемлекеттердің өкілдерінің
кездесуі өтті. Бұл кездесудің
мақсаты Каспий аймағының экологиялық
тұрақтылығы мен оның ресурстарын
пайдалануды басқару концепциясын
жасау болып табылады. Бірақ кез
келген экологиялық бағдарламаның
іс жүзіне асуына, оның ірі
мұнай – газды аймақ ретінде
маңызының артуы күрделендіреді.
Арал теңізінің экологиялық
мәселелері. 60-жылдардын бастап Арал
теңізінің ауданы кеми бастайды. Суды
ауыл шаруашылық дақылдарын суару үшін
қолдану Тянь-Шань тауларымен ағып келетін
табиғи су ағысын 90 % – дан астам қысқартып
жіберді. Теңіз ауданы 2,6 млн. га-ға кеміп,
өзінің 60 % көлемін жоғалтты. Судың деңгейі
12-ден 2 м – ге түсіп кетті, тұздылығы 2
еседен астам артты. Күн сайын 200 тонна
тұз бен құм жемен 300 км ара қашықтыққа
таралады. Шөлдену, топырақтың тұздануы,
өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің
кедейленуі, климаттың өзгеруі одан әрі
жалғасуда. Халықтың денсаулығы күрт төмендп
кетті.
Қоршаған ортаны
бұза отырып, кез келген қазіргі заманғы
қоғам өзінің болашағын жояды. Болашақ
ұрпақтардың дамуы үшін экологиялық тұрақтылықты
сақтап қалу қажет.
Аралды
сақтап қалу мүмкін бе? 30 жылдың
ішінде арал теңізі 640 км3 судан
айырылды, судың тұздылығы 26-27 г/литрге
жетті. Судың деңгейі 13 метрге
төмендеп, су жағалаудан жүздеген
километрге шегінді. Кеуіп қалған
теңіз түбінен құмды-тұзды дауылдар
көтерілуде.
Арал
теңізі Орта Азияның шөлді
белдеуінде орналасқан. Көлемі бойынша
Арал дүние жүзінде ішкі су қоймаларының
ішінде төртінші орында болған.
Судың
сапасының нашарлауы мен оның
жетіспеуі өсімдіктер жабынына
ерекше әсер етті. Бағалы орман,
қамыс, өнімді жайылымдар мен
шалғындықтар жойыла бастады.
Олар сортаң жерлерге айналған.
50 көл кеуіп кеткен. Сырдария грунт
суларының деңгейі төмендеп кеткен.
Балқаш көлінің экологиялық
мәселелері. Ағынсыз Балқаш көлі Қарағанды,
Жамбыл, Алматы облыстарымен шектесіп
жатыр. 70-жылдарда көлдң ауданы жылдық
жауын-шашын мөлшеріне байланысты 17-ден
22 мың км2 дейін ауытқып отырған. Көлдің
ұзындығы 605 км, ені шығыс бөлігінде 9-19
км, ал батысында 74 км-ге дейін жетеді.
Шығыс жағында Балқаш Алакөл көлдер жүйесімен,
батыс бөлігі Бетпақдала шөлімен, ал оңтүстік
және оңтүстік-шығыс жағы Шу-Іле және Іле
Алатауымен шектесіп жатыр. Сонымен қатар,
Балқаш бассейіне Жоңғар және Күнгей Алатауы,
Қалықтау, Нарат, Боро-Хоро да кіреді. Балқаштың
суының көлемі – 112 км3,ең үлкен тереңдігі
– 6 м. Көлдің батыс бөлігіне Іле өзені,
шығыс бөлігіне – шағын өзендер Қаратал,
Ақсу, Лепсі келіп құяды.
Балқаш – жартылай тұщы көл. Сарыесік
түбегі Балқашты батыс және шығыс бөліктерге
бөледі. Батыс бөлігіндегі су ірі Іле өзенінің
келіп құюына байланысты тұщы болған.
Ол көлге жылдық су мөлшерінің 78,2 % береді.
Балқаштың шығыс бөлігіне келіп құюятын
шағын өзендерінің барлығы қазір толығымен
дерлік суаруға және шаруашылық қажеттіліктерге
жұмсалады. Тек көктемгі су тасқыны кезінде
және мұздықтардың еруі кезінде ғана осы
судың бір бөлігі өзендермен Балқашқа
келіп түседі.
Балқаштағы
экологиялық жағдай тек Балқаш
көлін сақтап қалу ғана емес,
бүкіл Балқаш-Іле аймағының келешегін
ойлауды талап етеді. Экология
заңдарын білу, қала мен өндіріс
орындарының тиімді тығыздығын
анықтау Оңтүстік Қазақстандағы
үш ірі облыстардың келешегін
қамтамасыз ететін экологиялық
тепе-теңдікті қалпына келтіруге
мүмкіндік береді.
Пайдаланылған
әдебиеттер
Түрлері кернеу релесі
Мұндай құрылғылар бөлуге болады: тұрмыстық, кеңсе және өндірістік. Тиісінше, олар бағдарланады қызмет көрсету үй электр құралдарын, ұйымдастыру техникасын және өндірістік агрегаттар (мысалы, өңдеуші машиналар мен станоктар). Әрбір жағдайда қамтамасыз етіледі қорғау тербелістер.
Атап айтқанда, бұл тәсіл сүзу скачков кернеуді теңестіру соғады ток шығару кедергілерінен және т. б. Тағы да, қолданылу саласына байланысты сөйлеу баруға мүмкін туралы бір және үш фазалы электр желілеріндегі « тиісінше, аспаптар бөлінеді 220 және 380-вольтты.
Арқылы электрондық басқару панелінде пайдаланушы күйге келтіру жұмыс параметрлері реле. Бұл нені білдіреді? Жинақта реле жеткізіледі аспап сандық интерфейсімен және LED-дисплейі бар, онда көрсеткіштері ток. Арқылы басқару органдарының сол тақтасында қойылады шекті мәні бақылау үшін номиналды ток, кернеу, байланыс орнату топтарды қосу және өшіру жеке функционалдық блоктар. Монтаждау релесі орындалады комплектную DIN-рейку, оны кейбір өндірілмеді қосуға болады және үй компьютерге.
